Ο Νίκος Ζήβας αγαπά τον Milo Manara και τον πειραματισμό

Στο ελάσσον το κάλλος. Τα λιλιπούτεια έργα του Νίκου Ζήβα είναι ζωγραφισμένα και χαραγμένα πάνω στα μικρά γυάλινα προστατευτικά των slides, σε διάσταση 3,5cm επί 2,3cm. Γυναικεία ερωτικά πρόσωπα και θελκτικά σώματα, φανταστικά τοπία, πειραματισμός, μείξη ζωγραφικής και κόμιξ, καρέ σαν σινεμά, εικόνες που τις παρατηρείς να πέφτουν η μια μετά την άλλη λες και τα μάτια σου τα τροφοδοτεί ένα viewmaster που παίζει αέναες υαλογραφίες.

Να η ευκαιρία για μια επίσκεψη στην γκαλερί του στο Μαρούσι, νύχτα κατά προτίμηση, μιας και αυτή είναι η ιδανική συνθήκη θέασης της έκθεσης. Τα έργα της κυριολεκτικά λάμπουν στο σκοτάδι και το διαπερνούν, μετατρέποντας τον χώρο σε μια οπτική πανδαισία. Η γκαλερί Zivasart βρίσκεται στο 1 της οδού Πανταννάσης και η συζήτηση με τον Νίκο Ζήβα ακτινοσκοπεί το υλικό και φωτίζει τις ιστορίες που αποκαλύπτει ο χώρος για τον χρόνο, τη ζωή και το καλλιτεχνικό του zeitgeist.

Σώματα, δακτυλικά αποτυπώματα, ερωτισμός, ψυχεδελικές αποτυπώσεις που από μικρά slides, μεγεθυμένα, προβάλλονται στους τοίχους υπό μορφή, ας την πω, οφθαλμαπάτης. Ποια είναι η αρχή αυτής της έκθεσης; Αν διαβάζω καλά την ιστορία, ξεκινάς μαζί της κάπου στην άγουρη καλλιτεχνική σου νιότη και ξαναπιάνεις το νήμα στην τωρινή σου ωριμότητα.
Η συστηματική πειραματική ενασχόληση πάνω στην ιδέα της διαφάνειας και των εικόνων της προβολής της μου έδωσε τεκμηριωμένα αποτελέσματα. Χρησιμοποίησα συγκεκριμένες τεχνικές δημιουργώντας ανάλογες θεματικές σειρές. Τα έργα αυτά ολοκληρώθηκαν τη χρονική περίοδο 1981-1983, σε μια εποχή που μόλις άρχιζα τη φοίτησή μου στη Σχολή Καλών Τεχνών. Τώρα ήρθε η ώρα, μετά από 40 χρόνια, να τα εκθέσω στον χώρο μου πιστεύοντας ότι ακόμα είναι επίκαιρα και μπορούν να συγκινήσουν. Ξαναδούλεψα πάνω σε αυτή την ιδέα παρουσιάζοντας μαζί με τις μικρογραφίες εκείνης της περιόδου και πρόσφατες δημιουργίες, σε λίγο μεγαλύτερη διάσταση για να τις επανασυνδέσω.

