Ο Μιχάλης Μανουσάκης και «Το ’21 των φίλων» στην γκαλερί Άλμα

Εννέα γνωστοί Έλληνες καλλιτέχνες, μια επέτειος και μια γιορτή. Στην εκπνοή της χρονιάς που σήμανε τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης και εν όψει των Χριστουγέννων, ο εικαστικός και ομότιμος καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Μιχάλης Μανουσάκης απεύθυνε ένα προσκλητήριο δημιουργίας σε αγαπημένους συναδέλφους του (τους ζωγράφους Γιώργο Αυγέρο, Άγγελο Αντωνόπουλο, Μαριλένα Ζαμπούρα, Τάσο Μαντζαβίνο, Τάσο Μισούρα, Χρήστο Μποκόρο, Παναγιώτη Τανιμανίδη και Μάριο Σπηλιόπουλο), με κάποιους από τους οποίους συμπορεύονται ως φίλοι κοντά μισόν αιώνα, για να γιορτάσει διπλά μαζί τους. Έτσι προέκυψε η έκθεση «Το ’21 των φίλων» που κλείνει το εικαστικό πρόγραμμα της γκαλερί Άλμα γι’ αυτή την χρονιά.

Δεν θα είναι, όμως, μόνο τα φτιαγμένα με αφορμή αυτό το κάλεσμα έργα τους που θα ξετυλίξουν την αφήγηση σ’ αυτή την διαδρομή. Θα παρουσιάζονται μαζί με υλικό από την προσωπική του συλλογή – φωτογραφίες σχολικών εορτών, παιχνίδια, τσολιαδάκια κ.ά. –, που χρονολογούνται από το 1860 κιόλας και σκιαγραφούν τον εορτασμό της εθνικής επετείου «υπενθυμίζοντας την ανάμνηση όχι μόνο της ιστορικής συγκυρίας αλλά και μιας αλλοτινής παιδικότητας και της φιλίας που έμεινε αναλλοίωτη στον χρόνο».

Μου αποκαλύπτει ότι εδώ και 26 χρόνια μαζεύει παλιά παιχνίδια με την βοήθεια του ζωγράφου και μανιώδη συλλέκτη Τάσου Μισούρα. «Ένα μέρος της συλλογής μου είναι και το φωτογραφικό υλικό που αφορά πορτρέτα παιδιών, μόνα ή με τις οικογένειές τους. Είμαι τυχερός γιατί συχνά ανακαλύπτω στο Μοναστηράκι φωτογραφίες ανεκτίμητες, στις οποίες τα βλέμματα των εικονιζόμενων, ο χρόνος, το μυστήριο της διχρωμίας, οι φθορές τους, τα μικρά κείμενα για τους παραλήπτες στην πίσω πλευρά και η ταυτότητα των φωτογράφων με καθηλώνουν. (1860 Πέτρος Μωραΐτης, 1870 Ρωμαΐδης Αριστοτέλης , 1880 Γαζιάδης, 1910 Μπαχάς Αντώνιος…)».

Στην έκθεση σχεδόν όλες οι φωτογραφίες αναφέρονται σε παιδιά τα οποία εικονίζονται με στολές ευζώνων. Πιτσιρίκια που στάθηκαν μπροστά στον φωτογραφικό φακό 170 χρόνια πριν, όταν η τέχνη της φωτογραφία ήταν ακόμα στα σπάργανα, κι άλλα από τη δεκαετία του ’60 που φθάνουν στην ηλικία του ζωγράφου. Εκτίθενται, επίσης, παιχνίδια με θέμα τον ελληνικό πόλεμο της Ανεξαρτησίας –ένας Τούρκος στρατηγός από τα τέλη του 19ού αιώνα, τσολιαδάκια του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη από τις δεκαετίες του 1950-1960 και φιγούρες των ηρώων του ’21 από το απορρυπαντικό ROL. «Σαν να θέλουν να συντροφεύουν ες αεί τα παιδιά που θα παίζανε μαζί τους ή που θα τα “προκαλούσαν” καθώς εκείνα θα τα θαύμαζαν στις βιτρίνες», σημειώνει ο γνωστός ζωγράφος.

