Η Σταματία Δημητρακοπούλου, η Art Athina και η χρυσή εξίσωση

Οδός Πραξιτέλους. Στην καρδιά του κέντρου της Αθήνας. Μεσημεράκι βρίσκω τη Σταματία Δημητρακοπούλου, καλλιτεχνική διευθύντρια της Art Athina, με αφορμή την ετήσια μεγάλη εικαστική διοργάνωση «Art Athina Pop Up» που άνοιξε για το κοινό στις 12 Νοεμβρίου στο King George. Συστηνόμαστε και αμέσως μου προτείνει να μιλάμε στον ενικό. Στο δεύτερο όροφο μιας πολυκατοικίας με αίθριο εκ πρώτης «κρυμμένης» θα γίνει η συζήτησή μας. Το γραφείο ιδιαίτερα ευρύχωρο, πολύ φωτεινό με μοντέρνο design. Ό,τι πρέπει. Η ίδια μόλις 30 χρονών, εντυπωσιακά ήρεμη, φαίνεται να ξέρει τι κάνει και να ελέγχει την κατάσταση.

Από πού πηγάζει η ηρεμία που έχεις;
Αν έχεις συγκεκριμένο πρόγραμμα έχοντας υπολογίσει πόση ώρα θα ασχοληθείς με το κάθε τι, δεν υπάρχει λόγος να είσαι αγχωμένος. Ευτυχώς όλα είναι σε τελική ευθεία. Το έργο του καλλιτεχνικού διευθυντή είναι να σκεφτεί, να σχεδιάσει και να προετοιμάσει. Από ένα σημείο και μετά μπαίνουν τα τμήματα της παραγωγής μέχρι να έρθει η ώρα για το στήσιμο. Τώρα είναι σειρά του συνεργάτη μου, Αντώνη Κούρκουλου, να αγχωθεί. Πριν ήταν η δικιά μου… (Γέλια)

Πόσο δύσκολη είναι αυτή η δουλειά;
Με μεγάλη χαρά και καμάρι επέστρεψα από το Los Angeles για να αναλάβω τη φουάρ της χώρας μου. Πέντε χρόνια αφότου μου εμπιστεύτηκαν αυτή τη θέση αισθάνομαι τρομερά τυχερή και περήφανη. Η Art Athina έχει την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας, άρα χαίρει μιας πολύ μεγάλης αναγνώρισης από την Πολιτεία. Είναι μια δουλειά πολύ δύσκολη αν δεν έχεις καλούς συνεργάτες και ομάδα με την οποία μοιράζεσαι τις χαρές, τις λύπες και τις συγκινήσεις. Η χρυσή εξίσωση για την Art Athina είναι αφενός να μπορεί να δείχνει στην Ελλάδα ό,τι πιο φρέσκο συμβαίνει στο εξωτερικό και αφετέρου να δείχνει έξω πόσο σημαντική και ενδιαφέρουσα είναι η ελληνική πραγματικότητα και η αντίστοιχη καλλιτεχνική παραγωγή. Αν μπορούμε να συγκεράσουμε αυτά τα δυο, είμαστε μια χαρά.

