«Στηρίζοντας την τέχνη σήμερα» στην Πινακοθήκη Αβέρωφ

Δεν είναι μόνο η αφιερωμένη στα «Νέα Αποκτήματα 2008-2021» της Πινακοθήκης Αβέρωφ έκθεση που θα μας φέρει στις 23 Οκτωβρίου στο Μέτσοβο. Την προσοχή μας κέντρισε και η συζήτηση με θέμα «Στηρίζοντας την Τέχνη σήμερα» που διοργανώνεται το απόγευμα αυτού του Σαββάτου σε μια προσπάθεια διερεύνησης της σημερινής πραγματικότητας σχετικά και τις δυνατότητες ή δυσκολίες που υπάρχουν. Το πάνελ θα συντονίσει η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη και στην πολυσυλλεκτική σύνθεσή του θα βρεθούν για να εκθέσουν προβληματισμούς και προτάσεις εκπρόσωποι κρατικών και ιδιωτικών φορέων τέχνης και νέοι δημιουργοί. Συγκεκριμένα οι: Πάκυ Βλασσοπούλου, εικαστικός και συνιδρύτρια του ανεξάρτητου καλλιτεχνικού χώρου 3 137, Δήμητρα Νικολού, συνιδρύτρια και διευθύντρια προγράμματος της ARTWORKS, Μάριος Σπηλιόπουλος, ζωγράφος και καθηγητής στην ΑΣΚΤ, Σταμάτης Σχιζάκης, επιμελητής στον τομέα Φωτογραφίας και Νέων Μέσων στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Συραγώ Τσιάρα, αναπληρώτρια διευθύντρια στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και διευθύντρια της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, και ο εικαστικός Μανώλης Χάρος.

Τι στήριξη, λοιπόν, χρειάζεται η τέχνη σήμερα στην Ελλάδα; Λίγο πριν πάρουν θέση στο Μέτσοβο, οι συμμετέχοντες μας βάζουν στη συζήτηση μέσα από συνοπτικές αλλά περιεκτικές προσεγγίσεις. Χαρτογραφούν ανάγκες και διαχρονικά αιτήματα και προτείνουν θεσμικές παρεμβάσεις που δεν εξαντλούνται στα απαραίτητα «τεχνικά» ζητήματα, όπως π.χ. σε χρηματοδοτικά εργαλεία, φορολογικά μέτρα, προγράμματα εξωστρεφούς προώθησης της ελληνικής τέχνης και ουσιαστικής διασύνδεσής της με τις δημιουργικές βιομηχανίες, αλλά ξεκινούν ακόμα και από τα αυτονόητα που δεν έχουμε κατακτήσει, την ίδια την εκτίμηση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης και των δημιουργών. Να τι μας είπαν.

Πάκυ Βλασοπούλου

Εικαστικός, συνιδρύτρια του ανεξάρτητου καλλιτεχνικού χώρου 3 137

Τι στήριξη χρειάζεται η τέχνη σήμερα; Θα απαντήσω από τη θέση μιας καλλιτέχνιδας που ασχολείται ενεργά και με την παραγωγή και οργάνωση εκδηλώσεων. Το 2012 συνίδρυσαμε μαζί με τους καλλιτέχνες Χρυσάνθη Κουμιανάκη και Κοσμά Νικολάου τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό 3 137 στα Εξάρχεια. Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε παρουσιάσει εκθέσεις, περφόρμανς, ομιλίες και εργαστήρια, ερευνητικά προγράμματα στο χώρο μας αλλά και εκτός, σε συνεργασία με άλλους φορείς, ιδιωτικούς και δημόσιους, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Για τις δράσεις αυτές έχουμε αιτηθεί χρηματοδότησης από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και έχουμε ενεργοποιήσει διαφορετικές μορφές συλλογικής χρηματοδότησης.

Σε ότι αφορά την τέχνη γενικά, βασικό είναι να ενταθεί η στήριξη της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής σε μια χώρα όπου κατά κανόνα προτεραιότητα δίνεται στη διαφύλαξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τόσο ως αγαθό όσο και ως πολιτισμική ταυτότητα, η τέχνη που παράγεται σήμερα είναι πολυσύνθετη και περίπλοκη και έχει τη δύναμη να εκφράσει τις ανάγκες του τώρα και να λειτουργήσει χειραφετικά και ενδυναμωτικά για τη ζωή.

