Μια συζήτηση με τον ζωγράφο Τζουλιάνο Καγκλή για το «Βαθύ Μπλε»

Με δεκαπέντε πίνακες υπό την επήρεια ενός γοητευτικά παράδοξου και υπνωτικού μπλε, ο Τζουλιάνο Καγκλής επιστρέφει στην γκαλερί Έκφραση-Γιάννα Γραμματοπούλου. Στο γνώριμο σύμπαν του, η πραγματικότητα ανασυντίθεται σε ένα ρευστό πεδίο υπαινιγμών και συναισθηματικών αμφισημιών.

Οι εραστές, οι γκρεμοί, οι βάρκες και τα νερά, τα σκυλιά, οι ταχυδακτυλουργοί, οι θεατές, ακόμα και τα λεωφορεία, μοιάζει να τελούν σε μια κατάσταση όπου στο αληθινό παρεισφρέει στο όνειρο. Τα σχήματα υποσκάπτονται, τα κορμιά γίνονται ένα με το τοπίο, κάθε είδους ισορροπία αποδεικνύεται εύθραυστη, θραυσματική, ανύπαρκτη.

Στο στούντιο του καλλιτέχνη στον Βύρωνα είδαμε πρώτοι την ενότητα «Βαθύ Μπλε», λίγο πριν τα έργα πάρουν τον δρόμο για την γκαλερί Έκφραση-Γιάννα Γραμματοπούλου (Βαλαωρίτου 9Α), όπου θα εκτίθενται από τις 4 Νοεμβρίου έως και τις 4 Δεκεμβρίου.

Γιατί Βαθύ Μπλε; Μια σπουδή πάνω στη νύχτα, τα αχαρτογράφητα νερά, τη θλίψη και τους εφιάλτες ή κάτι άλλο;
Το σχεδόν μαύρο μπλε που βλέπει κανείς στα βαθιά νερά, και ειδικά τη νύχτα, είναι μια απόχρωση που με συνάρπασε όταν πρωτοείδα τη θάλασσα. Τα τελευταία χρόνια όλο και επιβάλλονται οι ψυχροί τόνοι στα έργα μου, ακόμα και αν ξεκινήσω με ένα θερμό χρώμα. Αυτό που έχω μέσα μου και θέλει να αρθρώσει κάτι είναι μάλλον δυνατότερο από τις όποιες συνειδητές προθέσεις μου.

Πώς κατέληξες σε αυτά τα έργα; Είχες τον τίτλο στον μυαλό σου και δούλεψες βάσει σχεδίου;
Ο τίτλος ήρθε προς το τέλος, καθώς βλέποντας όλα τα έργα μαζί σκέφτηκα «μα είναι πολύ μπλε! Μήπως χρειάζονται μερικά πιο θερμά έργα για να ισορροπήσει το σύνολο;». Αλλά μετά συνειδητοποίησα πως αυτή η «αδυναμία» δίνει τον χαρακτήρα της ενότητας. Και το γεγονός πως δεν το προαποφάσισα δίνει πιο πλούσια χρωματική γκάμα.

Μοιάζει να μη σου φτάνει το κατεκτημένο ύφος, μοιάζει σε κάθε έκθεση να αυτοϋπονομεύεσαι προσπαθώντας να επεκτείνεις και να πουσάρεις τα όρια της τέχνης σου. Προς τα πού; Και γιατί δεν μένεις σε ένα σημείο που εγγυάται σιγουριά και ασφάλεια; Το λέω καθώς συγκρίνοντας την πορεία σου, παρατηρώ πως θα μπορούσες να μείνεις άνετα σε μια αναγνωρίσιμη «γραμμή» που σε κατοχυρώνει και εμπορικά και καλλιτεχνικά, κάπως πιο εύκολα από ό,τι αυτή η συνεχής περιδίνηση. Ιδέα μου είναι;
Είναι μία απόφαση ξεκάθαρη να κινούμαι σε αχαρτογράφητα νερά. Αυτό και μόνο μου δίνει όρεξη να ζωγραφίσω, η κατάκτηση του αγνώστου, να επεκτείνω τις λιγοστές μου γνώσεις για τον κόσμο και την τέχνη δοκιμάζοντας. Δεν με ενδιαφέρει ο καλλιτέχνης μαέστρος, αλλά ο καλλιτέχνης εξερευνητής. Μου παραφαίνεται σοβαρός ο «μαιτρ» που δημιουργεί με αυτοπεποίθηση και αέρα, προτιμώ τον καλλιτέχνη-κυνηγό του χαμένου θησαυρού, του οποίου η ζωή εξαρτάται από την εύρεσή του. Και είναι μία μεγάλη ικανοποίηση μετά να μοιράζεσαι με το κοινό την όποια ανακάλυψή σου.

