Τι έρχεται και τι αλλάζει στο ΕΜΣΤ

Τα πλάνα της για ένα μουσείο που θα εξετάζει με κριτικό βλέμμα την κοινωνία και τις πολιτικές της προτεραιότητες, θα επικεντρωθεί στο γεωπολιτικό του περιβάλλον (τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και τον παγκόσμιο νότο), θα θεσμοθετήσει αμοιβές για τους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες και θα συστήνει τη συλλογή του μέσα από ένα πρόγραμμα επιμελημένων εκθέσεων καταργώντας τη λογική της μόνιμης και παγιωμένης έκθεσης παρουσίασε την Τρίτη 5 Απριλίου η Κατερίνα Γρέγου. Στην πρώτη της συνέντευξη τύπου, εννέα μήνες αφότου ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, το αμφιθέατρο στο πάλαι ποτέ εργοστάσιο Φιξ, όπως αναμενόταν, ήταν γεμάτο (με δημοσιογράφους, καλλιτέχνες, επιμελητές και συλλέκτες να δίνουν το «παρών») και η ατζέντα της συνάντησης άνοιξε σε μια γκάμα θεμάτων: την αποστολή του, διοικητικά και οικονομικά ζητήματα, τη φιλοσοφία της συλλογής και των εκθέσεων, τις εκδόσεις και την εκπαιδευτική του δράση.

Η αποστολή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

«Στόχος του ΕΜΣΤ είναι να γίνει ο κορυφαίος εθνικός θεσμός για τη σύγχρονη τέχνη και τον οπτικό πολιτισμό στην Ελλάδα και ένας από τους ηγετικούς θεσμούς της νότιας Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου» διευκρίνισε εξαρχής τον προσανατολισμό της. Ανεβαίνοντας στο βήμα μετά τον πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου του φορέα Αγγελή Αντωνόπουλο, τον υφυπουργό Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη και τη νεοδιορισμένη διοικητική και οικονομική διευθύντρια Αθηνά Ιωάννου, αναφέρθηκε στις «πλούσιες και αμφιλεγόμενες ιστορίες» της περιοχής των Βαλκανίων, της Τουρκίας, της Μέσης Ανατολής και της βορείου Αφρικής που θα τροφοδοτήσουν το πρόγραμμά του, παράλληλα φυσικά με την προβολή των Ελλήνων δημιουργών όπως και της κληρονομιάς της ελληνικής διασποράς.

Το πολιτικό πρόσημο διατρέχει συνολικά τη φιλοσοφία του σχεδιασμού –καθώς φιλοδοξεί να δώσει έμφαση «σε πρακτικές που πραγματεύονται κεντρικά ζητήματα της εποχής μας, όπως η δημοκρατία, η διακυβέρνηση, η ισότητα, η οικονομία, το περιβάλλον, οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχίας της»–, τις δράσεις του –που σκοπεύουν να μας ενθαρρύνουν «να αμφισβητήσουμε το status quo, να σκεφτούμε πάνω στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε ως πολίτες στον δημόσιο χώρο, αλλά και ο ένας προς τον άλλο»– αλλά και τις συνεργασίες του. «Η τέχνη δεν είναι χόμπι, είναι επάγγελμα» δήλωσε χαρακτηριστικά η Κατερίνα Γρέγου και δεσμεύτηκε το μουσείο να αμείβει όλους τους καλλιτέχνες και τους επαγγελματίες του πολιτισμού που εργάζονται ή εκθέτουν σ’ αυτό και, επιπροσθέτως, να δίνονται ίσες ευκαιρίες τόσο σε νέους όσο και σε δημιουργούς μεγαλύτερης ηλικίας.

Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: Οι περιοδικές εκθέσεις τη διετία 2022-2023

Με υπερδιπλάσιο προϋπολογισμό, ύψους €9.204.854, εκ των οποίων κάτι περισσότερα από 5 εκατομμύρια προέρχονται από τα ταμειακά διαθέσιμα των προηγούμενων ετών, θα πορευθεί για το 2022 το ΕΜΣΤ. Μια χρηματοδότηση, που σύμφωνα με τον υφυπουργό Νικόλα Γιατρομανωλάκη δεν αποτελεί πυροτέχνημα αλλά θα συνεχιστεί, σε συνδυασμό με την προσπάθεια του μουσείου να εξασφαλίσει πόρους από την αύξηση της επισκεψιμότητας και των πωλήσεων, την ενοικίαση χώρων του και ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις. Το ποσό αυτό θα καλύψει τα πάγια λειτουργικά έξοδα, τις καλλιτεχνικές παραγωγές, την έρευνα, την εκπαίδευση και την εκθεσιακή δραστηριότητα που φέτος ξεδιπλώνεται σε επτά εκθέσεις.