Μπαίνοντας πιο συγκεκριμένα στο χώρο των σύγχρονων εικαστικών τεχνών, από την πλευρά των δημιουργών υπάρχει η ανάγκη για ένα αναπτυγμένο και πολύπλευρο σύστημα στήριξης, το οποίο επιβραβεύει την συμβολή των καλλιτεχνών στο κοινωνικό σύνολο και την εγχώρια οικονομία, ενώ αναγνωρίζει τον επισφαλή χαρακτήρα της εργασίας τους. Λείπει από τη χώρα ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα στήριξης καλλιτεχνών, που να περιλαμβάνει οικονομική στήριξη με τη μορφή επιχορηγήσεων και ευνοϊκών ενοικίων για επαγγελματικούς χώρους και πλαισίωση των ιδιαίτερων ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών αναγκών των εργαζομένων. Ταυτόχρονα, χρειάζεται η ανάπτυξη στρατηγικής για μια συνεπή παρουσία των καλλιτεχνών στο εξωτερικό καθώς και ένα θεσμοθετημένο πλαίσιο αμοιβών. Ο ίδιος μηχανισμός πρέπει να λάβει αντίστοιχα μέτρα για τις/ους εργαζόμενες/ους στον τομέα της επιμέλειας, οργάνωσης και διαχείρισης. Οι κρατικοί θεσμοί πρέπει επειγόντως να αναθέσουν διοικητικό και επιμελητικό έργο σε άτομα νέα, με σημαντική εμπειρία και σπουδές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. 

Τα τελευταία χρόνια έχει μεγαλώσει πολύ ο αριθμός πολιτιστικών μη κερδοσκοπικών οργανισμών. Πρόκειται για μικρής κλίμακας οργανισμούς, που δε συνδέονται με κάποιο σταθερό χρηματοδοτικό φορέα και συχνά αποτελούν την εμπροσθοφυλακή της εγχώριας καλλιτεχνικής παραγωγής και διανόησης. Σε αυτό το τομέα λείπει μια κρατική χρηματοδότηση που θα καλύπτει λειτουργικά και πάγια έξοδα και θα γίνεται με πλάνο, το λιγότερο, ετήσιο μέσα από το οποίο θα υποστηρίζεται συνολικά το πρόγραμμα των οργανισμών και όχι μεμονωμένα πρότζεκτ. Ακόμη, χρειάζεται να αναθεωρηθεί το νομικό πλαίσιο των ΑΜΚΕ του πολιτισμού, έτσι ώστε οι ιδρυτές που είναι σε ένα τεράστιο ποσοστό και οι εργαζόμενοί τους να μπορούν να πληρώνονται για τη δουλειά που προσφέρουν.

Είναι εμφανές ότι για να θεσμοθετηθούν τα παραπάνω μέτρα χρειάζεται ένας μηχανισμός που θα λειτουργεί με τη μέγιστη διαφάνεια και θα αποτελείται από μια ομάδα συμπεριληπτική, ως προς το φύλο, την ηλικιακή ομάδα και τον επιστημονικό τομέα και η οποία θα έχει ειδική γνώση στον κλάδο των σύγχρονων εικαστικών.

Δήμητρα Νικολού

Συνιδρύτρια, Διευθύντρια Προγράμματος ARTWORKS

Οι καλλιτέχνες χρειάζονται συστηματική στήριξη σε πολλούς τομείς και αυτή θα πρέπει να παρέχεται από διαφορετικούς φορείς και με ποικίλα μέσα τα οποία θα  αλληλοσυμπληρώνονται. Συστήνοντας την ARTWORKS με τη Μαρίλη Κωνσταντινοπούλου το 2017 – με την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος –, θέλαμε να ενθαρρύνουμε τους καλλιτέχνες ως φυσικά πρόσωπα και μέσα από τα χρηματικά βραβεία, που απονέμουμε σε μεγάλη κλίμακα, να προσφέρουμε χρόνο ώστε να εργασθούν απερίσπαστοι.