Βρίσκω πολλές αναφορές στο σινεμά, τη λογοτεχνία, την ποίηση αλλά και στη ρίζα των παιδικών σου χρόνων, αν κρίνω από τη viemaster αισθητική-τεχνική που χρησιμοποιείς ως προς τον καμβά. Πιθανόν, ειδικά στα γυναικεία πρόσωπα, οι Μούσες σου να είναι και κάποια υπαρκτά κορίτσια, που από το κάποτε τα φέρνεις στο τώρα. Μίλησέ μου για αυτές τις, χμ, φροϋδικές, ας τα αποκαλέσω, ανασκαφές-αναφορές που κρύβονται εδώ.
Είναι αλήθεια ότι η γενιά μου στην παιδική της ηλικία εντυπωσιάστηκε από τα σινεμά αλλά και από τις προβολές ταινιών στις σχολικές αίθουσες. Ήταν μία συναρπαστική γιορτή για όλα τα παιδιά τόσο χάρη στην κινηματογραφική ιστορία (συνήθως κωμική με τον χοντρό - λιγνό και τον Σαρλό ή κάποιο ντοκιμαντέρ ή ακόμη και κινούμενα σχέδια), αλλά και χάρη στην επαφή με τις μηχανές προβολής· ήταν ολόγυμνες μπροστά μας και όχι κρυμμένες πίσω από το παραθυράκι προβολής στα κανονικά σινεμά. Κοντά σε αυτό ήρθε και η εμπειρία των view masters, αυτών των μηχανών που μετέφεραν τα παιδικά μάτια και τη φαντασία σε ένα ταξίδι οπτικής μαγείας, στην πρώτη επαφή με την τρισδιάστατη εικόνα. Αργότερα ήρθαν τα προσωπικά πειράματα με τα πρωτόλεια σκοτεινά φωτογραφικά κουτιά και τα αμυδρά είδωλα. Στη μετεφηβεία πλέον, οι πειραματισμοί με τα φωτογράμματα πάνω σε φωτοευαίσθητα χαρτιά και η ζωγραφική - γραφιστική μίμηση -  απόδοση της κίνησής τους, μαζί με την επιρροή των κόμικς και των εξαιρετικών κειμένων των τευχών του περιοδικού «Φιλμ» του πρωτοπόρου Θανάση Ρεντζή, μου εξήψαν τη φαντασία, ιδίως μέσω του πειραματικού - «ζωγραφικού» σινεμά, και με οδήγησαν στο να ασχοληθώ με τον προτζέκτορα και τα πλαίσια διαφανειών και προβολής. Ηδη πρωτοετής φοιτητής στην Α.Σ.Κ.Τ. και τα λιλιπούτεια αυτά έργα παίρνουν μορφή και περιεχόμενο μετά από αυτόν τον πολύ σε ποσότητα και ποιότητα πειραματισμό σε τεχνικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, όσον αφορά τη θεματολογία, οι επιρροές της art nouveau και των ερωτικών κόμικς, ειδικά του αργότερα φίλου Μίλο Μανάρα, αλλά και των βυζαντινών εικόνων, των συγγραφέων και των εικαστικών του σουρεαλισμού, των φανταστικών ιστοριών του Ιουλίου Βερν, ήταν μερικές από τις αναφορές μου για τη δημιουργία των δικών μου «ιστοριών». Γυναικεία ερωτικά πρόσωπα, σχεδιασμένα από μοντέλα και από τη φαντασία μου και σουρεαλιστικά δυστοπικά τοπία προβάλλονταν στους τοίχους του εργαστηρίου μου, υπερμεγεθύνοντας τις αισθαντικές λεπτομέρειες των μικρών υαλογραφημάτων και δημιουργώντας ένα, εννοιολογικά, υπερ-ρεαλιστικό περιβάλλον.

Τεχνικά, τα μέσα που χρησιμοποιείς μαρτυρούν μια πειραματική εμμονή, ένα διαρκές παιχνίδι και μια περιέργεια ως προς τα να βγεις από τα συνήθη πλαίσια και να επεκτείνεις και τη φόρμα και το νόημα. Με τι δούλεψες και πόσο σε παίδεψε αυτό το «μικρό», που εντός τους άρθρωσες τις εικόνες;
Εκεί μέσα, λοιπόν, στα μικρά γυάλινα προστατευτικά των πλαισίων των slides, (τζαμάκια πάχους 1mm, μήκους 3.5cm και πλάτους 2.3cm.), άρχισα να ζωγραφίζω, να καίω, να χαράζω, να επεμβαίνω γενικά με διάφορα διαφανή και αδιαφανή υλικά, ώσπου κατέληξα στις τεχνικές που παγίωσαν μία σειρά έργων, τα οποία, ακόμα σήμερα, μπορούν να ιδωθούν πιστεύω με ενδιαφέρον. Τα υλικά που επέλεξα τελικά ώστε να διαμορφώσουν τις τρεις βασικές σειρές θεμάτων ήταν η αιθάλη και τα ελαιοχρώματα ζωγραφικής. Η μεν πρώτη, η αιθάλη, ενοποιούμενη με ένα πτητικό υγρό, δημιουργούσε, με έναν μαγικό τρόπο, μία ματιέρα με ρέοντες σχηματισμούς και χρωματικές διαβαθμίσεις από τα γκρι μπλε έως τα θερμά καφέ και τα καφέ μαύρα. Αυτή η ματιέρα, μιας ελεγχόμενης τυχαιότητας, συνδυάστηκε με ένα αυστηρό γραμμικό σχέδιο μέσω της χάραξής του επάνω σε μία αυτοκόλλητη «μάσκα», επί της γυάλινης επιφάνειας. Την ίδια, πάλι, ματιέρα χρησιμοποίησα σαν βάση για να δουλέψω με τα αποτυπώματά μου, ηδονικά σώματα η σουρεαλιστικά τοπία. Σε αυτά τα τελευταία είχε εξαιρετικό αποτέλεσμα και η χρήση των χρωμάτων λαδιού ζωγραφικής, με το άπλωμά τους ανάμεσα στις γυάλινες μικρές επιφάνειες και τη χάραξη των σχεδίων με την ακμή του μικρού τζαμιού.

