Γιώργης Γερόλυμπος: Δύο αιώνες μετά την Επανάσταση. Πού είμαστε;

Η ATHENS VOICE μου ζήτησε να γράψω λίγες σκέψεις γύρω από τη σχέση της τέχνης και της επετείου των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση και ομολογουμένως ένα τέτοιο αίτημα, ευγενές και τιμητικό ως είναι, παρά ταύτα δεν είναι και το ευκολότερο.

Θεωρώ ότι ο λόγος της δυσκολίας του είναι απλός: σε όλη μας τη ζωή, ή τουλάχιστον στη δική μου, από τα μαθητικά χρόνια ως την ωριμότητά μας, με κάποιον υπόγειο, υποδόριο τρόπο μαθαίνουμε ότι η έννοια «τέχνη» και η θεματική ενότητα «Επανάσταση του ’21» δεν έχουν άλλη εμφανή σχέση πλην των τετριμμένων αναπαραστάσεων στο δημοτικό σχολείο. Κάθε ένας και καθεμία από εμάς, κάποια στιγμή στη ζωή μας, κληθήκαμε να υποδυθούμε έναν ήρωα ή μία ηρωίδα του ’21, μόνο και μόνο για τα μάτια και τα αυτιά των γονιών και δασκάλων που το επιθυμούσαν και μόνη παρηγοριά την αίσθηση ανακούφισης όταν, επιτέλους, η παράσταση τελείωνε.

Μεγαλύτεροι μάθαμε περισσότερα όταν ήρθαμε σε επαφή με το έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, του ζωγράφου που κατέγραψε τις μάχες του ’21 από τις περιγραφές του Μακρυγιάννη, και αποτέλεσε τις βασικές δημιουργικές ερμηνείες από τις μάχες που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γέννησης του σημερινού κράτους μας.

Ας δούμε πού είμαστε δύο αιώνες μετά την επανάσταση, ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα «πού είμαστε» με λέξεις, όπως προσπάθησαν να απαντήσουν με τα έργα τους οι συμμετέχοντες στον διαγωνισμό «200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Και μετά;». Πώς καταγράφεται σήμερα ο αγώνας της παλιγγενεσίας αλλά και η πορεία μας έκτοτε; 

Η Ελλάδα άλλαξε σε απίστευτο βαθμό αυτά τα 200 χρόνια. Μετατράπηκε από μία βαλκανική υποβαθμισμένη επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε μια ευρωπαϊκή δημοκρατία που, παρά τις ανεπάρκειες, τα προβλήματα και τις παθογένειές της βελτιώνεται διαρκώς. Μόνο μέσα στα χρόνια της δικής μου ζωής η χώρα έχει μετεξελιχθεί σε βάθος που εξέπληξε ακόμα και εμάς τους ίδιους, με αποτέλεσμα, δειλά έστω, να μπορούμε να κοιτάξουμε το μέλλον με αισιοδοξία.

Από το 1821 και μετά τροποποιήσαμε τον εαυτό μας και τον φακό μέσω του οποίου βλέπουμε τον εαυτό μας: πήγαμε από την «ψωροκώσταινα», στον νεοκλασικισμό, στη γενιά του ’30, στο έπος του ’40, στον εμφύλιο, στην αντιπαροχή, στη μεταπολίτευση και τη δεκαετία του ’80, στην ένταξη στο κοινό νόμισμα, στη χρεοκοπία, στην πανδημία και σήμερα στην ελπίδα ότι σύντομα, κάποια στιγμή, η ζωή επιτέλους θα επιστρέψει στους κανονικούς ρυθμούς.

Οφείλω ευθύς εξ αρχής να ομολογήσω ότι δεν παρακολούθησα από ιδιαιτέρως κοντινή απόσταση τις δράσεις του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του ’21. Τις είδα, όμως, με την ολοκλήρωσή τους και σε αυτό το στάδιο προκύπτει ως συμπέρασμα η παρατήρηση μιας διαφοράς ανάμεσα στις παραστατικές τέχνες και τις αναλυτικές επιστήμες. Αν, για παράδειγμα, αντιπαραβάλλει κανείς την προβεβλημένη έκθεση σε μεγάλο μουσείο της χώρας για τα 200 χρόνια του ελληνικού κράτους με την έκδοση ιδιωτικού ιδρύματος για τις δέκα μεταρρυθμίσεις που διαμόρφωσαν το ελληνικό κράτος κατά το ανάλογο χρονικό διάστημα, η διαφορά είναι σημαντική: στην πρώτη περίπτωση έχουμε μια μάλλον αμήχανη αποτίμηση, με την έννοια ότι δεν κρίθηκε αρκούντως (αυτό)κριτική και δημιουργική, ενώ στη δεύτερη έχουμε μπροστά μας μια εξαιρετικά αναλυτική και τεκμηριωμένη ερμηνεία για την πορεία της χώρας τα τελευταία 200 χρόνια. Ομοίως, στο θέατρο ανέβηκαν με δημιουργικό τρόπο έργα με θέμα το ’21, για πρώτη ίσως φορά μακριά από το περιβάλλον σχολικών εορτών, ενώ η νέα μας Εθνική Πινακοθήκη δεν κατάφερε να φέρει το νέο στα πράγματα.