Μέχρι στιγμής, στα τέσσερα χρόνια λειτουργίας μας, έχουμε υποστηρίξει 310 άτομα από τα πεδία των εικαστικών τεχνών, της κινούμενης εικόνας, του χορού και της επιμέλειας εκθέσεων. Η στήριξη είναι πρωτίστως οικονομική αλλά προσπαθεί επίσης να καλύψει διάφορους τομείς στους οποίους έχουμε εντοπίσει ότι χρειάζονται ενίσχυση: τη δικτύωση των συμμετεχόντων με τους συναδέλφους τους, την ενδυνάμωση της κοινότητας, την παροχή εργαλείων για την εξέλιξή τους, την παροχή ευκαιριών για συμμετοχή σε προγράμματα φιλοξενίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και την προβολή του έργου και της δράσης τους στο ευρύτερο κοινό με εκθέσεις, προβολές και άλλες συνεργασίες.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φύσης της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι το ότι οι καλλιτέχνες χρειάζονται χρόνο για πειραματισμό, έρευνα, ανακάλυψη, σκέψη και εμβάθυνση. Το «λάθος» και οι αμέτρητες δοκιμές είναι ουσιώδους σημασίας στην δημιουργική διαδικασία μέχρι να μπορέσει ο κάθε καλλιτέχνης να σχηματίσει τη δική του γλώσσα με την οποία τοποθετείται στα πράγματα. Η επαγγελματική πορεία τους δεν είναι γραμμική και γι’ αυτό η στήριξη είναι σημαντικό να είναι πολυεπίπεδη και σε βάθος χρόνου. Σκοπός δεν είναι μόνο η παραγωγή per se αλλά και η διαδικασία που οδηγεί σε αυτήν. Η οικονομική στήριξη, λοιπόν, και το πλαίσιο του προγράμματος είναι μια επιβράβευση, μια αναγνώριση, μια ευκαιρία για περισσότερο χρόνο.

Δεδομένου ότι υπάρχουν ελλείψεις, πολλά είναι ακόμα εκείνα που πρέπει να γίνουν συνολικά στον χώρο. Εμείς, ως σχετικά νέος οργανισμός, φιλοδοξούμε να διατηρήσουμε και να εμπλουτίσουμε την αποστολή μας για αρκετά χρόνια, στοχεύοντας σε συνθήκη σταθερότητας και συνέχειας στην ενθάρρυνση των καλλιτεχνών, ώστε από κοινού με άλλα σχήματα και φορείς να συνδράμουμε σε αυτή την στήριξη.

Μάριος Σπηλιόπουλος

Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και διευθυντής στο μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών

Το 1995 μου είχε ζητηθεί ένα κείμενο για το περιοδικό Θέματα χώρου και τεχνών σχετικά με μια έρευνα που είχαν κάνει για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα και στην οποία συμμετείχαν έγκριτοι ιστορικοί τέχνης, γκαλερίστες, συλλέκτες και καλλιτέχνες. Ξαναδιαβάζοντάς το σήμερα, θεωρώ ότι δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα ως προς την έλλειψη εικαστικής παιδείας και την παγερή αδιαφορία της πολιτείας όσον αφορά στον πολιτισμό.

Ωστόσο, παρότι έχουμε την τάση να γκρινιάζουμε, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ό,τι έχει κατακτηθεί μέσα στα χρόνια. Έχουμε πλέον Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Εθνική Πινακοθήκη ξανάνοιξε μετά από χρόνια εργασιών, αλλά κυρίως υπάρχουν συλλέκτες και ιδιώτες υποστηρικτές της τέχνης. Ανάμεσά τους ο Δάκης Ιωάννου, ο οποίος είχε καθιερώσει τα βραβεία ΔΕΣΤΕ για νέους καλλιτέχνες, και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο οποίος μέσα από τον πολύτιμο οργανισμό ΝΕΟΝ οργανώνει και χρηματοδοτεί εικαστικές εκθέσεις και υποστηρίζει με υποτροφίες νέους δημιουργούς και επιμελητές. Ας μη ξεχνάμε και συλλέκτες με συγκεκριμένο εικαστικό προσανατολισμό, όπως ο Σωτήρης Φέλιος και ο Βλάσης Φρυσίρας, οι οποίοι προωθούν το δικό τους βλέμμα στην τέχνη μέσα από τους εκθεσιακούς τους χώρους και φυσικά τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και το Ίδρυμα Νιάρχος που φιλοξενούν στους χώρους τους και εικαστικές εκδηλώσεις.