Τι ιδιαίτερο έχει η φετινή φουάρ;
Κάθε γκαλερί που συμμετέχει στον ψηφιακό χώρο (Art Athina Virtual) θα έχει σημείο αναφοράς ένα έργο και στον φυσικό χώρο. Συνεργαζόμαστε με το πετυχημένο ελληνικό αρχιτεκτονικό γραφείο «Objects of Common Interest» με έδρα τη Νέα Υόρκη στο exhibition design. Τα έργα θα είναι ελεύθερα στον χώρο, χωρίς ψευδότοιχους, με σκοπό να μεταφέρουν την αύρα και τη δομή του ψηφιακού περιβάλλοντος, ενώ καθένα έχει το δικό του QR code που όταν σκανάρεις σε μεταφέρει στο ψηφιακό περίπτερο της γκαλερί. Στο site μπορεί να δει κανείς τις προηγούμενες Art Athina, το πρόγραμμα, το new media space με τα βίντεο, τους ανεξάρτητους χώρους τέχνης καθώς και τα Talks που θα γίνουν διά ζώσης στο Παλλάς από την εικαστικό Κατερίνα Ζαχαροπούλου, διαθέσιμα και από το νέο πρόγραμμα podcast της Art Athina που θα μπορεί κανείς να βρει στο site στης φουάρ ή το Spotify. Τον επόμενο Σεπτέμβριο φιλοδοξούμε να μπορέσουμε να κάνουμε μια ολοκληρωμένη Art Athina στο Ζάππειο. Το ψηφιακό όμως ήρθε για να μείνει, θα είναι πάντα ένα κομμάτι της. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Τι κοινό έρχεται στην έκθεση; Ο κόσμος ενδιαφέρεται; 
Φυσικά και ενδιαφέρεται. Το κοινό είναι νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι σε ηλικία, φιλότεχνοι, επαγγελματίες της τέχνης, γιατί μην ξεχνάμε ότι είναι η έκθεση του κλάδου οπότε όλοι οι επιμελητές, θεωρητικοί, ιστορικοί, ιδιοκτήτες γκαλερί, δημοσιογράφοι θα είναι εκεί στο ετήσιο ραντεβού της σκηνής. Όσο η Art Athina συνεχίζει να παρουσιάζει δράσεις γίνεται περισσότερο γνωστή σε ένα ευρύτερο κοινό. Βοηθούν τα social media στα οποία έχουμε πολύ ενεργό δράση και έτσι άνθρωποι νεότερης ηλικίας ενημερώνονται για τη φουάρ. Παράλληλα η Art Athina παρουσιάζει ένα πλούσιο πρόγραμμα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, όπως είναι το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τελειόφοιτους φοιτητές της Καλών Τεχνών και το Art Athina Open Studios σε συνεργασία με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου οι Young Patrons του μουσείου επισκέπτονται τα εργαστήρια καλλιτεχνών που εκπροσωπούνται από τις αίθουσες τέχνης που συμμετέχουν στην Art Athina.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι νέοι καλλιτέχνες;
Tο μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν ακόμη θεσμοθετημένα κίνητρα από το κράτος ούτως ώστε να ενισχυθούν οι καλλιτέχνες, παρότι γνωρίζω ότι έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Η Ελλάδα είναι συγκριτικά μια μικρή χώρα όπου καλώς ή κακώς τα ερεθίσματα θα πρέπει σε μεγάλο βαθμό να έρθουν από έξω. Είναι πολύ σημαντικό για τους καλλιτέχνες να μπορούν να ταξιδεύουν, να συμμετέχουν σε προγράμματα, να συνδιαλέγονται με άλλους καλλιτέχνες, να επικοινωνούν το έργο τους και να ξέρουν πού στέκονται σε σχέση με το τι συμβαίνει σε διεθνές επίπεδο. Έτσι δεν παίρνεις μόνο τα καλά από μια άλλη κουλτούρα αλλά πολλές φορές αναγνωρίζεις και τα καλά της πατρίδας σου, τα οποία εκλαμβάνεις πολλές φορές ως δεδομένα.

Σήμερα υπάρχει κρίση στην τέχνη;
Η σκηνή στην Ελλάδα είναι πολύ ενεργή. Έχουμε πολλές αίθουσες τέχνης, ανεξάρτητους χώρους ενώ συνέχεια επιστρέφουν Έλληνες επιμελητές με καριέρα στο εξωτερικό. Για παράδειγμα το πρόγραμμα Performance στην Art Athina επιμελείται ο Κώστας Στασινόπουλος, που είναι Assistant Curator στον τομέα Live της Serpentine Gallery στο Λονδίνο. Οι  Έλληνες που έχουν φύγει χρειάζονται λόγους και κίνητρα για να επιστρέψουν. Παρατηρώ ότι η έκθεση έχει πολύ ενδιαφέρον για τους  Έλληνες του εξωτερικού που ασχολούνται με την τέχνη. Κάθε χρόνο την περιμένουν, επισκέπτονται την Ελλάδα και πολλές φορές συμμετέχουν στην Art Athina.