Θα ήθελα να μου πεις την ιστορία αυτού του χώρου, της γκαλερί. Νομίζω πως κι εδώ το βίωμα είναι πανίσχυρο, ως προς τον τρόπο με τον οποίο κατάφερες να τη συνθέσεις, μέσα από μνημειακά, πλην όμως χειροπιαστά υλικά, που συνδέονται ευθέως με την προσωπική σου ιστορία. Πώς πήρες την απόφαση να την ανοίξεις, αλλά και τι ιστορίες κρύβονται πίσω από αυτήν τη φαντασμαγορία μέσα και έξω από αυτήν;
Ήταν μία παλιά μου επιθυμία να δημιουργήσω έναν χώρο όπου και εγώ και οι συνάδελφοί μου θα μπορούσαν να εκθέτουν δουλειές που θεωρούσα ενδιαφέρουσες. Οι συγκυρίες θέλησαν μέσα στα χρόνια της κρίσης να ξεκινήσω να διαμορφώνω τον ισόγειο χώρο της πατρικής κατοικίας. Ήταν μία αντίδραση, ένα δημιουργικό αντίβαρο, απέναντι στη γενικότερη και ειδικότερη για μένα κρίση. Έτσι, λοιπόν, σχεδίασα ένα αρχιτεκτονικό κολάζ για τους τοίχους και τα πατώματα του χώρου χρησιμοποιώντας παλαιό υλικό, δηλαδή σπαράγματα αρχιτεκτονικά, δομικά υλικά παλαιών κατοικιών και διακοσμητικά κατάλοιπα από τα κατεδαφισμενα κτίρια, θύματα της αντιπαροχής, τα οποία άντλησα από την παρακείμενη ιστορική «μάντρα» της πατρικής συλλογής αποσπασμάτων της νεότερης αρχιτεκτονικής, των προβιομηχανικών μηχανισμών και της λαϊκής μας τέχνης. Η λειτουργία του χώρου βασίστηκε στην πραγματική και οπτική συνέχεια του μέσα και του έξω μέσω ανοιγόμενων υαλοπετασμάτων έτσι ώστε τα έργα να «κυκλοφορούν» μαζί με τους επισκέπτες. Η γκαλερί Zivasart εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 2014, μετά από μία τριετία εργασιών, με πολύ μεράκι, τόσο στον δικό μου σχεδιασμό όσο και στην εκτέλεση από τους αρχιμαστόρους μου, Γιώργο και Δημήτρη Παρθένη.

Γνωρίζεις πως το άλφα και το ωμέγα αυτής της έκθεσης είναι η σωστή ώρα θέασης: τα έργα ο θεατής πρέπει να τα δει νύχτα και φωτισμένα. Αυτό εξ ορισμού προϋποθέτει μια μυσταγωγική, προσκυνηματική επίσκεψη έξω από τις συνήθεις πρακτικές των άλλων γκαλερί. Για θεατές αποφασισμένους, για κοινό ανήσυχο. Από την αρχή όταν έφτιαξες τον χώρο, ήθελες να απευθυνθείς σε κάτι περισσότερο από πήγαμε, είδαμε, φύγαμε, ο επόμενος;
Είναι αλήθεια ότι με ενδιαφέρει η σκηνογραφία, το επιτυχές, με ενδιαφέρον, αποτέλεσμα του στησίματος των έργων των συναδέλφων και των δικών μου, που κάθε φορά εκτίθενται στον χώρο. Είναι μία εξαιρετικά δημιουργική - καλλιτεχνική δράση, που στο τέλος της θα αναδείξει ακόμα περισσότερο την οπτική απόλαυση του εκτιθέμενου έργου. Στον συγκεκριμένο χώρο της Zivasart gallery, ο στόχος είναι η συνομιλία των έργων με τον αρχιτεκτονικό περίγυρο, είτε αυτός μπορεί να είναι συμπληρωματικός είτε αντιθετικός. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία διαφορετική αρχιτεκτονική πρόταση για τους χώρους τέχνης, που παραπέμπει αμυδρά στα παλιά salons, τα έντονα διακοσμημένα και κατάφορτα από τα έργα της συλλογής των ιδιοκτητών τους. Εκεί εκτίθεντο τα νέα έργα είτε των φτασμένων καλλιτεχνών είτε των νεότερων, δημιουργώντας γύρω τους μία συνθήκη διαλόγου και κριτικής. Στην περίπτωση της Zivasart gallery, πρόκειται για ένα έργο τέχνης που υποδέχεται και διαλέγεται με άλλα έργα τέχνης. Αυτή η συνθήκη είναι αρκετά ελκυστική για τον επισκέπτη, ο οποίος παραμένει για αρκετό χρόνο στον χώρο απολαμβάνοντας τα έργα και τον διάλογό τους με την αρχιτεκτονική του, εν αντιθέσει με τις ξεπερασμένες αφαιρετικού στιλ γκαλερί, που τις αποκαλώ τα «λευκά κελιά της τέχνης». Πράγματι στην τωρινή έκθεση τον υαλογραφημάτων μου, η επιλογή της παρουσίασής τους προσδίδει μία κατανυκτική ατμόσφαιρα μέσα από τον εσωτερικό φωτισμό τους, έτσι ώστε οι καταλληλότερες ώρες επίσκεψης να είναι οι βραδινές.