Ενεργός ως καλλιτέχνης από τη δεκαετία του 1980 έχω γευθεί και τις αναπηρίες του εγχώριου οικοσυστήματος της τέχνης, που σιγά σιγά επουλώνονται, αλλά και μια καλή εποχή για τα εικαστικά πράγματα στην Ελλάδα, καθώς άνοιξαν περισσότερες γκαλερί που υποστήριζαν τη σύγχρονη τέχνη και έκαναν το βήμα προβολής των Ελλήνων δημιουργών σε διεθνείς φουάρ. Στις θετικές εξελίξεις προσμετρώ και την αναβάθμιση της ανώτατης εικαστικής εκπαίδευσης στη χώρα με τη λειτουργία τεσσάρων κρατικών σχολών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων στην ΑΣΚΤ.

Κοιτώντας το σήμερα αλλά και την επόμενη μέρα, θεωρώ ότι είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να χαραχθεί μια μακροπρόθεσμη πολιτική για τα εικαστικά από το Υπουργείο Πολιτισμού, σε διάλογο και συνεργασία με τους ιδιωτικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο. Να υπάρξει μια συντονισμένη προσπάθεια από το κράτος για την προβολή των Ελλήνων καλλιτεχνών διεθνώς μέσα από την υποστήριξη, τη διοργάνωση και την προώθηση εκθέσεων για τη ελληνική σύγχρονη δημιουργία, να λειτουργεί δηλαδή η πολιτεία ως «ιμάντας μετάβασης» της εγχώριας εικαστικής παραγωγής στο εξωτερικό, μια πρακτική που εφαρμόζουν ακόμα και χώρες όπως η Τουρκία και η Ρουμανία. Και τέλος, να ενισχυθεί αντί να καταργείται η εικαστική παιδεία στη δημοτική και στη μέση εκπαίδευση και να ενδυναμωθούν τα καλλιτεχνικά λύκεια με προσωπικό, υλικοτεχνικό εξοπλισμό και χρηματοδότηση, αυτά τα πολύτιμα φυτώρια μελλοντικών καλλιτεχνών. Είμαι υπερήφανος που βλέπω νέους Έλληνες εικαστικούς αποφοίτους μας να διαπρέπουν στο εξωτερικό και αυτό είναι ένα αισιόδοξο μήνυμα για το μέλλον.