Γιατί κάνει τέχνη ο άνθρωπος, το έχεις σκεφτεί;
Δεν μπορώ να σου δώσω απάντηση ως καλλιτέχνης, γιατί δεν είμαι, αλλά θα σου δώσω ένα παράδειγμα. Μόλις ήρθα από την Αίγινα όπου υπάρχει το σπίτι του Ροδάκη, ενός αγρότη πατέρα οκτώ παιδιών. Αυτός έχτισε μόνος του το σπίτι του, που είναι σαν ένα μεγάλο έργο τέχνης. Έφτιαξε απλώς το σπίτι του χωρίς να ξέρει ότι κάνει τέχνη και χωρίς να είναι καλλιτέχνης. Εάν όμως δεις αυτό το σπίτι καταλαβαίνεις ότι προέκυψε από μια ανάγκη. Δεν γίνεται αλλιώς, πρέπει να το κάνεις. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι οι καλλιτέχνες κάνουν τέχνη γιατί απλά δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά.

Στην Ελλάδα, που έχει μεγάλη ιστορία και κληρονομιά, είναι δύσκολο να έχει προβάδισμα η σύγχρονη τέχνη; 
Δεν είναι δύο άλογα που τα βάζουμε δίπλα δίπλα για να δούμε ποιο θα φτάσει πρώτο. Η ιστορία είναι μία και ενιαία. Δεν μπορεί το σύγχρονο να αποκτήσει προβάδισμα έναντι του αρχαίου. Όπως και ο άνθρωπος, όταν έχει μια κληρονομιά, δεν έχει και πολλή ανάγκη να δουλέψει, έτσι και στον πολιτισμό. Ναι μεν έχουμε αυτή την κληρονομιά αλλά εμείς τώρα τι θα κάνουμε; Πρέπει να βοηθήσουμε ώστε να αφήσουμε και εμείς τη δική μας. Να κληρονομήσουν και οι επόμενες γενιές κάτι από εμάς και όχι μόνο τα ίδια με εμάς.

Τι πρέπει να έχει ένα σημερινό έργο τέχνης για να γίνει κλασικό;
Θα σου απαντήσω με τον τίτλο μιας έκθεσης που είχε παρουσιαστεί το 2003 στο Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, σε επιμέλεια Maurizio Cattelan, Massimiliano Gioni και Ali Subοtnick: “Yesterday Begins Tomorrow”. Νομίζω πως αυτός ο τίτλος περιγράφει αρκετά την ουσία της έννοιας του κλασσικού.

Τι συμπεράσματα βγάλατε από την εμπειρία της περσινής Art Athina που λόγω της Covid-19 δεν υπήρχε φυσική παρουσίαση των έργων;
Είναι καλό να βλέπει κανείς τη σύγχρονη τέχνη διά ζώσης, έτσι ώστε να αφουγκράζεται την ατμόσφαιρα και την ουσία που αποπνέει. Αυτό συζητήθηκε πολύ πέρυσι που δεν υπήρχε φυσική παρουσίαση των έργων. Αν οι καλλιτέχνες πρέπει να συνεχίσουν να εκθέτουν ψηφιακά θα πρέπει να αλλάξουν τη δουλειά τους; Αυτό με τη σειρά του ορίζει ένα νέο είδος τέχνης; Πρέπει να αλλάξει η πλατφόρμα σύμφωνα με τα έργα ή τα έργα σύμφωνα με την πλατφόρμα; Πολλά ενδιαφέροντα ζητήματα.

Ορίζεται το ωραίο στην τέχνη; Τι είναι για σένα τέχνη;
Η τέχνη είναι μια πραγματικότητα που μπορεί να ξεγλιστρήσει από τον κώδικα της γλώσσας. Περνάει μηνύματα με πολύ διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ο λόγος. Μπορεί εγώ να δω έναν πίνακα του Ρόθκο και να αισθανθώ σαν να έχω μπει σ’ έναν ναό και εσύ στο μουσείο να τον προσπεράσεις. Το θέμα όμως είναι αν το έργο έχει καταφέρει να μας βάλει σε σκέψεις. Για εμένα αυτό είναι τέχνη. Ο αδιαμεσολάβητος τρόπος της επικοινωνίας ενός ζητήματος.

Αυτό για να γίνει χρειάζεται ταλέντο;
Νομίζω πως στις μέρες μας η έννοια του «ταλέντου» είναι πλήρως αποδομημένη. Αυτό που ίσως παλαιότερα να ονομαζόταν έτσι, σήμερα θα μπορούσε να περιγραφεί με έννοιες όπως, επιδεξιότητα, ευφυΐα, προσαρμοστικότητα, παρατηρητικότητα, επιμονή, ευρηματικότητα.