Βυρωνικός Κώδιξ: Ξενάγηση στην έκθεση της Λυδίας Βενιέρη

Μπαίνοντας στην αίθουσα της Δημοτικής Πινακοθήκης, όπου από τις 11 Απριλίου φιλοξενείται ο «Βυρωνικός Κώδιξ» της καλλιτέχνιδας με τη διεθνή καριέρα Λυδίας Βενιέρη, ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από την πληθώρα των ζωγραφικών έργων, με πρωταγωνιστή τον λόρδο Βύρωνα αλλά και τα επεξηγηματικά κείμενα που τα συνοδεύουν, προϊόν μίας μακρόχρονης και ενδελεχούς έρευνας.

«Δεν είναι μόνο έρευνα... είναι ψύχωση» μας λέει χαμογελώντας η ταλαντούχα καλλιτέχνιδα, η οποία εδώ και δέκα χρόνια ξεκίνησε τη δημιουργία έργων με τη ζωή του λόρδου Βύρωνα, μίας από τις σημαντικότερες μορφές του ρομαντισμού και πιο διάσημες αλλά και πολυσυζητημένες προσωπικότητες του 19ου αιώνα, που το όνομά του συνδέθηκε άμεσα με τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων και την πόλη του Μεσολογγίου, όπου άφησε την τελευταία του πνοή.

Η πρώτη ερώτηση που έρχεται στο μυαλό είναι πώς ξεκίνησε και τι ήταν αυτό που την γοήτευσε τόσο ώστε ν' ασχοληθεί τόσα χρόνια με αυτό το θέμα και η απάντησή της είναι άμεση. «Διάβασα μία βιογραφία του και μετά κάποια άλλη. Ήταν μεταξύ τους αντιφατικές, περίεργες. Βουτήχτηκα μέσα στην έρευνα και αντιλήφθηκα ότι δεν είχαμε ιδέα γι' αυτόν. Συνέχιζα να διαβάζω πάρα πολύ και όπως διάβαζα άρχιζα να ζωγραφίζω, σαν να κρατάω ημερολόγιο. Ήταν κάτι σαν ψυχογράφημα και τα 100 σχέδια έγιναν γρήγορα 300 και όλο αυτό άρχισε να μεγαλώνει, όχι γραμμικά αλλά σαν αμοιβάδα. Συνέχεια κάτι καινούργιο, ανακάλυπτα. Άρχισε να αποκαλύπτεται σιγά-σιγά ποιος είναι ο πραγματικός Βύρων. Και το σταμάτησα για να σταματήσω, για να βγει σαν έργο, μια και φτάναμε στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση».

Όπως παραδέχεται, πολλές φορές στην πορεία αναρωτήθηκε γιατί το κάνει όλο αυτό, μήπως... τρελάθηκε. Αλλά μπαίνοντας όλο και πιο βαθιά στην έρευνά της, διαβάζοντας ημερολόγια, αλληλογραφίες, ανατρέχοντας σε ιστορικές πηγές η απάντηση στους προβληματισμούς ήρθε αυτόματα μπροστά της.
«Συνειδητοποίησα ότι πιο πολύ και από εσάς, πιο πολύ και από εμένα, αυτό το κάνω για τον Βύρωνα. Γιατί πρέπει να ξέρουμε ποιος είναι και τι έκανε για την Ελλάδα, να γίνουν γνωστά πράγματα που δεν έχουν ειπωθεί, ή δεν έχουν γραφτεί, ή είναι εσφαλμένα...».

Ποιος ήταν ο λόρδος Βύρων

Ο λόρδος Βύρων (George Gordon Byron 1788-1824), ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς ποιητές, υπήρξε μία τεράστια μορφή, τόσο συμβολική όσο και καλλιτεχνική σε μία εποχή ιστορικών, παγκόσμιων αλλαγών σ 'όλα τα επίπεδα (γεωπολιτικά, κοινωνικά, εικαστικά). Οι ήρωες του, όπως ο Γκιαούρ, ο Σαρδανάπαλος, ο Κουρσάρος, ο Δον Ζουάν είναι ρομαντικοί, ονειροπόλοι, ασυμβίβαστοι, μελαγχολικοί, παθιασμένοι, ακροβατούν ανάμεσα στο καλό και στο κακό, με συχνά αυτοκαταστροφικές τάσεις, γίνονται σύμβολα μίας επαναστατημένης εποχής και αποτελούν έμπνευση για λογοτέχνες (Γκαίτε, Πούσκιν, Alan Poe, Αλέξανδρος Δουμάς), ζωγράφους (Ντελακρουά) και μουσικούς (Τσαϊκόφσι, Βέρντι, Μπερλιόζ) οι οποίοι τους απαθανάτισαν μέσα από τα έργα τους. Και όπως μας τόνισε χαρακτηριστικά η κα Βενιέρη «ακόμα και ο υπεράνθρωπος, οι πειρατές και τα βαμπίρ από τον Βύρωνα προέρχονται».

