Επισκέφτηκα την 7η Μπιενάλε της Αθήνας. Ξεχώρισα ένα έργο

Η 7η Μπιενάλε της Αθήνας «ECLIPSE» φέτος απλώνεται σε τρεις χώρους, που η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι καπελώνουν τα έργα: στο κουφάρι του πρώην εμπορικού κέντρου FOKAS αισθάνομαι ότι θα δω στα μικρά καμαράκια που έχουν μείνει από την προηγούμενη χρήση πωλήτριες να υπολογίζουν ένσημα και υπερωρίες. Μια γενιά ματαιωμένη, μια δεκαετία τρομερών υποσχέσεων που δεν εκπληρώθηκαν. Στα πρώην Δικαστήρια Σανταρόζα στέκομαι στο έργο της Victoria Santa Cruz «Me gritaron negra», έναν ύμνο υπερηφάνειας και ορατότητας αλλά και πάλι, αισθάνομαι το κτίριο να με δονεί περισσότερο από την τέχνη. Το αναφέρω μόνο για να σας πω ότι χρειάζεται περισσότερες από μία επισκέψεις.

Στο υπέροχο κτίριο της οδού Πανεπιστήμιου 46, το πενταόροφο Μέγαρο Σλήμαν-Μελά που σχεδιάστηκε από τον Ερνέστο Τσίλλερ κατά τη δεκαετία 1880-1890, εκεί όπου στεγάζεται και ο εκδοτικός μου οίκος Πάπυρος (τα τζάκια και οι τοιχογραφίες μαρτυρούν λαμπρούς σχεδιαστές με εξαιρετική αισθητική), οι «φωνές» από τις ψυχές που έζησαν, σταδιοδρόμησαν, ονειρεύτηκαν και συνταξιοδοτήθηκαν εκεί μέσα με αγκαλιάζουν πριν καν ανέβω στους ορόφους: από την αυλή που σε οδηγεί και στο μαγαζί «Λουκουμάδες Αιγαίον». Ανεβαίνοντας, κανένα έργο δεν μπορεί να μου πάρει το νου από τα καμαράκια, τους δικηγόρους, τους συμβολαιογράφους που εκεί έζησαν τη ζωή τους, σε αυτό το υπέροχο κτίριο του 19ου αιώνα που έπαψε να ζει χρόνια τώρα και χάσκει εγκαταλελειμμένο. Κανένα έργο δεν μου πήρε τη σκέψη εκτός από της Ίριδας Τουλιάτου «Emotional Infinity».

Στο πιο όμορφο γραφείο, το γωνιακό με την ακάλυπτη τοιχογραφία και τη μικρή μπουαζερί που μοίραζε κάποτε τον χώρο, οι ανεμιστήρες έδιναν κίνηση στις αρμαθιές που είχε δεμένες πάνω τους με μαεστρία η καλλιτέχνιδα. Κλειδιά με φακούς, μπρελόκ, γούρια, κομπολόγια, αντικλείδια. Στις κινούμενες σίτες των ανεμιστήρων ακούγονται λόγια ανείπωτα: «έχω ένα κλειδί κάτω από το χαλάκι», «άσε το κλειδί φεύγοντας», «έχασα τα κλειδιά μου». «Αργείς; Δεν έχω κλειδιά». «Χτύπα στη γειτόνισσα». Σπαρακτικές, καθημερινές, βαρετές ή συγκλονιστικές ιστορίες που παράγονται από τον ήχο των κλειδιών. Μια πόρτα ασφαλείας που ξεκλειδώνει άτσαλα, μια αυλόπορτα που ανοίγει μετά από έναν καυγά. Όλη η αγάπη σε έναν ήχο. Μπαίνοντας στον χώρο που η Ίρις προσάρμοσε το έργο της ειδικά για τη Biennale, ο ήλιος του μεσημεριού σκάει πάνω στο installation και εκατοντάδες μικρές λάμψεις φωτίζουν ό,τι μ’ έχει πληγώσει που λέει και ο Κωνσταντίνος Β. Στο θρόισμα των ανεμιστήρων κοιμήσαμε προοπτικές και αγωνίες τα μεσημέρια που δεν υπήρχε δροσιά κι αέρας για να πάρουμε ανάσα βαθιά.

