Η Ειρήνη Καραγιαννοπούλου και οι χειραφετημένες γυναίκες της

Everybody freeze, this is a robbery! Ή και όπως γράφει η επιμελήτρια της έκθεσης Hotberg της Ειρήνης Καραγιαννοπούλου, Έφη Φαλίδα, «...σαν ευφυής απαγωγέας που ζητά λύτρα στέλνοντας επιστολές με φράσεις από διαφορετικά αποκόμματα εφημερίδων, συντάσσει τα σχόλιά της απευθυνόμενη στο συλλογικό σώμα που θέτει σε αμφισβήτηση τη γυναικεία ύπαρξη και τα κάνει λεζάντα στις εικόνες της με σώματα δίχως πρόσωπα».

Αυτός είναι ο πυρήνας της έκθεσης Hotberg: μια αισθητική εξέγερση σε όσα έχουν να κάνουν με τα στερεότυπα περί φύλου και ταυτότητας μέσα από μια «πειραγμένη» ζωγραφική. Ο καμβάς της δεν είναι άλλος από ερωτικές καρτ ποστάλ, διαφημίσεις ξεκολλημένες από vintage περιοδικά μόδας και αποκόμματα εφημερίδων που διαλαλούσαν τα προϊόντα τους χρησιμοποιώντας κορίτσια για μοντέλα.

Κορίτσια σε πόζες «αισθησιακές», «καυτές», βλέμματα και σώματα όλο «υποσχέσεις». Κι αν αναρωτιέσαι προς τι τα εισαγωγικά, τότε επειγόντως πρέπει να αναρωτηθείς το εξής απλό: Πόση σκηνοθεσία και εξαναγκασμό υπέστησαν οι πρωταγωνίστριες αυτών των διαφημίσεων, ώστε «πόθοι» να αστράφτουν στα μάτια τους και υποσχέσεις «λαγνείας» να δονούν τα μάτια του δεκτή του μηνύματος, προκειμένου τα προϊόντα να πουληθούν;

Στον τέταρτο όροφο της γκαλερί Αντωνοπούλου στου Ψυρρή, κοιτάζω προσεκτικά τα έργα της Ειρήνης Καραγιαννοπούλου έχοντας την αίσθηση πως εδώ συμβαίνει κάτι σαν αποκατάσταση, ας την αποκαλέσω, της χαμένης τιμής κάποιων γυναικών που η ζωγράφος φρόντισε να διασκευάσει την εικόνα τους εν είδει δικαιοσύνης. Μασκοφόρες υπάρξεις, ανώνυμες κάποτε κούκλες του σεξ και της κατανάλωσης, χειραφετούνται και μεταμορφώνονται σε υποκείμενα που επιτέλους αποκτούν μια νέα ταυτότητα. Justice for all: Η Ειρήνη έρχεται στο ραντεβού μας και ξεκινάμε μια συζήτηση περί Hotberg και άλλων γυναικείων «ηφαιστείων», που η ζωγραφική της ανέλαβε να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς τους με όλους εκείνους τους μηχανισμούς που τις μεταχειρίστηκαν σαν αντικείμενα.

Ας υποθέσουμε πως απέναντι από τους πίνακές σου στέκονται ταυτόχρονα ένας άνδρας και μια γυναίκα. Πώς θα ήθελες το κάθε φύλο-θεατής να διαβάσει αυτά τα έργα; Το ρωτώ γιατί νομίζω πως η έκθεσή σου εκπέμπει ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα. Αδυνατώντας όμως να ορίσω το «To whom it may concern» της, ζητώ από σένα να πιάσεις τον τηλεβόα αυτής της έκθεσης (ας τη δούμε και σαν διαδήλωση!) απευθυνόμενη στο κάθε φύλο, προσωπικά. Αγόρια, αυτό, κορίτσια το άλλο...
Με προβληματίζει έντονα η θέση του γυναικείου σώματος και κατ' επέκταση της γυναίκας, μέσα στην ιστορία της τέχνης, στη διαφήμιση και βέβαια στην ερωτική βιομηχανία. Μία επισκέπτρια της έκθεσης μου εμπιστεύτηκε πως γι' αυτήν το Hotberg είναι ένα τελετουργικό απελευθέρωσης της γυναίκας - αντικείμενο. Αντί να πάρω τηλεβόα λοιπόν, προτιμώ να προ(σ)καλέσω το ίδιο το κοινό να μου μιλήσει γι' αυτό που βιώνει στο Hotberg. Αυτό είναι το μήνυμα, βάλτε το μυαλό και τις αισθήσεις σας να δουλέψουν, αγόρια, κορίτσια και όχι μόνο. Απευθύνομαι σε ανθρώπους όλων των φύλων, τους ζητώ να διαβάσουν -όπως πολύ σωστά το θέτεις- το Hotberg και να δουν αν βλέπουν κάτι και τι είναι αυτό. Θα ήταν πολύ απλό να περιοριστώ αυτάρεσκα στις δικές μου προθέσεις, στα μηνύματα που ίσως διέπουν τη δουλειά μου, και εν τέλει σε έναν ναρκισιστικό μονόλογο προτιμώ όμως να το αποφύγω.