Με «Το δέντρο της πλατείας», την φτιαγμένη από πολύχρωμα νήματα και κουρέλια εγκατάσταση του Stephan Goldrajch να δεσπόζει ήδη στον χώρο υποδοχής, το επόμενο κάλεσμα αναμένεται εκτός των τειχών. Από τις 5 Μαϊου ο Δημήτρης Τσουμπλέκας μας δίνει ραντεβού στον… «Αμαζόνιό» του, στο κτήμα του Νίκου Κεσσανλή και τα Χρύσας Ρωμανού στο ρέμα Πολυδρόσου στο Μαρούσι. Στο πλαίσιο του νέου προγράμματος του ΕΜΣΤ Extra Muros (που αφορά εκθέσεις σε σημαίνοντα ιστορικά ή καλλιτεχνικά τοπόσημα), μέσα από φωτογραφίες, εγκαταστάσεις και προβολές αποτίνει φόρο τιμής στη μνήμη, καταγράφει τις αλλαγές που αφήνει ο χρόνος στο ανθρώπινο σώμα αλλά και στο σώμα της πόλης.

Από τον Μάρτιο, και μέχρι τον Σεπτέμβριο, η Jennifer Nelson βρίσκεται στο Project Room II του μουσείου και παράγει με τα σκουπίδια της οικογένειάς της, που συνέλεγε επί ένα χρόνο, το έργο εν εξελίξει «Απόβλητα (Κληρονομιά)» καλώντας μας να αναλογιστούμε τις συνέπειες των καταναλωτικών συνηθειών μας.

Είναι, όμως, στις 16 Ιουνίου που θα κορυφωθεί το κύμα των εγκαινίων στο ιστορικό κτίριο του Τάκη Ζενέτου. Τότε περιμένουμε το εκθεσιακό αφιέρωμα με τίτλο «Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος» σε επιμέλεια της καλλιτεχνικής διευθύντριας, ένα εγχείρημα που εξετάζει τους μηχανισμούς κατασκευής, τη δομή και την ιδεολογική ρητορική που ενέχει το οικοδόμημα του έθνους και του κράτους, με τη συμμετοχή 36 καλλιτεχνών (Bani Abidi, Ewa Axelrad, Μαρία Βαρελά, Βαγγέλης Βλάχος, Liu Chuang, Zanny Begg & Oliver Ressler, Jonas Staal, Sasha Stresna κ.ά.).

Τότε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, θα δούμε και ατομική έκθεση του πολυβραβευμένου (μεταξύ άλλων με το Turner Prize 2019) Lawrence Abu Hamdan, ενός «Ηχητικού ντετέκτιβ» που μέσα από τις ταινίες του διερευνά τα θέματα των διαφιλονικούμενων συνόρων, της ιθαγένειας και της ελευθερίας μετακίνησης. Και ακόμα, τον φωτογραφικό διάλογο της Ειρήνης Βουρλούμη «Στον ίδιο χώρο» με τη ματιά του ζωγράφου παππού της Ανδρέα Βουρλούμη, αλλά και του Αντώνη Πίττα με μια επιδραστική μορφή του μοντερνισμού, τον πρωτεργάτη του κινήματος De Stijl, Theo van Doesburg.

Μια μικρή πρόγευση, όμως, πήραμε και από το πρόγραμμα του 2023. Το αφιέρωμα «The Cosmopolitans», με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, έρχεται να εξετάσει την κληρονομιά του κοσμοπολιτισμού στην περιοχή που κάποτε αποκαλούνταν Λεβάντε, από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη έως την Αλεξάνδρεια και τη Βηρυτό. Η «Μοντέρνα αγάπη», μια έκθεση που έχει επιμεληθεί η διευθύντρια του ΕΜΣΤ και περιοδεύει σε πολιτιστικούς φορείς ανά την Ευρώπη, διερευνά τις ανθρώπινες σχέσεις στα χρόνια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στο πλαίσιο της προβολής καλλιτεχνών της ελληνικής διασποράς, η 69χρονη Νοτιοαφρικανή Penny Siopis έρχεται να αναδείξει άγνωστες ιστορίες από την εποχή του Απαρτχάιντ. Για το καλοκαίρι του 2023 δρομολογείται μια αναδρομή στην κατάθεση του πρωτοποριακού μουσικού, αρχιτέκτονα και μαθηματικού Ιάννη Ξενάκη με τίτλο «Revolution» και σε συνεργασία με τη Φιλαρμονική του Παρισιού. Βασισμένη στο ομώνυμο δοκίμιο του John Berger, η έκθεση «Why look at animals», πάλι, θα εστιάσει στον συναισθηματικό κόσμο των ζώων.

