Ο Capten έφτιαξε 2.000 κατσαρίδες

Εργαστήρια υπάρχουν πολλά: κεραμικής, ζαχαροπλαστικής, γραφής, ιδεών, κεντήματος, ζωγραφικής, κοπτικής - ραπτικής, πιλάτες, γιόγκα. Συρμός από εργαστήρια, γεμάτη η Αθήνα με ό,τι εργαστήρι τραβάει η όρεξή σου για να μπεις, να δεις και να μαθητεύσεις. Όμως εργαστήρι κατσαρίδας θαρρώ πως στην πόλη και τη χώρα υπάρχει μόνο ένα. Βρίσκεται στο υπόγειο μιας υπέροχης μονοκατοικίας στα πέριξ της Αχαρνών, στο ύψος της πλατείας Βικτωρίας.

Κατσαρίδες, βέβαια, υπάρχουν πολλές, εκατομμύρια, για να μην πω δισ.: στους υπονόμους, στα υπόγεια, στα ντουλάπια και στις κουζίνες, στα σπίτια και στις πολυκατοικίες, στους δρόμους της πόλης και στους αρμούς κάθε κτιρίου που φιλοξενεί τον στρατό τους. Ένας μοχθηρός στρατός, άλλοτε ορατός αλλά τις περισσότερες φορές αόρατος, πάντα παρών. Είτε σαν μεταφυσική αίσθηση φόβου και τρόμου, είτε σαν αληθινή παρέλαση συνταγμάτων μαύρων, κόκκινων, μικρών, μεγάλων, συνεπικούρεμενος από σμήνη φτερωτά και πετούμενα ή πυροβολαρχίες μοχθηρά έρπουσες. Φάλαγγες της Μαύρης Τάξης, όπως θα έλεγε κι ο Ένκι Μπιλάλ, οι κατσαρίδες είναι σύμφοιτες με την αστική ή την αγροτική διαβίωση.

Σε ζώνει ένα... μπρρρρ; Σωστό, φυσικό, ανθρώπινο, αλλά και τι σας λέω τώρα; Αυτό: Χτυπώ το κουδούνι του σπιτιού του ένα πρωινό Δευτέρας και ο Χρήστος Κωτσούλας μου ανοίγει την πόρτα εγκάρδια. Φτιάχνει καφέ, κερνάει καταπληκτικά μουστοκούλουρα και τραβάμε βουρ για το υπόγειο εργαστήρι του. Εδώ κατασκευάστηκαν οι πρωταγωνιστές του - χρόνια τώρα ο Capten κατασκευάζει τα έντομα που έγιναν το trademark του. Είναι ο καλλιτέχνης που φτιάχνει κατσαρίδες.

Μια ευκαιρία να τις δείτε και εσείς από κοντά είναι να πάτε στη μεγάλη ατομική έκθεσή του στα Καλύβια. 2000 κατσαρίδες πρωταγωνιστούν σε μια εγκατάσταση που για τους ανεξοικείωτους μπορεί να προκαλεί ρίγος. Όχι όμως και τους εξοικειωμένους με το έργο του και τα ερωτήματα που χρόνια τώρα θέτει: Πώς ένα παρεξηγημένο, όπως θεωρεί ο Capten τις κατσαρίδες, έντομο, που θεωρείται μεν η επιτομή της επιβίωσης, ένεκα της πολύπλοκης ανθεκτικότητας να μπορεί και να υπάρχει και στις πιο δυστοπικές συνθήκες, σήμερα φτάνει να εκφράσει ακόμα περισσότερους συμβολισμούς, και ειδικά στη μετά-Covid εποχή; Τι είδους «επιβίωση» έχουμε κατακτήσει εμείς οι άνθρωποι μετά την πανδημία και πόσο κοντά είμαστε και εμείς σε μια τέτοιου είδους καφκική «μεταμόρφωση», που μας φέρνει εγγύτερα στο είδος τους;

Meet the artist: Ο Χρήστος Κωτσούλας (Capten) γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1968. Σπούδασε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (1986-1991) και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας ζωγραφική (2002-2008). Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου στη Θεσσαλονίκη (2009-2010). Οφείλει το ψευδώνυμό του στην προσφώνηση των συμφοιτητών του στην ΑΣΚΤ, καθώς υπήρξε παράλληλα Ανώτερος Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και Κυβερνήτης του Ωκεανογραφικού ΝΑΥΤΙΛΟΣ. Έχει τιμηθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής και έχει αποσπάσει έπαινο από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας για το εικαστικό του έργο, που βρίσκεται στη συλλογή του. Έχει πραγματοποιήσει 2 ατομικές παρουσιάσεις, έχει συμμετάσχει σε περισσότερες από 50 ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και έχει επιμεληθεί 2 εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Έργα του Capten βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, αλλά και στο εργαστήριό του, όπου να είμαι κι εγώ, στη μονοκατοικία της πλατείας Βικτωρίας, για να τον γνωρίσω καλύτερα.

