Ο Μαρκ Χατζηπατέρας και η ζωγραφική της ανάτασης

Δίνουμε ραντεβού στην γκαλερί της Αγγελικής Αντωνοπούλου, μεσημέρι Σαββάτου στου Ψυρρή. Διασχίζοντας πεζός την οδό Αθηνάς, το μάτι μου κάνει απανωτές γκέλες στα κοφτερά πορτοκαλί φωσφοριζέ χρώματα των μπουφάν οδοποιίας όπως κρέμονται στα τσιγκέλια των μαγαζιών μαζί με τις χακί πράσινες ή καφέ παραλλαγές των στρατιωτικών ειδών, τις μαύρες μπότες και τα άπειρα γκράφιτι.

Καθώς κόβω μέσα από τα παρακείμενα στενά για να πιάσω την πλατεία Θεάτρου, η πόλη είναι γεμάτη από εικονογραφήσεις κόκκινων διάβολων με τρίαινες, ιλεκτρίκ έντονων μπλε πιστολιών, ταγκ που επιτείνουν τον οπτικό θόρυβο, κάνοντάς τον άλλες φορές να βρυχάται γλυκά κι άλλοτε να αγγίζει μια νοερή κακοφωνία. Μπάτε, σκύλοι, αλέστε, το κέντρο της Αθήνας μοιάζει με ατάσθαλο μουσείο που ο καθένας κάνει του κεφαλιού του. Τα χρώματα που καταναλώνει ο αμφιβληστροειδής μου μου προξενούν ίλιγγο. Λόγω της συνεχούς μου αποστασιοποίησης ένεκα του ιού, είχα πολύ καιρό να επισκεφτώ αυτή την περιοχή.

Καμιά σχέση με τα μυοχαλαρωτικά, άμπιεντ παστέλ ροζ, τα πρώτα δηλαδή έργα του Χατζηπατέρα που με υποδέχονται όταν το ασανσέρ με ανεβάζει στον τέταρτο όροφο που στεγάζεται η A.Antonopoulou Art. Ο Μαρκ κατέβηκε από το Ψυχικό, εγώ ήρθα από τη Νέα Σμύρνη. Η σύγκλισή μας σε αυτό το γεωγραφικό σημείο της Αθήνας έχει λόγο και αιτία: οι 25 πίνακες μικρών και μεγάλων διαστάσεων είναι η επιστροφή του εδώ, στον ίδιο χώρο που και το 2007 φιλοξένησε την έκθεση In Transit, πάλι με ζωγραφική.

Ο Χατζηπατέρας είναι ολιστικός καλλιτέχνης. Γλυπτική και βιομετρικές φόρμες και εγκαταστάσεις site specific του παρουσιάζονται ή φιλοξενούνται σε μουσεία, γκαλερί και δημόσιους χώρους τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό. Η ποπ αρτ, το dada, ο σουρεαλισμός, ο μινιμαλισμός και οι φιλοσοφημένες υποστάσεις, που στο βάθος τους κρύβουν είτε πολιτικά σχόλια είτε επιθυμίες επιστροφής στη φύση, ανιχνεύονται μέσα στις ποικιλόμορφες χρονικά πρακτικές και χειρονομίες του.

Η δουλειά του περνάει φάσεις ανάλογες με αυτές που διέπουν τον ψυχισμό αλλά και τις γεωγραφίες που τον φιλοξενούν, εφόσον ο Χατζηπατέρας χρόνια τώρα κινείται μεταξύ Αγγλίας, Αμερικής και Αθήνας. Αυτά τα τρία Α και η συνεχής του κίνηση νομίζω πως τον κρατά σε πνευματική εγρήγορση. «Οι παρούσες ζωγραφικές είναι έργα ας τα πω καραντίνας, αφού έγιναν κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου. Αν και η έρευνα που έκανα πολλά χρόνια τώρα σχετικά με τα χρώματα, τα σχήματα και τις φόρμες της αφαίρεσης, είτε σε έργα Ευρωπαίων (Πικάσο, Μιρό, Λεζέρ, Ερνστ) είτε σε Αμερικανούς τεχνίτες (Καρλ Χόλτι, Χότον Χάουαρντ, Στιούαρτ Ντέιβις), κρατάει καιρό».