Η Κατερίνα Κοσκινά για την έκθεση «Βυρωνικός Κώδιξ» της Λυδίας Βενιέρη

Η έκθεση καθώς και η κινηματογραφική ταινία με τον λόρδο Βύρωνα σε πρωταγωνιστικό ρόλο, εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο των 220 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. «Κατ' αρχάς θέλαμε να βρούμε τον κατάλληλο χώρο για να γίνει αυτή η έκθεση στην Ελλάδα και από εκεί να ταξιδέψει, γιατί η προοπτική μας είναι να πάει στο Λονδίνο και στην Νέα Υόρκη», εξηγεί η Ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια της έκθεσης, Κατερίνα Κοσκινά. «Η έκθεση αποτελείται από 727 έργα, δουλεμένα όλα στο χαρτί, τα οποία εκτίθενται όπως ακριβώς έβγαιναν από το χέρι της καλλιτέχνιδας, χωρίς κορνίζα και ο στόχος ήταν να δεθούν μεταξύ τους, γιατί συγκεντρωμένα προσομοιάζουν με χειρόγραφο κώδικα που περιέχει στοιχεία για την κρυπτογράφηση και αποκρυπτογράφηση μίας ιστορίας. Διαρθρώνονται σε ενότητες, που αφορούν την καταγωγή, το έργο, τις θέσεις, τον αγώνα και το τέλος του Βύρωνα. Όλα αυτά διηγούνται μία ιστορία. Είναι ένα ιστορικό ζωγραφικό αφήγημα, μία ερμηνεία προσωπική προκαθορισμένη και από τις προσλαμβάνουσες και την τέχνη της Βενιέρη και έφτιαξαν μία προσωπογραφία κινηματογραφική. Αυτή η ταινία, η οποία διατηρεί την καθετότητα εικαστικής προσωπογραφίας παρουσιάζεται στον ημιώροφο της Πινακοθήκης. Είναι ένα έργο με αγωνία, πλοκή και στοιχεία αστυνομικής ταινίας».

«Βυρωνικός Κώδιξ» της Λυδίας Βενιέρη - Ξενάγηση στην έκθεση

Η ξενάγηση στην έκθεση από τη Λυδία Βενιέρη ήταν απολαυστική και λίαν διαφωτιστική. Αισθανθήκαμε ότι μας τράβηξε πάνω σε μία γέφυρα, όπου η τέχνη συνάντησε την ιστορία, με κεντρικό ήρωα τον λόρδο Βύρωνα και μας παρέσυρε σ' όλες τις φάσεις της πολυκύμαντης, ενδιαφέρουσας αλλά σύντομης ζωής του.

Ακούσαμε, βλέποντας ταυτόχρονα τα αντίστοιχα πρωτότυπα, «γρήγορα» και έντονα σχέδια, και παρακολουθώντας αργότερα την ταινία για τα πρώτα του χρόνια που, αν και είχε αριστοκρατικές ρίζες, τα πέρασε με στερήσεις λόγω των χρεών του πατέρα του από την χαρτοπαιξία, αλλά αυτό άλλαξε όταν κληρονόμησε τον τίτλο και την περιουσία του θείου του, για την εκ γενετής αναπηρία στο πόδι του, για την ομορφιά του, για τον πρώτο, μεγάλο και κρυφό του έρωτα για τη γειτόνισσα και μακρινή ξαδέλφη του Mary Chaworth στην οποία αφιερώνει τα πρώτα του ποιήματα, για το δέσιμο που είχε με την μητέρα του, για την ετεροθαλή αδελφή του, την Augusta, και τις φήμες που κυκλοφορούσαν για τον εφήμερο δεσμό τους και ένα παιδί (υποτίθεται) καρπό της σχέσης τους, για την αγάπη του για τα ζώα, αλλά και τους αδύναμους, για την κοινωνικότητά του και την ευχάριστη προσωπικότητά του που τον έκανε ιδιαίτερα αγαπητό στους φίλους και συμφοιτητές του στο Cambridge, για τους έρωτές του, για τα νόθα παιδιά του, για τις πολλές φορές διφορούμενες επιλογές του.

Τον ακολουθήσαμε, μετά τις σπουδές του, στα ταξίδια του στη Μεσόγειο, μάθαμε για τα γλέντια του στη Βενετία, για την πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα το 1809, την οποία ερωτεύτηκε αμέσως, για την επίσκεψή του στον Αλή Πασά, για τον έρωτά του με την κόρη των Αθηνών, για τη σκλάβα που έσωσε από τους Τούρκους και υπήρξε η έμπνευσή του για το «Γκιαούρ», για το πέρασμα του Ελλήσποντου κολυμπώντας, όπως ο μυθικός Λέανδρος, κατόρθωμα που το είχε μεγάλο καμάρι, για την ανάμειξή του με την πολιτική με τους προοδευτικούς και το φιλελεύθερο πνεύμα του, για τον πύρινο λόγο του στην Βουλή των Λόρδων, για την διαμονή του στη Μονή των Καπουτσίνων, στη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψής του στην Αθήνα και την μόνιμη πλέον εγκατάστασή του στην Ελλάδα.