Βρίσκω το Hotberg φανταστικό σαν τίτλο! Αν Iceberg σημαίνει παγόβουνο, τα θηλυκά σου «Πυρόβουνα» μοιάζει να εμπαίζουν όλον αυτόν τον παλιό κόσμο των διαφημίσεων, που, προκειμένου να προωθήσουν τα προϊόντα τους, τις μετάλλασσαν σε γυναίκες-αντικείμενα και μηχανές παραγωγής επιθυμίας. Αναγκάζοντάς τες να εκπέμπουν φο κάβλες και σκηνοθετημένους υπερερωτισμούς, σίγουρα αυτά τα κορίτσια υπέστησαν μια βία και έναν καταναγκασμό, προκειμένου να ακτινοβολούν όσο πιο πειστικά τη νέα τους ταυτότητα, γεμάτη πόθο, λαγνεία και υποσχέσεις. Εδώ μπαίνεις εσύ, σκίζεις τη σελίδα της διαφήμισης και επεμβαίνεις προκειμένου… τι;
Χαίρομαι που σου αρέσει ο τίτλος. Εκτός από το να πλάθω λέξεις, σκίζω, κολλάω, ζωγραφίζω, μεγεθύνω, εκτυπώνω, ξαναζωγραφίζω και διαπραγματεύομαι πρώτη ύλη που ανακαλύπτω σε αποθήκες, σε σκοτεινά υπόγεια, σε παζάρια, σε παλαιοβιβλιοπωλεία. Σκοπός μου είναι να τοποθετηθώ απέναντι σε όλα όσα προανέφερες, διότι τι είναι η τέχνη; Ένας καθρέφτης, ελαφρώς παραμορφωτικός, των συστημάτων μέσα στα οποία ζούμε. Ως καλλιτέχνης, επιλέγω, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε με οδηγό το ένστικτο, τα θέματα που με φλέγουν -ενίοτε ρίχνω και λάδι στη φωτιά. Σίγουρα όμως η επιθυμία δεν είναι μόνο ανδρική υπόθεση κι εδώ βρίσκεται το κλειδί του γρίφου που λέγεται Hotberg.