Φαίνεται σαν ο Χατζηπατέρας όχι μόνο να αξιοποιεί αυτές τις μελέτες εις βάθος αλλά και, ειδικά για αυτή την έκθεση, να καταφεύγει σε αφηρημένες εικονογραφήσεις μοτίβων και σχημάτων που οι αμφισημίες τους αποτελούν ένα επί τούτου παιχνίδι που κάνει ο καλλιτέχνης, αφήνοντας τον κάθε θεατή να βλέπει και να ερμηνεύει κατά το δοκούν. «Διατρέχοντας την έκθεση, ανιχνεύω εκ των υστέρων να ρέουν μέσα από τα έργα συναισθήματα και φόρμες που δεν έχουν καμία σχέση με εκείνα που όριζαν παλιότερες δουλειές μου, όπως, για παράδειγμα, εκείνα τα επώδυνα που ένιωθα σαν άνθρωπος και με οδήγησαν στο μεγάλο έργο-εγκατάσταση που μου βγήκε όταν η κυρία Μυλωνά μου ζήτησε να κάνω κάτι για το Μουσείο απέναντι από την Ακρόπολη: εκείνο το έργο την ατενίζει και συνδιαλέγεται μαζί της εγείροντας ερωτήματα ως προς τις έννοιες δημοκρατία, ειρήνη και αιώνιο κάλλος από την μια, και πόλεμος, απελπισία και βίαιες μετακινήσεις και μεταναστεύσεις στον αντίποδα, αφού είχα πρόσφατες τις εικόνες από το δράμα της Συρίας. Όμως με την πανδημία να τρέχει, αυτό που θέλω να δείξω εδώ είναι, ας την πω, μια κάποιου τύπου ανάταση...».

«Και αισιοδοξία;» τον ρωτώ. «Αποφεύγω τη λέξη, ποτέ δεν ήμουν ο καλλιτέχνης που θέλει να περνάει μηνύματα. Προτιμώ την ανάταση ή το μια μικρή ευχαρίστηση, μια αναλαμπή, αν θέλεις για τον θεατή».

Τη δεκαετία του ’80 ο Χατζηπατέρας, με σπουδές παραστατικής ζωγραφικής στην Αγγλία, βρέθηκε στη Νέα Υόρκη. «Ήμουν πολύ τυχερός. Η πόλη είχε λίγες γκαλερί και τουλάχιστον 150 χιλιάδες καλλιτέχνες που από όλη τη χώρα και το εξωτερικό έψαχναν την τύχη τους. Ήθελε πείσμα και τύχη, όπως και μεγάλη αναμονή, από δύο ως πέντε χρόνια, για να εκθέσεις κάπου τη δουλειά σου. Και ήταν κάπως περίεργη η αλυσίδα, πρώτος ο συλλέκτης, ύστερα ο κιουρέιτορ και ο γκαλερίστας και ο καλλιτέχνης σχεδόν ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας, πιο κάτω ακόμα και από τη γραμματεία της γκαλερί. Θυμάμαι πως τότε ακόμα και οι γραμματείς των γκαλερί είχαν περισσότερο στάτους και δύναμη, ορισμένοι είχαν τραχείες συμπεριφορές, αντιμετώπιζαν τους καλλιτέχνες σαν σκουπίδια».

Όντως ο Χατζηπατέρας στάθηκε τυχερός και έδειξε δουλειά του τον πρώτο κιόλας χρόνο της διαμονής του, κόντρα στους νόμους της αρτίστικης πόλης και τις πιθανότητες. Η φιλία του με τον Στίβεν Αντωνάκο, τη Χρύσα και τον Νάσο Δάφνη αποτέλεσε οριακή στιγμή στη ζωή και την καριέρα του. Επιστρέφουμε στην έκθεση: «Δεν σταμάτησα ποτέ να μελετώ και να μαθητεύω, αυτή είναι η εκκίνηση και το πρωταρχικό ερέθισμά μου».

Με αφήνει μόνο μου να δω πιο ήρεμα τη δουλειά του, «[…] με την ησυχία σου και ξαναμιλάμε, αν και δεν σου κρύβω πως με αγχώνει κάπως η προοπτική του να με φωτογραφήσεις! Δεν ξέρω ούτε πώς να χαμογελάσω αλλά ούτε και βρίσκω λόγο».

Κοιτάζω: Ρευστά χρώματα περιτυλίγουν μορφές, σχήματα και όγκους που τα πολλαπλά τους επίπεδα, κύκλοι, καμπύλες, έτσι όπως τέμνονται ή αιωρούνται παράγουν πολλαπλούς συνειρμούς. Περίεργες γεωμετρίες που παραπέμπουν σε πλείστες παραλλαγές: Είναι μια βάρκα, ένα αιδοίο, μια ασπίδα, ένα φύλλο ελιάς; Γεωμετρίες τρις και τετράκις μυστηριώδεις ως προς το τι απεικονίζουν. Κι όπως μου εξομολογείται ο Μαρκ, ούτε και ο ίδιος γνωρίζει από πού προκύπτουν ή από ποια βάθη ψυχισμού ή υποσυνείδητου ανασύρονται, «Για να σου πω την αλήθεια και ο ίδιος αναρωτιέμαι όταν στέκομαι απέναντι από το έργο».