Θυμάσαι τα πλοία στα οποία υπηρέτησες;
Όλα! Στο αντιτορπιλικό Κουντουριώτης, στο ναρακαλιευτικό Φαίδρα, μετά δύο χρόνια Σχολείο στο κέντρο Μπαλάσκας, ύστερα στο αντιτορπιλικό Νέαρχος, το δεξαμενόπλοιο Ναυτοκρατούσα, τη φρεγάτα Ήπειρος και πολλά ταξίδια στο Αιγαίο με το τελευταίο μου πλοίο, τον Ωκεανογραφικό Ναυτίλος.

Και η κατσαρίδα να υποθέσω ήταν πάντα παρούσα!
Οι κατσαρίδες ήταν παντού. Θυμάμαι σε μια άσκηση του ΝΑΤΟ που, φορώντας τις επίσημες πλουμιστές στολές μας, όλοι οι ανώτεροι αξιωματικοί, Έλληνες, Αμερικανοί, Γαλλλοι, Τούρκοι, καθίσαμε στην τραπεζαρία για επίσημο γεύμα. Και ξαφνικά σμήνη από κατσαρίδες της οροφής έπεσαν μέσα στα πιάτα μας. Γνήσια πρωτείνη, σκέφτηκα, Λουκούλειο γεύμα...

Παράλληλα με τη θητεία σου στο Ναυτικό, σπούδασες στην Καλών Τεχνών. Και αντιλαμβάνομαι πως η σύνδεση της θαλάσσιας με τη στεριανή σου ζωή είναι οι κατσαρίδες που τις συναντάς παντού. Τις χρησιμοποίησες και στην πτυχιακή σου;
Η πτυχιακή μου είχε να κάνει με τις στολές και τις σχέσεις εξουσίας, τη ματαιότητα και την κενοδοξία, που μοιάζει να είναι και αυτές ραμμένες επάνω τους. Ήταν μια τεράστια εγκατάσταση - προσομοίωση καμπίνας πλοίου. Το 2006 ήταν που έφτιαξα την πρώτη μου κατσαρίδα, ανάμνηση της ναυτικής μου ζωής. Στη συνέχεια κάποιες ατυχίες στη ζωή μου, που μου προκάλεσαν πόνο, ζόφο και συναισθήματα θλίψης, θυμού και οργής με έκαναν να κατασκευάζω κατσαρίδες εμμονικά. Συνεχίζω νιώθοντας πως η ύπαρξή τους λειτουργεί υπονομευτικά σε κάθε τι που ορίζεται ως κατάσταση ευτυχίας ή επίπλαστης ευδαιμονίας. Από εκείνο το διάστημα ως και σήμερα, μου φαινόταν αδιανόητη η κατάσταση που ζούσαμε με το χρηματιστήριο και τα Καγιέν. Η κατσαρίδα συμβόλιζε μια κάποια ενδεχόμενη ανατροπή, που όντως την είδαμε να συμβαίνει με την οικονομική κρίση. Όπως και τη δική μας πτώση αλλά και τη μετάλλαξή μας, που από το ζενίθ βρεθήκαμε στο ναδίρ, μα παρά ταύτα επιβιώσαμε και συνεχίζουμε να επιβιώνουμε.

Στο ραδιόφωνο παίζει Λέοναρντ Κόεν. Και ο Capten μου δείχνει μια εγκατάσταση του 2015, τότε που η οικονομική κρίση σάρωνε τα πάντα. Ένας τεράστιος στόχος, σαν αυτούς που έχουν στις παμπ και οι θαμώνες πετούν βελάκια, έχει καταρρεύσει και οι κατσαρίδες τον περικυκλώνουν, σχεδόν μοιάζει να τον καταπίνουν. Το έργο θα το αποκαλούσα αναμφισβήτητα έργο πολιτικού τρόμου, ο ίδιος το ονόμασε Μνημείο Επιβίωσης. Στη νέα του έκθεση πάνω από 2000 κατσαρίδες που έχει κατασκευάσει ο Capten τα τελευταία χρόνια µε χειρωναξία, λεπτοδουλειά και εµµονή, συν φυσικά τις µικρές ιστορίες του που αφορούν απρόσµενες συναντήσεις µε την κατσαρίδα στο σπίτι, στην αυλή και στα πλοία της θητείας του, φτιάχνουν ένα σύμπαν αλλόκοτο αλλά και πολύ ξεκάθαρο: αυτές και εμείς μοιάζουμε σε πολλά.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Παπαδημητρίου, ενθουσιάστηκε από την παιγνιώδη διάθεση του Capten αλλά και προβληµατίστηκε με τα έργα ως και προς τη σχέση µας µε τη φύση και την τεράστια κλιµατική αλλαγή, που μας απειλεί με εξόντωση. «Στα έργα του οι κατσαρίδες παίρνουν ιερατικές διαστάσεις είτε είναι επιθετικές σαν στρατός σε εξόρµηση είτε είναι τεράστιες και εµφατικές. Παράλληλα παρουσιάζει µια σειρά από επίχρυσες κατσαρίδες, κόσµηµα φτιαγµένο µε πολύ µαεστριά, σήµα κατατεθέν του!».