Μου μιλά για τα βλέμματα των παιδιών από τις φωτογραφίες και τον απόηχο των ζωών τους που φθάνει σ’ εμάς μόνο μέσα από μυθιστορήματα, γραπτές αναφορές, ζωγραφιές Ελλήνων και φιλελλήνων ζωγράφων και κάποια κινηματογραφικά ντοκουμέντα. Για την επιλεκτική μνήμη του ανθρώπου που κάνει τον χρόνο ακόμα πιο μαγικό γιατί θυμάται αυτά που θέλει να θυμάται και εντέχνως ξεχνά ή λυτρωτικά τα τοποθετεί σε ειδικό ντουλάπι σαν μη χρειαζούμενο υλικό. «Υλικό που δεν το αγνοεί, αλλά ξέρει πολύ καλά ότι για να πας μπροστά, δεν χωράνε κακίες και φθόνος. Αυτό ίσως βοηθά τον άνθρωπο να μεγαλώνει γενναιόδωρα, με την σοφία της ζωής του, τον αγώνα που έδωσε για να κρατηθεί ακέραιος, με μια συνείδηση όσο πιο μετρημένη, καθαρή, ήρεμη».

Για τον ίδιο τα έργα των φίλων του καλλιτεχνών στην έκθεση θέτουν ερωτήματα σχετικά με «το πώς ο χρόνος γεφυρώνει διαφορετικές αντιλήψεις, πόσο έχουν αλλάξει – αν έχουν αλλάξει – οι συμπεριφορές των ανθρώπων και το όραμα για τη ζωή, πόσο αισιόδοξο ή φοβισμένο αυτό μοιάζει. Η ίδια η ιστορία πόση αλήθεια κουβαλάει, με ποια ψέματα μεγαλώσαμε και πόσο σήμερα αυτοί οι ήρωες, για τους οποίους είμαστε περήφανοι, μας βοηθάνε να γίνουμε πιο ουσιαστικοί στη ζωή μας. Όχι ήρωες όπως αυτοί, αλλά ηρωικά να παλεύουμε για το υψηλό, το αχειροποίητο, για τον ίδιο τον ήλιο στην αιωνιότητά του».

Κι όσο για τις επετείους; «Η συγκεκριμένη είναι σαν τις γιορτές ή τις επετείους των γονιών μας. Αυτοί μας γέννησαν και οι ήρωες μας αναγέννησαν» πρεσβεύει. «Δεν ξέρω πώς ακριβώς έγιναν τα γεγονότα, όσα και να έχω διαβάσει, ακούσει, ψάξει. Κάτι με απασχολεί πιο βαθύ και υπέροχα αναπάντητο: πώς αυτή η χούφτα ανθρώπων, αγράμματοι οι περισσότεροι, μ’ ένα ένστικτο βαθιά ανθρώπινο και ανερμήνευτο, ζώντας ανάμεσα σε μνήμες χειροπιαστές (τα ερείπια των αρχαίων προγόνων τους), κατάφεραν και επιβίωσαν τόσα χρόνια. Εκτός από τις ξένες δυνάμεις, που συνέβαλαν και αυτές στην απελευθέρωση, δεν μπορεί, κάτι θα τους έκλεινε το μάτι και θα τους γλύκαινε την καρδιά για τα χρόνια που θα ζούσαν, για τα χρόνια που θα έρχονταν. Οι κούροι, οι κόρες, οι κολώνες, τ’ αετώματα τ’ ουρανού στηρίγματα άντεξαν τόσους αιώνες. Θ’ αντέξουμε και εμείς, θα λέγανε, θα παλέψουμε και εμείς γιατί ο τόπος αυτός είναι σημείο αναφοράς στον κόσμο, η ζωή η ίδια είναι αξία ανεκτίμητη, όπως και η υπερηφάνειά της. Ελευθερία ή θάνατος, λοιπόν. Πώς να μην συγκινηθείς με το μεγαλείο αυτών των παλληκαριών και πώς να μην τους τιμάς κάθε τόσο. Άλλωστε αυτό που οραματίζεσαι για το μέλλον σου δεν γεννιέται από το πουθενά. Εδώ είναι ο τόπος σου, αυτή είναι η ιστορία σου. Στο χέρι σου είναι πώς θα διαχειριστείς αυτόν τον πλούτο που σου χαρίστηκε, να του δώσεις συνέχεια και να δημιουργήσεις εσύ το δικό σου σύμπαν». 

INFO:
To ’21 των φίλων
Γκαλερί Άλμα, Υψηλάντου 24, Κολωνάκι
Εγκαίνια: Πέμπτη 9/12, 16:00-22:00
Διάρκεια: μέχρι 22/1/2022
Ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ., Παρ. 11:00-20:00. Τετ., Σάβ. 11:00-15:00