Νέα διαβατήρια, νέες μεταμορφώσεις, νέοι ρόλοι, νέα χαρακτηριστικά: ποιες είναι οι νέες δυνατότητες αυτών των γυναικών; Και με αναγωγή στο γυναικείο σήμερα, ποια είναι η αφήγηση χειραφέτησης, κοντράστ με τις συνθήκες του προτέρου αρρενοκρατούμενου κόσμου;
Ας το παραδεχτούμε, γιατί κάπως έτσι γίνεται η αρχή: Ο κόσμος παραμένει ανδροκρατούμενος και πρέπει να μαχόμαστε ασταμάτητα, αν θέλουμε μια μέρα να υπάρξει αληθινή ισότητα. Κάποιες στρεβλές ιδέες είναι τόσο βαθιά ριζωμένες - άντε να πείσεις τον μισό πληθυσμό της γης να μοιραστεί την εξουσία του και τις ανέσεις του με το άλλο μισό. Ακόμα κι εσύ, αν έτσι είχες μάθει, μάλλον θα το θεωρούσες φυσιολογικό όλο αυτό. Ένα πιάτο φαγητό πάντα στο τραπέζι σου, μια σκλάβα του σεξ, όλα έτοιμα στην ώρα τους με μία προσταγή. Έχεις λόγο ν' αρνηθείς; Και πες πως εσύ έχεις σκεφτεί και λίγο στη ζωή σου και λες όχι, άσ' το, δεν είναι οκ, οι υπόλοιποι; Πιστεύω πως η αφήγηση της χειραφέτησης είναι η έκφραση μιας ουσιαστικής, παγκόσμιας ανάγκης, μια υπενθύμιση της δουλειάς που πρέπει να γίνει. Ως γυναίκα έχω ίσα δικαιώματα αλλά περισσότερες υποχρεώσεις από έναν άνδρα ακόμα κι εδώ, στον δυτικό κόσμο που θεωρείται προοδευτικός. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι δεν είμαι υποχρεωμένη να καλύπτω το κεφάλι μου όταν βγαίνω έξω στον δρόμο, αλλά σε άλλες χώρες επιβάλλεται δια νόμου, τι σου λέει; Αυτές οι καταστάσεις που δεν είναι επιστημονική φαντασία αλλά ισχύουν και τις βλέπουμε, μαρτυρούν πως η ανθρωπότητα έχει κυλήσει πολύ χαμηλά. Βαθύτατο σκοτάδι, σκληρή ανισότητα, η γυναίκα μονίμως το θύμα.

Διαβάζεις τα γυναικεία περιοδικά; Κατάφεραν να κρατηθούν στην αγορά, σε αντίθεση με ιστορικούς ανδρικούς τίτλους που σταμάτησαν να κυκλοφορούν. Το σεξιστικό Playboy πέθανε σε αντίθεση με τη Vogue, το Bazaar, το Marie Claire (διαλέγω στα τυχαία ιστορικούς τίτλους), που προωθούν το γυναικείο ζήτημα αλλά και τα θέματα νέας έμφυλης ταυτότητας που θέτει το κίνημα LGBTI#, μακριά από τα «κατεψυγμένα» στερεότυπα του χθες. Πώς βλέπεις τις νέες ηρωίδες των διαφημίσεων σε σύγκριση με τις vintage των παλιών περιοδικών που αποτέλεσαν την πρώτη ύλη σου;
Τα γυναικεία περιοδικά τα αγοράζω μανιωδώς, είναι όμως διαφορετικός ο τρόπος που τα αντιμετωπίζω, μιας και ασχολούμαι κατά κύριο λόγο με τις εικόνες. Θα έλεγα πως δεν επιδίδομαι στην ανάγνωση αλλά σ' ένα είδος λαθροθηρίας, αφού μέσα στις σελίδες των περιοδικών αναζητώ την επόμενη αφορμή για να ξεκινήσω ένα νέο έργο. Τα όμορφα κορίτσια που συναντώ εκεί γίνονται στιγμιαία φίλες μου, σε όποια δεκαετία κι αν ζουν. Τις βλέπω σαν μούσες και τις εντάσσω στην ψυχεδελική μου αφήγηση ως τέτοιες. Πρόκειται για ένα καθημερινό ταξίδι μέσα στον χρόνο. Περνάω πολλές ώρες ξεφυλλίζοντας περιοδικά - έχω μεγάλη συλλογή που όλο μεγαλώνει. Ομολογώ πως έχω στην κατοχή μου πολλά Playboy που πολύ τα χαίρομαι και με διασκεδάζουν -εκεί να δεις υλικό που υπάρχει! Μ' ενδιαφέρει πολύ η μετατόπιση της οπτικής γωνίας. Μια γυναίκα βλέπει τελείως αλλιώς την Playmate του Ιουνίου και στην περίπτωση που αυτή η γυναίκα είναι καλλιτέχνης πολλά μπορούν να συμβούν, στην ουσία «ό,τι ήθελε προκύψει», για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση που συχνά τη βλέπω στις αγγελίες συνοικεσίων στον ελληνικό Τύπο της δεκαετίας του '60. Να και κάτι άλλο που έμαθα ξεφυλλίζοντας περιοδικά.

Ειρήνη Καραγιαννοπούλου, Hotberg, a.antonopoulou. art, Αριστοφάνους 20, Ψυρρή, έως 22 Ιανουαρίου.