Μια άλλη ματιά στη μόνιμη συλλογή του ΕΜΣΤ

Ως προς τη συλλογή του μουσείου η καλλιτεχνική διευθύντρια προκρίνει μια «ευέλικτη επιμελητική προσέγγιση», η οποία θα ανανεώνει συχνά τα εκτιθέμενα έργα και θα προτείνει καινούργιες αφηγήσεις, συνδέσεις, σχέσεις και ερμηνείες. Εν προκειμένω τόνισε ότι «Η μουσειολογική μελέτη δεν είναι μια ιερή αγελάδα» θεωρώντας πως «η πρακτική του να περνά το πλάνο εγκατάστασης της μόνιμης συλλογής από το Συμβούλιο Μουσείων είναι εντελώς αναχρονιστική», με τον υφυπουργό Πολιτισμού να επιβεβαιώνει πως η σχετική διαδικασία όσον αφορά στα μουσεία σύγχρονης τέχνης βρίσκεται υπό συζήτηση. Μπαίνοντας στην τρίτη του δεκαετία, η νέα συλλεκτική πολιτική του ΕΜΣΤ θα εστιάζει περισσότερο σε πιο λεπτομερείς θεματικές, στη γεωγραφική περιοχή που ορίζουν πόλεις όπως το Κάιρο, η Κωνσταντινούπολη, η Βηρυτός και η Αθήνα και καλλιτέχνες που στρέφονται σε κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Αξιοσημείωτο είναι ότι προωθείται η κατάργηση της πολιτικής αναζήτησης δωρεών από τους καλλιτέχνες με στόχο την ενίσχυση της εγχώριας αγοράς της τέχνης, ενώ σε ότι αφορά τις δωρεές θα γίνονται δεκτές επιλεκτικά και με βασικό κριτήριο την κεντρική κατεύθυνση της συλλογής.

ΕΜΣΤ: αλλαγές και νέες πρωτοβουλίες

Παράλληλα με τα καινούργια εκθεσιακά προγράμματα εκθέσεων που έχουν καταρτιστεί, αναφορά έγινε και στο εκδοτικό πρόγραμμα που δεν θα περιορίζεται σε καταλόγους εκθέσεων, αλλά θα περιλαμβάνει και ανεξάρτητες εκδόσεις, αυτόνομες εκδοτικές σειρές και ένα ψηφιακό περιοδικό πολιτισμικής θεωρίας και κριτικής, Το χταπόδι. Επιπροσθέτως, επανασχεδιάζονται σε βάθος εξαμήνου τα κείμενα της έκθεσης της συλλογής, ενώ το καμπανάκι της τροποποίησης χτυπά και για τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του μουσείου που είχε συνταχθεί πριν από μια πενταετία.

Σε ότι αφορά τη στελέχωση του φορέα, η Αθηνά Ιωάννου σημείωσε ότι αυτή τη στιγμή το δυναμικό του αριθμεί 57 άτομα έναντι 88 που προβλέπονται από τον ισχύοντα κανονισμό. Ανακοίνωσε ότι πρόσφατα μέσω της κινητικότητας μετατάχθηκαν δύο υπάλληλοι ενώ ξεκίνησε η διαδικασία πρόσληψης μέσω ΑΣΕΠ δέκα υπαλλήλων διαφόρων ειδικοτήτων.

Από τον Οκτώβριο έχει ξεκινήσει και η επεξεργασία μελέτης σκοπιμότητας για την ανάδειξη, μετατροπή και επανάχρηση χώρων του κτιρίου που προβλέπεται να εφαρμοστεί σταδιακά μέσα από παρεμβάσεις μικρής κλίμακας με έμφαση, μεταξύ άλλων, όπως αναφέρθηκε «στη βελτιστοποίηση της εμπειρίας του επισκέπτη και των συνθηκών για τους εργαζόμενους· στην ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα και της εικόνας του μουσείου· στο άνοιγμα, οπτικό και λειτουργικό, προς την πόλη».

«Θα ήθελα να δραπετεύσουμε από το παρόν και να ταξιδέψουμε στο αύριο» ανάφερε κλείνοντας την παρουσίασή της με μια σειρά εικόνων η Κατερίνα Γρέγου. «Ονειρεύομαι ένα ΕΜΣΤ με κατακόρυφους κήπους, με μια πράσινη ταράτσα και με έναν ειδικά διαμορφωμένο δημόσιο χώρο-πάρκο στο βόρειο σημείο, που θα γίνει σημείο συνάντησης στην πόλη. Ελπίζω να βρω τη βοήθεια γι’ αυτό».