Σταμάτης Σχιζάκης

Επιμελητής ΕΜΣΤ, τομέας φωτογραφίας και νέων μέσων

Tο ερώτημα «Τι στήριξη χρειάζεται η τέχνη σήμερα;» είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί μεμονωμένα χωρίς να αποτελεί μέρος ενός τρίπτυχου που επίσης περιλαμβάνει την στήριξη προς τους καλλιτέχνες καθώς και μια στόχευση προς το κοινό. Τα τελευταία 20 χρόνια είδαμε να αναπτύσσονται πολλά πολιτιστικά ιδρύματα και οργανισμοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί, με διαφορετικές εξειδικεύσεις και καταστατικούς σκοπούς και οι οποίοι καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του φάσματος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κάποιοι από αυτούς, όπως και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, λειτουργούν στηρίζοντας την τέχνη μέσα από την προβολή, αξιολόγηση, παραγωγή, συντήρηση, αποκατάσταση, συλλογή και μελέτη έργων από κάθε πεδίο. Στο ίδιο διάστημα, ειδικά οι εικαστικές τέχνες συνδέθηκαν με ένα ευρύτερο κοινό, χωρίς όμως να έχει κατακτηθεί ακόμα η μαζικότητα του κινηματογράφου, της λογοτεχνίας, της μουσικής, του χορού και του θεάτρου. Αυτό όμως που δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς στην Ελλάδα είναι η στήριξη προς τους ίδιους τους καλλιτέχνες ως επαγγελματίες. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η εργασιακή επισφάλεια των δημιουργών και των εργαζόμενων της τέχνης προέκυψε διεθνώς ως μείζον ζήτημα, καθώς συνδέθηκε και αναδείχθηκε μαζί με την εργασιακή επισφάλεια άλλων κλάδων που βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Ως αποτέλεσμα πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες και δράσεις, ενώ ιδρύθηκαν διοργανώσεις για συλλογικές διεκδικήσεις με κύριο αίτημα την κατάργηση της διαδεδομένης pro bono εργασίας στον καλλιτεχνικό τομέα και τη θέσπιση αμοιβών. Στην Ελλάδα, που ειδικά τα χρόνια της κρίσης, χάθηκε κάθε μέτρο στις σχέσεις καλλιτεχνών και ιδρυμάτων, τώρα απαιτείται μεγάλη πρόοδος στον τρόπο συνεργασίας πολιτιστικών οργανισμών με τους κάθε μορφής δημιουργούς.

Η υποστήριξη, όμως, των καλλιτεχνών δεν μπορεί να γίνει αποκλειστικά μέσα από πολιτιστικά ιδρύματα, αφού αυτά έχουν συγκεκριμένους σκοπούς και κριτήρια που δεν καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα καλλιτεχνικής εργασίας. Το ζητούμενο είναι να διαμορφωθεί μια κατάσταση όπου οι εικαστικοί δημιουργοί, όπως και άλλοι εργαζόμενοι στις τέχνες, θα έχουν μια ενισχυμένη επαγγελματική σχέση με την εκπαίδευση, τις δημιουργικές βιομηχανίες, τον κατασκευαστικό τομέα και με άλλα καλλιτεχνικά είδη, χωρίς να παραμερίζεται και η καλλιτεχνική εργασία του εργαστηρίου και των εκθέσεων. Και με αυτό εννοώ την ουσιαστική καλλιτεχνική συμβολή, όχι απλά να εργαστούν σε αυτούς τους τομείς με υπαλληλικούς όρους, όπως ήδη γίνεται από ανάγκη. Σε αυτό το νέο πλαίσιο θα πρέπει οι καλλιτέχνες να αναγνωρίζονται ως επαγγελματίες με την υποστήριξη και τις υποχρεώσεις που τους αναλογούν. Για να γίνει αυτό δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό καθώς υπάρχουν δοκιμασμένα μοντέλα, όπως η διαδεδομένη θέσπιση ελάχιστου ποσοστού στον προϋπολογισμό δημόσιων κτηρίων για τον εμπλουτισμό τους με έργα τέχνης. Πιο σημαντικό είναι να γίνει κατανοητό πως η υποστήριξη στους καλλιτέχνες οδηγεί μακροπρόθεσμα σε μεγαλύτερη και ποιοτικότερη παραγωγή και ότι αυτό αποτελεί στήριξη της τέχνης ενώ φυσικά ωφελεί και το κοινό.

Όπως έγινε κατανοητό κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το κοινό της τέχνης είναι πολύ μεγαλύτερο και ευρύτερο από ότι συχνά πιστεύουμε, ενώ αποτελεί και τον κινητήριο μοχλό σε αυτό το ευρύτερο πολιτιστικό οικοσύστημα. Στη συνθήκη εγκλεισμού που οι περισσότεροι βιώσαμε, η τέχνη ξαναπόκτησε στη συνείδηση του κοινού την υπόσταση είδους πρώτης ανάγκης, η οποία και δεν μπορούσε να καλυφθεί από την υπερπροσφορά διαδικτυακού περιεχομένου αλλά μόνο από την ενσώματη εμπειρία. Καθώς ελπίζουμε ότι η περίοδος αυτή φτάνει στο τέλος της, είναι η κατάλληλη στιγμή για τα μουσεία και τα πολιτιστικά ιδρύματα να σκεφτούν ξανά πώς μπορούν να στηρίξουν την τέχνη αποτελώντας εκκολαπτήρια ενός νέου κοινού αλλά και λειτουργώντας καταλυτικά στην ενσωμάτωση της τέχνης με την καθημερινότητα.