Αναπαράσταση και αφαίρεση σε μια διαρκή ισορροπία, ας την πω, αντί να χρησιμοποιήσω τον όρο «σύγκρουση». Η ρευστότητα της πινελιάς σου κάνει τους πίνακές σου να κινούνται, να πάλλονται, να εκρήγνυται και να μοιάζουν με πειραγμένα κινηματογραφικά καρέ μιας ταινίας όπου ο σκηνοθέτης περισσότερο αφήνει την τύχη της στην ερμηνεία του θεατή, παρά σε διδακτισμούς τύπου «ήθελα να πω αυτό».
Και ισορροπία και σύγκρουση, άλλωστε επιζητώ μία εξισορρόπηση συγκρούσεων, όχι μια ζυγιασμένη στατική ισοροπία. Το έργο εξαρτάται από το πόσο η οφθαλμαπάτη και η επιπεδότητα δένουν σε ένα σφιχτό οπτικό σύνολο και πατούν σε μία λεπτή γραμμή εξουδετερώνοντας ή υποστηρίζοντας η μία την άλλη. Όσο για το «ήθελα να πω αυτό», όχι, δεν θέλω να πω τίποτε συγκεκριμένο, ούτε να διδάξω για πολιτική ούτε να καταγράψω το zeitgeist. Η τέχνη που αγαπώ δεν κάνει κήρυγμα για κάτι. Θέλω μέσα από τη ζωγραφική γλώσσα του σήμερα - που είναι αδύνατον να παρακάμψει τα μεγάλα έργα που προηγήθηκαν - να μοιραστώ κάποιες αναμνήσεις, φαντασιώσεις ή εμπειρίες που με έχουν σημαδέψει ή με ενδιαφέρουν στο τώρα.

Την ίδια στιγμή παρατηρώ πως και στην καινούργια σου δουλειά υπάρχουν κάποιες αγαπημένες σου εμμονές ως προς την γκάμα των πρωταγωνιστών σου: ο μάγος και ο ταχυδακτυλουργός επιστρέφουν, σαν να αποτελούν και έναν συνδετικό κρίκο με το ζωγραφικό παρελθόν σου. Σε συμβολικό επίπεδο τι είναι αυτό που θέλεις να διηγηθείς μέσα μέσα από τις φιγούρες τους;
Είναι ακόμα μία εμμονή ο ταχυδακτυλουργός, όχι μόνο επειδή ασχολούμαι από μικρός με την επιδεξιότητα των χεριών και είμαι μανιώδης συλλέκτης παλιών βιβλιών μαγείας, αλλά επειδή ο μάγος συμβολίζει με μεγάλη σαφήνεια τον καλλιτέχνη. Θυσιάζει εκατοντάδες ώρες εξάσκησης με σκοπό να χαρίσει μερικά δευτερόλεπτα απατηλής μαγείας στον θεατή. Όταν εμφανίζει ένα περιστέρι, δεν μας θέλγει μόνο η επιδεξιότητά του. Υπογείως μας μιλάει για τη γέννηση. Και όταν το εξαφανίζει, τι σχολιάζει παρά τον θάνατο; Ένας ευγενικός απατεώνας με καλό σκοπό δεν είναι κάτι συγκινητικό; Και μάλιστα όταν υπηρετεί μία τέχνη που κανείς δεν ονομάζει υψηλή; Τι διαφορετικό κάνει ο ζωγράφος παρά να φτιάχνει με μπογιές μια ψεύτικη εικόνα που όμως μιλάει για βαθιές αλήθειες; Αυτά βέβαια τα ανακάλυψα εκ των υστέρων, πάντα αρχίζω από το να ζωγραφίζω αυτό που με έλκει χωρίς να αναλύω πολλά.