Μίλησέ μου για τις διαρκείς (αν υπάρχουν) αναφορές σου σε εποχές και δημιουργούς. Δεδομένου πως σπούδασες στην Ιταλία, προφανώς και θα υπάρχουν κάποιες επιρροές σε αισθητικά κινήματα και ονόματα.
Οι αναφορές μου είναι ποικίλες και συμπληρωματικές. Είναι οι δάσκαλοί μου στην ΑΣΚΤ και μία σειρά εμβληματικών δασκάλων, καλλιτεχνών της ελληνικής τέχνης, της γενιάς του '30 και του μεταπολέμου, καθώς και των ανάλογων κινημάτων του μοντερνισμού, προεξάρχοντος του σουρεαλισμού, αλλά και σύγχρονων όπως οι δάσκαλοι της land art και της arte povera. Η πενταετής διαμονή μου όμως στην Ιταλία με έφερε σε επαφή με τους μεγάλους δασκάλους της Αναγέννησης και του μπαρόκ επηρεάζοντας καθοριστικά την εικαστική ματιά και πρακτική μου.

Επιστρέφω στην έκθεση: Τα πάντα ρέουν, όλα κινούνται κι ας είναι μέσα σε πλαίσιο, οι εικόνες σου διαθέτουν μια ακατάπαυστη δυναμική, σαν να θέλουν να ξεχυθούν. Η αίσθησή μου, σε κάποιες άλλες πάλι, είναι πως μοιάζουν σαν να είναι βυθισμένες στο προστατευτικό μιας αρχέγονης μήτρας, έτοιμες ανά πάσα στιγμή να αποκοπούν από τον λώρο και να αυτονομηθούν. Δική μου ανάγνωση, μπορεί να είναι και λάθος, επομένως, δώσε μου τον δικό σου συνεκτικό ιστό της αφήγησης.
Θα απαντήσω στο ερώτημά σου με ένα περιγραφικό ποιητικό σημείωμά μου, συνοδευτικό των υαλογραφημάτων, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο αγαπημένο περιοδικό «Χάρτης». Σε ευχαριστώ από καρδιάς για αυτόν τον διάλογο.

Η ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑΛΛΕΙ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΙΘΑΛΗ
Απαστράπτοντα ερωτικά θηλυκά πρόσωπα και σώματα, θρυλούν το θάλος τους μέσω της αιθάλης, που παιγνιωδώς διαβρώνεται από ουσίες πτητικές, που ρέουν επί της υάλου και ως δια μαγείας, μετατρέπουν το συμπαγές ανθρακόστρωμα σε απεικονίσεις δυστοπικών τοπίων, ανθηρών κήπων, βιολογικών μορφών, βυζαντινών εικόνων, σπηλαιοειδών συμπλεγμάτων,  παράδοξων μορφών, εντόμων, πουλιών και καταρρακτών. Ο πειραματισμός περί και επί της προβολής της διαφάνειας οδήγησε και οδηγεί την περιπετειώδη αλχημιστική αναζήτηση σε αποτελέσματα έξαρσης, έκρηξης και αποθέωσης του φανταστικού των εικόνων, με όχημα -  φορέα το φως του προβολικού λαμπτήρα και της ψυχής…

Νίκος Ζήβας