Συραγώ Τσιάρα

Δρ. Ιστορίας της τέχνης, αναπληρώτρια διευθύντρια ΜΟΜus–Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μπιενάλε Θεσσαλονίκης

Σήμερα οι εικαστικοί δημιουργοί και οι καλλιτέχνες εν γένει είναι λιγότερο αόρατοι στην ελληνική κοινωνία σε σχέση με μια δεκαετία πριν. Λίγο η περαιτέρω εξαθλίωση λόγω της κρίσης, λίγο η πανδημία, λίγο το MeToo, λίγο οι προσπάθειες όλων όσοι εργάζονται για την τεκμηρίωση, υποστήριξη και προβολή του καλλιτεχνικού έργου και κάτι αχνοφαίνεται να αλλάζει. Οι καλλιτέχνες καθίστανται τουλάχιστον ορατοί, εντοπίζονται ως ξεχωριστή επαγγελματική κατηγορία με τις δικές τους ανάγκες, ιδιαιτερότητες, προοπτικές και ζητήματα προς επίλυση.

Λαμβάνοντας υπόψη τα πορίσματα από την έρευνα που διεξήγαμε (ΜΟΜus–ΑΠΘ) για τις συνθήκες διαβίωσης και βιοπορισμού των εικαστικών καλλιτεχνών, καθώς και την εμπειρία από τη συνεργασία μαζί τους, θεωρώ ότι για να υποστηρίξουμε σωστά το έργο τους –όπως οφείλει να κάνει μια σύγχρονη και ευνομούμενη πολιτεία– θα πρέπει να υπάρξουν θεσμικές παρεμβάσεις που θα επιφέρουν και μια αλλαγή κουλτούρας ως προς την εκτίμηση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης και των δημιουργών.

Οι παρεμβάσεις κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να εστιαστούν σε τέσσερεις κατευθύνσεις:

Αντιμετώπιση της ανασφάλιστης καλλιτεχνικής εργασίας με ταυτόχρονη παροχή κινήτρων για την αποφυγή της ετεροαπασχόλησης. Το ζήτημα είναι ιδιαίτερα σύνθετο γιατί απαιτεί μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς, αλλά κυρίως αλλαγή νοοτροπίας ως προς την επαγγελματική ιδιότητα των καλλιτεχνών που πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εργαζόμενοι με δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο τη φορολογική ελάφρυνση της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ακόμη και σε περιπτώσεις που την παραγωγή ενός καλλιτεχνικού έργου αναλαμβάνει ένας δημόσιος φορέας, όπως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του MOMus στο πλαίσιο της Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, η φορολογία είναι δυσβάσταχτη.

Ενίσχυση των υπαρχόντων και δημιουργία νέων χρηματοδοτικών εργαλείων για την υποστήριξη της εικαστικής δημιουργίας με εμφανέστερο το ρόλο του κράτους σε αυτό τον τομέα, καθώς οι ιδιώτες, τα ιδρύματα και οι χορηγοί έχουν ήδη κάνει αισθητή την παρουσία τους με συγκεκριμένες δράσεις. Το πρόγραμμα αγοράς έργων τέχνης από τα δημόσια μουσεία είναι μια καλή βάση εκκίνησης.

Έμπρακτη οικονομική και θεσμική υποστήριξη της κινητικότητας των καλλιτεχνών και της συμμετοχής τους σε διεθνείς διοργανώσεις όπως residencies, εκθέσεις, σεμινάρια, εργαστήρια. Εδώ ο ρόλος ενός συμβουλίου τεχνών, όπως υφίσταται εδώ και δεκαετίες σε πολλά κράτη, με βασικό στόχο την προώθηση της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, θα ήταν καθοριστικός.