Υπάρχει μια διαρκής συνθήκη και αχλή ονείρου στη ζωγραφική σου. Όπως και μια διφορούμενη συναισθηματική των ηρώων σου. Δεν μπορώ να καταλάβω αν ο ποιητής ρεμβάζει, κοιμάται ή στοχάζεται. Αν το λεωφορείο θα πέσει στον γκρεμό, αν οι εραστές που απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο χωρίζουν ή απλώς παίζουν το παιχνίδι «πιάσε με αν μπορείς». Εντέχνως δεν με αφήνεις να καταλάβω τι νιώθουν οι θεατές του πίνακα Ακροατήριο: μια δίκη, μια διάλεξη, μια ταινία... Η διάθεση της πινελιάς σου είναι σίγουρα δραματική αλλά πέραν αυτού τίποτα άλλο επεξηγηματικό ως προς τις ψυχικές αποχρώσεις τους...
Ο στόχος μου δεν είναι τόσο να καταλάβει ο θεατής, αλλά να νιώσει. Δεν χρειάζονται πολλές επεξηγήσεις, και μάλιστα η ισορροπία ανάμεσα στο φανερό και το κρυμμένο πολλές φορές κάνει το έργο. Δίνοντας άλλωστε όλες τις πληροφορίες στον θεατή είναι σαν να τον υποτιμώ. Η κάθε εικόνα θέλω να έχει ένα στοιχείο αινίγματος, καθώς και η ζωή είναι ένα αίνιγμα. Το ίδιο το χρώμα δημιουργεί ψυχικές δονήσεις πριν καταλάβουμε καν το θέμα σε έναν πίνακα. Εκεί στηρίζεται όλη η τέχνη της ζωγραφικής.

Ποσοστιαία, αν μου επιτρέπεις, διακρίνω στη ζωγραφική σου μια θεματική στάνταρ φτιαγμένη ως προς την ύλη της από όνειρα, ποίηση και μυστήριο. Υπάρχουν άλλες τριπλέτες που θα ήθελες να συμπληρώσεις σαν κλειδιά ανάγνωσης που διευκολύνουν τον θεατή να παρεισφρήσει στον κόσμο της έκθεσης Βαθύ Μπλε;
Θα ήθελα να αφεθεί στην κάθε εικόνα χωρίς προκαταλήψεις, δεν θέλω να τον καθοδηγήσω. Έβαλα το χαρτάκι στο μπουκάλι και το έριξα στο ποτάμι. Όποιος το βρει και ό,τι διαβάσει από αυτό.

Παραμένεις αέναος θαυμαστής των μεγάλων δασκάλων, ανατρέχεις στο έργο τους, θεωρείς εαυτόν τέκνο μιας παράδοσης και μιας συνέπειας-συνέχειας, ως προς αυτό που ορίζουμε ιστορία της ζωγραφικής που ξεκινά από κάπου και δεν αρνείται τη ρίζα της. Όμως τα τελευταία χρόνια διακρίνω ολοένα και περισσότερους καλλιτέχνες που θέλουν να αποκοπούν από τη ρίζα. Ειδικά στη ζωγραφική, η σχολή, η αγορά, δεν ξέρω πώς να την πω, των μεταμοντέρνων, αποδομεί κάθε τι που έχει σχέση με παρελθόν και συνέχεια εις το όνομα μιας ταυτότητας που μοιάζει να μην πατά πουθενά, πέρα από το εγώ τους. Αυτοί είναι το έργο, εν ολίγοις. Θα ήθελα να μάθω πώς διάκεισαι σε αυτή τη συνθήκη...
Στη σύγχρονη τέχνη το υποκειμενικό στοιχείο λατρεύτηκε σαν θεός, σε βαθμό που απομονώθηκε και έγινε αυτοσκοπός. Η πρωτοτυπία είναι υπερεκτιμημένη. Για να φτιάξεις κάτι, πρέπει να πάρεις από αυτούς που προηγήθηκαν. Να τους αναλύσεις εξονυχιστικά. Ο πιο πρωτότυπος που ξέρουμε, ο Πικάσο, στην αρχή αντέγραφε τους παλιότερους και μετά τους καλύτερους σύγχρονούς του. Μελετώντας αυτά και καταλαβαίνοντας βέβαια γιατί έγιναν, μπορείς σιγά σιγά να βρεις και εσύ κάτι από τον εαυτό σου. Τα συναρπαστικότερα και πραγματικά πρωτότυπα έργα δεν έρχονται από ένα «κόνσεπτ» ή μια ιδέα αλλά από ένα κρυμμένο μέρος μέσα μας.