Καρδιές, μάτια, δόντια, ψάρια, του μιλώ για τις δικές μου αναγνώσεις αλλά και τον ρωτάω αν μετά από τόσα χρόνια «παραγωγής» υπάρχουν έργα του παρελθόντος του, που βλέποντάς τα σήμερα, τα αυτοακυρώνει ή τον κάνουν να νιώθει άβολα. «Όταν είσαι νέος και όλα πρέπει να είναι στην εντέλεια, η πράξη δηλαδή και η ιδέα όπως την έχεις στο μυαλό σου να αγγίζουν αυτό που επιθυμούσες, ίσως είναι πιο εύκολο να σκίζεις ή να αποκηρύσσεις. Όσο μεγαλώνεις όμως, καταλαγιάζουν τέτοιου είδους παρορμήσεις καταστροφής. Τα έργα άλλωστε είναι αντανακλάσεις χρονικών εαυτών, οπότε προσωπικά μου είναι δύσκολο να τα απαρνηθώ».

Μετά τη φωτογράφηση και το τσεκάρισμα των λήψεων, που τις εγκρίνει με συνοπτικές διαδικασίες (Ο Μαρκ Χατζηπατέρας είναι ένας πράος, καλόβολος, μειλίχιος και πολύ γλυκός και μεγαλόκαρδος άνθρωπος σε ό,τι αφορά τον «μικρό Άντι Γουόρχολ» που κρύβω μέσα μου), επιστρέφουμε στη Νέα Υόρκη. «Αν η Αθήνα σε κουράζει με τον θόρυβό της, εκεί η ένταση και η ηχώ είναι επί εκατό. Ποτέ δεν ήμουν σίτι μπόι! Βέβαια μου αρέσει από το Ψυχικό να κατεβαίνω στο κέντρο αλλά μόνο για ένα φιξάκι, λειτουργώ καλύτερα σε συνθήκες αστικής αποστασιοποίησης, πιο εσωτερικά».

Το 2000 ένα έργο του Χατζηπατέρα κέρδισε τον διαγωνισμό της στάσης μετρό της γραμμής Broadway, στην 28th street: 36 ψηφιδωτές συνθέσεις από μωσαϊκό... «Το υλικό προδιαγραφής του διαγωνισμού εξασφαλίζει στην ουσία λιγότερο βανδαλισμό και πιθανότητα καταστροφής του. Ναι, δούλεψα κλείνοντας το ματάκι στην κοινότητα των Καστοριανών γουναράδων ή των παλιών τυπογραφείων που στεγάζονταν εκεί κατά το παρελθόν. Πιθανόν η επιτροπή αντιλήφθηκε την εις βάθος έρευνά μου, ώστε το έργο να συνδιαλέγεται με τον τόπο πάνω από τον υπόγειο, και γι’ αυτό πλην άλλων και να το διάλεξε». Με τέτοια έργα, συν φυσικά αυτό στην παραλία της Θεσσαλονίκης, ο Χατζηπατέρας ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη του για τη δημόσια τέχνη και τη δύναμή της ως προς το να προσεγγίζει το ευρύ κοινό, πέραν αυτών που συχνάζουν στις γκαλερί ή τα μουσεία.

Στη δουλειά του περνάει φάσεις, αλλά ποτέ δεν έπαψε να είναι μαθητής και μελετητής. Αυτό είναι κάτι που με εντυπωσιάζει, όπως φυσικά και η σεμνότητα, η φυσική συστολή του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κουβέντας μας και την ξενάγηση στο πεδίο, είχα την εντύπωση πως περισσότερο μιλούσα και συνδιαλεγόμουν με έναν απλό φιλότεχνο ανταλλάζοντας απόψεις, ιδέες και «μεταφράσεις», παρά με έναν καλλιτέχνη του μεγέθους του, που το ταξίδι του στη γνώση και την κατάκτησή της συνεχίζεται, ενώ κάλλιστα θα μπορούσε επαναπαυόμενος στο κλέος και την παγκόσμια φήμη του απλώς να κρατά τα τυπικά μιας συνάντησης που τηρεί τις αποστάσεις.

Mark Hadjipateras στην A.Antonopoulou Art έως τις 19/03/22.
Περισσότερες πληροφορίας στον Οδηγό Πόλης της Athens Voice.