Μανώλης Χάρος

Εικαστικός καλλιτέχνης

Τέχνη παράγεται. Και σήμερα. Στη νέα κοινωνία που ανέτειλε, όπως πάντα στις κοινωνίες που ο άνθρωπος ζει και δημιουργεί, παράγει τέχνη, αποτυπώνει τα αισθήματα και τις σκέψεις του, αφήνει τα σημάδια του . «Μποτίλιες στο πέλαγος» που έλεγε ο Σεφέρης. Να τη δούμε λοιπόν. Αφού μιλάμε για εικαστικά , έχει σημασία να χρησιμοποιήσω αυτό το ρήμα. Να δούμε πώς η Ελλάδα (η κακόγουστη και δυστοπική Ελλάδα) έχει τέσσερις Σχολές Καλών Τεχνών. Παράγουν σε ανώτατο βαθμό καλλιτέχνες. Όλους αυτούς τους κατευθύνει να στελεχώσουν τις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης, να δημιουργήσουν δηλαδή μαθητές καλλιτεχνικά εκπαιδευμένους έστω και στοιχειωδώς. Κάτι που προφανώς δε συμβαίνει . Γιατί ασφαλώς το κράτος κάτι τέτοιο δεν το εννοεί. Η πολιτεία δεν εννοεί σοβαρά πώς εκπαιδεύει το βλέμμα των μελλοντικών πολιτών της. Το πως και το γιατί είναι άλλο θέμα.

Άλλωστε οι πόλεις μας, οι δημόσιοι χώροι μας, τα πανεπιστήμιά μας, η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και σε δραματικότερο βαθμό η περιφέρεια είναι πόλεις άσχημες, κακόγουστες δύσμορφες και πληκτικές.

Όμως, σε αυτήν ακριβώς την εποχή και το περιβάλλον, υπάρχουν νέοι άνθρωποι που δημιουργούν-παράγουν καλλιτεχνικό έργο. Και όχι μόνο αυτό αλλά παρατηρούμε πως στην Αθήνα της κρίσης έχουν έρθει καλλιτέχνες από την υπόλοιπη Ευρώπη, για διάφορους λόγους. Εμείς, λοιπόν, να δούμε πρώτα αυτούς και μετά το έργο τους. Να δούμε το αυτονόητο, αυτό που κάνουν και να πούμε πως ο χώρος μας, πλούσιος ή φτωχός, έχει ανάγκη τη δημιουργία, θα βελτιωθεί βάζοντας μέσα εκείνο που αυτοί δημιουργούν, που εμείς θα το επιλέξουμε για να προβάλλουμε επάνω του τα δικά μας συναισθήματα. Να συμφιλιωθούμε με την ιδέα πως το έργο του καλλιτέχνη μας καθορίζει και μας διαμορφώνει· το χρειαζόμαστε τόσο πολύ, σίγουρα περισσότερο από τις επίπεδες οθόνες σε κάθε δωμάτιο.

Για την κοινωνία τα πράγματα είναι δυσκολότερα. Εκεί η κρίση αντιμετωπίστηκε θεωρώντας πως η τέχνη είναι είδος πολυτελείας. Τα πρώτα χρήματα που κόπηκαν ήταν τα χρήματα προς τον πολιτισμό. Γιατί έγινε αυτό; Μα ήταν αποτέλεσμα της απόλυτης αμάθειας, της άγνοιας των διαχειριστών της εξουσίας. Δευτερογενές αποτέλεσμα του ότι τα σχολεία μας δε δίνουν κανενός είδους καλλιτεχνική παιδεία. Μεγάλα και μικρά, ακριβά ιδιωτικά ή δημόσια στην επαρχία ή στα κέντρα δεν παρέχουν καμιά αισθητική μόρφωση. Οι άνθρωποι δεν βλέπουν!