Είσαι καλλιτέχνης ωραρίου, καθημερινός χειρωνάκτης, ή μπαίνεις στο στούντιο οπότε βρεθείς σε διάθεση; Παρατηρώντας πως εκθέτεις τακτικά, ανά δυο χρόνια, τείνω προς το πρώτο, αλλά για πες μου μερικά πράγματα για τον τρόπο που δουλεύεις.
Κάθε μέρα πάω στο εργαστήριό μου. Πολλές φορές χωρίς πολλή όρεξη. Όμως μόλις δω τα έργα μου, αρχίζω και βλέπω αδυναμίες και προβλήματα. Έτσι ξεκινάω να εισχωρώ στο έργο από το σημείο που με ενοχλεί. Σιγά-σιγά χάνω την αίσθηση του χρόνου και από εκεί, από ένα μικρό εργαστήριο, μεταφέρομαι αλλού. Μέσα στο έργο.

Ας μιλήσουμε για το αθηναϊκό ζωγραφικό κουλέρ λοκάλ. Υπάρχει άραγε; Μπορούμε να μιλάμε για μια ζωντανή και αναβράζουσα σκηνή; Ή ο καθένας μόνος του και στο τέλος κερδίζουν οι δημοσιοσχετίστες ή οι τρέντι που τους επιβάλλει η ανάγκη για μίμηση πραγμάτων που συμβαίνουν έξω;
Η πανδημία διέλυσε όλα τα πάρτι εγκαινίων, εξαφάνισε ως δια μαγείας τα «προνομιούχα πλάσματα» του Καρυωτάκη που χαζεύουν τα έργα με ένα ποτό στο χέρι και οι καλλιτέχνες καριέρας θα δυσκολευτούν λίγο περισσότερο. Η νέα συνθήκη μας υπενθύμισε πως η τέχνη δεν είναι για φιγούρα, αλλά μια πηγή προσωπικής ευχαρίστησης που μας είναι αναγκαία.

Τι θα έλεγες σήμερα σε ένα νέο παιδί που ξεκινά να ζωγραφίζει αντίγραφα του Γύζη, όπως και εσύ κάποτε; Αν φυσικά υπάρχουν τέτοια νέα παιδιά και όχι μόνο σπουδαστές της Καλών Τεχνών, που από το δεύτερο έτος ήδη στη Σχολή είναι απασχολημένα με το να ψάχνουν να βρουν τη μοναδικότητα του στιλ τους;
Το στιλ στη ζωγραφική είναι μία δύναμη πάνω στα υλικά. Η δύναμη αυτή προκύπτει από την εξοικείωση με αυτά και η εξοικείωση προκύπτει από τη δουλειά. Καθώς δουλεύεις προκύπτει, δεν γίνεται να το εκβιάσεις. Και καλό είναι κάθε τόσο να του δίνεις και μία κλωτσιά. Βέβαια, μόνο κάποιος που δε γνωρίζει καλά τι έχει γίνει στην ιστορία της τέχνης θεωρεί πως είναι πρωτότυπος. Και μου αρέσει αυτό που λέει ο Ράουζενμπεργκ: «Το να θέλεις να είσαι διαφορετικός είναι η ίδια παγίδα με το να θέλεις να είσαι ίδιος».

Βαθύ Μπλε στην γκαλερί «έκφραση - γιάννα γραμματοπούλου» από 4 Νοεμβρίου έως 4 Δεκεμβρίου 2021
www.julianokaglis.gr