Οι κατσαρίδες που κατασκευάζει ο Capten σε κάθε µέγεθος και χρώµα θυµίζουν τον πήλινο στρατό του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας Τσιν Σιν Χουάνγκ αλλά και έναν στρατό σαν αυτό του Στρατένγκο, όπου κανένας από τους αντιπάλους παίκτες δεν γνωρίζει τη διάταξη και τη μυστική δύναμη κρούσης που σε λίγο θα εφορμήσει για να τον συντρίψει. Όπως κι εκεί όπου κάθε πιόνι-άτοµο-βαθμοφόρος έχει τη σχεδιαστική του αυτονοµία και τη γλυπτική του αυτάρκεια, έτσι και εδώ οι κατσαρίδες, όταν εντάσσονται στην κοόρτη αυτής της φάλαγγας, αναδεικνύουν με τη χειροτεχνική εµµονή του Capten τη µεταφυσική υπερβολή της οποίας αποτελούν µέρος.

Ο Θεόφιλος Τραμπούλης το συνεχίζει ακόμα περισσότερο: «Είναι ένα χθόνιο πλήρωµα, µια στρατιά φαντασµάτων που περιµένουν να ξυπνήσουν. Δεν µπορεί κανείς να παρατάσσει κατσαρίδες µε τέτοια ακρίβεια και σε τέτοιο πλήθος χωρίς να περιµένει πως οι θεατές του δεν θα αναριγήσουν, δεν θα πισωπατήσουν, δεν θα αποκτήσουν άµεση επαφή µε την επιθυµία ή τον φόβο να είναι µέλη του πληρώµατος αυτού. Δεν πρόκειται για πορνογραφία. Αντίθετα, ισχυρίζοµαι, οι κατσαρίδες, όχι µόνον τα ίδια τα ζωύφια που φεύγουν τρέχοντας κάθε φορά που τα βλέπουµε αλλά και κάθε αναπαράστασή τους, κάθε εικόνα τους ή ανάµνησή τους, ακόµη και η αναφορά του ονόµατός τους, είναι ένα παρόν που καίει».

Δύσκολο θέμα, μιλώ για τις πωλήσεις, μιας και οι περισσότερες γκαλερί εκθέτουν και με αυτή την παράμετρο, πέρα από την καλλιτεχνικότητα...
Δε λες τίποτα! Αλλά να είναι καλά ο Γαβρίλος Μιχάλης, που έχει το Πολύτροπον στα Καλύβια. Τα τελευταία πενήντα χρόνια, ο Μιχάλης κατασκευάζει τα ελληνικά περίπτερα- συμμετοχές της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας. Είδε τα έργα, ενθουσιάστηκε και με προσκάλεσε να τα εκθέσουμε στα Καλύβια.

Αποχαιρετιόμαστε και αναχωρώ από το σπίτι και το εργαστήριο του Capten. Ο Κάφκα αλλά και ο Κρόνεμπεργκ της «Μύγας» (άλλο ενοχλητικό έντομο) θα ενθουσιάζονταν με την αφήγηση του «Cockroaches». Για την εικαστική Αθήνα δεν ξέρω, αλλά θα μιλήσω προσωπικά: Ο γλυκύτατος και «δύσκολος» ως προς τα έργα καλλιτέχνης είναι ένας γνήσιος παρατηρητής της ζωής, ένας ζόρικος παραμυθάς που ούτε εξιδανικεύει ούτε καλλωπίζει. Τα έργα του Χρήστου Κωτσούλα, αν τρομάζουν, είναι γιατί πολλοί από εμάς αποστρέφουμε το βλέμμα αλλά και τον εαυτό μας από κάθε τι που αμφισβητεί τα ωραιοποιημένα ψέματα με τα οποία καμιά φορά μας ταΐζει η σύγχρονη (διακοσμητική) τέχνη. Αλλά και οι αυταπάτες με τις οποίες ταΐζουμε την ύπαρξή μας, οι ψευδαισθήσεις μεγαλείου και η συνεχής φαντασίωση πως όλα θα πάνε καλά, χωρίς να υπολογίζουμε και να μετράμε πως ανά πάσα ώρα και στιγμή είμαστε έρμαια μιας μοίρας και ενός περιβάλλοντος που κινδυνεύει με κατάρρευση στα εξ ων συνετέθη. 

Οι κατσαρίδες του Capten είναι αδιάψευστοι μάρτυρες αλλά και πρωταγωνιστές ενός πολιτισμού που τα κτίριά του υπονομεύονται από τα θεμέλια, όσο και αν τα στατικά τους δείχνουν ασφαλή, επικερδή και μεγαλοπρεπή.