Με λίγα λόγια, για να στηρίξουμε την τέχνη σήμερα, προτείνω να δούμε. Να δούμε τους νέους καλλιτέχνες που υπάρχουν και δημιουργούν. Να δούμε τους πολλούς νέους ειδικούς για τις τέχνες (επιμελητές, ιστορικούς τέχνης) που έχουμε, γιατί σαν κοινωνία τους δημιουργήσαμε και μετά δεν τους δόθηκε αντικείμενο εργασίας. Να δούμε τους χώρους πολιτισμού που υπάρχουν αλλά τους αγνοούμε, λες και δεν τους δημιούργησε η κοινωνία μας, αλλά απλώς εμφανίστηκαν. Να δούμε, τέλος, τις ζωές και τα περιβάλλοντα στα οποία ζούμε.

Η τέχνη πέρα και πάνω από όλα είναι η απόδειξη της ύπαρξης του ανθρώπου-δημιουργού. Αυτού ακριβώς του ανθρώπου που σκέπτεται, που υπάρχει μέσα από το έργο και τη σκέψη του. Κάτι εντελώς αντίθετο και άλλο από τον άβουλο καταναλωτή που μας παρουσιάζεται σαν μοντέλο ζωής από παντού. Πρώτα να το δούμε και μετά θα καταλάβουμε πώς θα δράσουμε.

Πινακοθήκη Αβέρωφ: η έκθεση «Νέα Αποκτήματα 2008-2021»

Πάνε πλέον 33 χρόνια από τότε που η συλλογή της Πινακοθήκης Αβέρωφ, με μια πρώτη μαγιά περίπου 200 έργων, άνοιγε στο κοινό στο Μέτσοβο. Έκτοτε, με τη στήριξη καλλιτεχνών, δωρητών και φιλότεχνων ο βασικός κορμός της εμπλουτίστηκε και υπερτριπλασιάστηκε σε αριθμό, το κτίριο επεκτάθηκε και προσβάσιμο πλέον σε άτομα με κινητικές δυσκολίες – μετά τις απαραίτητες εργασίες που έγιναν μέσα στην αναγκαστική ανάπαυλα της καραντίνας – το μουσείο επιστρέφει για να δείξει τους καρπούς της περιόδου 2008-2021, τα αποκτήματα των τελευταίων 13 ετών.

«Είναι έργα ποικίλα ως προς την χρονολογία, την τεχνοτροπία και τα μέσα έκφρασής τους, έργα σημαντικά που συμπληρώνουν την ιστορική συνέχεια της συλλογής ή την επεκτείνουν χρονολογικά ώστε να διαφαίνονται και οι πιο σύγχρονες αναζητήσεις στην ελληνική τέχνη», σύμφωνα με την Τατιάνα Αβέρωφ-Ιωάννου, πρόεδρο του Ιδρύματος Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσα.

Όσοι βρεθείτε στην ορεινή κωμόπολη του νομού Ιωαννίνων έως τις 10 Ιανουαρίου 2022 θα έχετε την ευκαιρία να αναζητήσετε στις αίθουσές του από την Προσωπογραφία κυρίας του Νικολάου Ξυδιά, το πορτρέτο του Κελδερήμ-Τζελεπή από τον Νικηφόρο Λύτρα και «Το ξύσιμο του μολυβιού» του Περικλή Πανταζή μέχρι την εγκατάσταση «Σου γράφω από το Μόναχο. Σας γράφω για το Μέτσοβο» του Άγγελου Σκούρτη, το γλυπτό «Δραγασιά» του Βασίλη Γεροδήμου ή τους «Αμπελώνες Γινιέτς» του Κώστα Τσώλη. Δημιουργίες 50 Ελλήνων καλλιτεχνών, μεταξύ άλλων των: Γιάννη Αδαμάκου, Θόδωρου Ζαφειρόπουλου, Άντζυς Καρατζά, Μιχάλη Κατζουράκη, Βάσως Κατράκη, Ξενή Σαχίνη, Κώστα Τσώλη, Μανώλη Χάρου, Γιώργου Χουλιαρά, Αλέξανδρου Ψυχούλη.

---

INFO:

Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο

Νέα Αποκτήματα 2008-2021

Διάρκεια έκθεσης: 23/10/2021-10/1/2022

Ώρες λειτουργίας: 10:00-16:00, πλην Τρίτης

Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Στηρίζοντας την Τέχνη σήμερα», το Σάββατο 23 Οκτωβρίου, στις 18:30