Χθες, η Ίρις μου έκανε ένα δώρο: μια χρονοκάψουλα, μια επιστροφή στον χρόνο των ατέλειωτων δυνατοτήτων. Διότι γράφοντας της έπειτα στο Instagram, συνειδητοποίησα ότι γνωριζόμαστε. Είκοσι χρόνια πίσω. Στην οδό Ζαΐμη όπου κι έζησα για μερικά χρόνια στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Μου έγραφε από τη Νέα Υόρκη όπου βρίσκεται για την Τriennal του Νew Museum με τίτλο «Soft Water Hard Stone». Από τότε, από το 2002, έχασα τα ίχνη της. Για χρόνια όμως όταν συναντούσα το όνομα Ίρις στις εκθέσεις που πήγαινα αναρωτιόμουν αν ήταν Ίρις που γνωρίσαμε τότε: η φοιτήτρια της Παντείου και της Καλών Τεχνών στο εργαστήρι του Ψυχοπαίδη. Επίθετο δεν θυμόμουν, κυλάει ο χρόνος, ξεχνάς γεγονότα αλλά δεν ξεχνάς βλέμματα και ήχους.

Από το σπίτι της οδού Ζαΐμη δεν θυμάμαι τον ήχο του κλειδιού της δικής μου πόρτας, δεν θυμάμαι καν τον αριθμό του σπιτιού. Θυμάμαι όμως τον ήχο του κλειδιού του Λάμπη, του σπιτονοικοκύρη που έμενε δίπλα. Τα δικά του κλειδιά ήταν διαφορετικά από της μαμάς του, με την οποία έμεναν μαζί τότε. Με τους ήχους τους, με τους ασυνείδητους, φυσικούς τους ήχους, έπλαθα ιστορίες, καταλάβαινα την καλή διάθεση ή τα νεύρα τους, αν είχαν ψωνίσει κάτι. Έτσι μπορώ να ξεχωρίσω ακόμη τους ήχους των κλειδιών στο πατρικό μου στην Πάτρα: ίδιες κλειδαριές, ίδια μπρελόκ, ίδια κλειδιά. Ανακούφιση και ευλογία μαζί. Για εκείνη την πόρτα, έχω ακόμη ένα ασημένιο μπρελόκ με χαραγμένο «Φάρος Ποντίων Πατρών 1988». Πόσες ζωές πέρασαν από τότε; Δεν άλλαξε η πόρτα ούτε η κλειδαριά, δεν έγινε ασφαλείας, δεν με ρωτάνε καχύποπτα «ποιος είναι;» κάθε φορά που τη χτυπάω.

Info
Ίρις Τουλιάτου, EMOTIONAL INFINITY (the sound of them coming back amplified and looped), 2021. Εγκατάσταση. Ηλεκτρικοί περιστρεφόμενοι ανεμιστήρες, κλειδοθήκες, αντικλείδια, ηλεκτρικά καλώδια, βάθρα, ατσάλινα καλώδια, αλυσίδα, γάντζοι, χαρτί. Διαστάσεις μεταβλητές. Με την ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας. Ανάθεση και παραγωγή της Μπιενάλε της Αθήνας. Άποψη Εγκατάστασης από την 7η Μπιενάλε της Αθήνας 2021 ECLIPSE. Φωτογραφία: Αιμίλιος Χαραλάμπους.

Η 7η Μπιενάλε της Αθήνας «ECLIPSE» συνεχίζεται μέχρι τις 28 Νοεμβρίου, eclipse.athensbiennale.org