Εντυπωσιαστήκαμε από το πλούσιο έργο του την μεγάλη επιτυχία των ποιημάτων όπως «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (1812), που τον έκανε διάσημο και περιζήτητο σε μία νύχτα, αλλά και τα «Νησιά της Ελλάδος» που αργότερα ενσωμάτωσε μέσα στο επικολυρικό, ημιτελές «Δον Ζουάν». Ταυτιστήκαμε μαζί του στην «Κατάρα των Αθηνών», όπου είχε εκφράσει και την αποστροφή του για τον βανδαλισμό του Παρθενώνα από τον Έλγιν.

Πληροφορηθήκαμε τον σύντομο γάμο του (1815) με την Αναμπέλα Ισαβέλα Μίλμπανκ, και την γέννηση της κόρης του Αυγούστας-Αντας λίγους μήνες αργότερα. Η Αυγούστα ήταν το μοναδικό νόμιμο, εντός γάμου, παιδί του, η οποία έμελλε να μείνει στην ιστορία όχι μόνο ως κόρη του Βύρωνα αλλά ως η πρώτη προγραμματίστρια των υπολογιστικών μηχανών. Aκούσαμε και για το δεύτερο, μη νόμιμο, παιδί, την Αλλέγκρα που απέκτησε από την σχέση του με την Μαίρη Κλαιρ, αδελφή της γυναίκας του Σέλλεϋ. Μάθαμε για τα δυνατά, γεμάτα πάθος αισθήματά που έτρεφε για την Τερέζα Τζουκιόλι, αδελφή του φίλου του κόμη Γκάπα. Αγνοούσαμε την βοήθεια που πρόσφερε στους Αρμένιους, κάνοντάς τους το πρώτο αρμένικο λεξικό, όπως και το γεγονός ήταν μέλος της μυστικής εταιρείας Carbonari, που είχε σκοπό να απελευθερώσει την Ιταλία από τον αυστριακό ζυγό.

Και νιώσαμε για ακόμη μία φορά ευγνωμοσύνη για την μεγάλη βοήθεια που πρόσφερε στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας την πολιτική επιρροή στη Αγγλία και στην υπόλοιπη Ευρώπη συμβάλλοντας στην εξάπλωση του φιλελληνικού κινήματος, διαθέτοντας τεράστιο ποσό της προσωπικής του περιουσίας για την επισκευή του ελληνικού στόλου και τη συγκρότηση δικού του στρατιωτικού αποσπάσματος, αποτελούμενο από σουλιώτες μαχητές. Θαυμάσαμε την πίστη του στην αναγέννηση του έθνους αλλά και τις ενέργειές του για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των οπλαρχηγών και την διορατικότητά του που τον οδήγησε να ταχθεί κατά της ιδέας ενός δανείου που ωφελημένο θα ήταν μόνο το κράτος και όχι οι πολίτες.

Ακούσαμε, ίσως για πρώτη φορά, ότι του είχε προταθεί να γίνει Γενικός Διοικητής της Κεντρικής Ελλάδος, εκτός Μωρεά και νήσων, με σύμβουλο τον παλιό του φίλο, στρατηγό Λόντο, ή ότι ο Οδυσσέας Ανδρούτσος του είχε προτείνει να τον στέψουν συμβολικά βασιλιά, στην Ακρόπολη των Αθηνών. Συγκινηθήκαμε όταν ακούσαμε, ότι λίγο πριν τον θάνατό του, στο Μεσολόγγι, είπε ότι έδωσε στην Ελλάδα τον καιρό του, τα μέσα του, την υγειά του, την ζωή του!

Και ναι μεν μπορεί το σώμα του να βρίσκεται θαμμένο στην Αγγλία, αλλά η καρδιά του είναι πάντα εδώ, στο Μεσολόγγι.

Μετά από αυτή τη μεστή ξενάγηση, η οποία ήταν Ωδή στον λόρδο Βύρωνα, νιώσαμε ότι φύγαμε πολύ πιο πλούσιοι σε γνώσεις για την εμβληματική μορφή του και την πολυτάραχη ιστορική εποχή μέσα στην οποία έζησε. Ταυτόχρονα, συμμεριστήκαμε το πάθος της Λυδίας Βενιέρη για τον «ήρωά» της που μας το μετέδωσε μέσα από την εύγλωττη και πρωτότυπη εικαστική γραφή με την οποία τον προσέγγισε. Και συνειδητοποιήσαμε το πόσο δίκιο είχε ο εθνικός μας ποιητής, όταν μετά τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα, που εκτός από την Ελλάδα, θρήνησε ολόκληρος ο κόσμος, είχε γράψει: «Λευθεριά, για λίγο πάψε / να χτυπάς με το σπαθί/ τώρα σίμωσε και κλάψε/εις του Μπάϋρον κορμί»

Δείτε το εξώφυλλο της Athens Voice με έργο της Λυδίας Βενιέρη εδώ.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City Guide της Athens Voice.
H Athens Voice είναι χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης.