«Κάλλος» στο Κυκλαδικής Τέχνης: Εκεί που θα βρείτε τον Έρωτα

«Ο Ηρακλής και το γήρας» γράφει η επιγραφή στο πρώτο αγγείο. Ο τυχερός δεν γέρασε ποτέ, σκέφτομαι και σκύβω να δω την εικόνα όπου ο Ηρακλής με το τομάρι του λιονταριού ριγμένο ανάλαφρα στις τεράστιες πλάτες του έχει σηκώσει το ρόπαλο να χτυπήσει τον ζαρωμένο γέροντα. Έχει σηκώσει το ρόπαλο για να χτυπήσει το μέλλον του σαν να λέμε.

Η πρώτη αίθουσα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης που επισκέπτομαι και φιλοξενεί την έκθεση «Κάλλος» είναι υποβλητικά υποφωτισμένη ώστε να αφήνει τα εκθέματα να λάμπουν επιβάλλοντας δέος με την ομορφιά τους. 

Ο συμπαθής φύλακας ευγενικά με πληροφορεί ότι απαγορεύονται οι φωτογραφίες – στην εποχή του Instagram και της δωρεάν διαφήμισης, αναρωτιέμαι γιατί; «Είναι πολύ ωραία έκθεση όμως», μου λέει ξαφνιάζοντάς με. «Α, να πάτε οπωσδήποτε και στην τελευταία αίθουσα. Να δείτε πώς όλη αυτή η ομορφιά τελικά συνδέεται με τον θάνατο. Με τις προτομές των δύο νέων. Τι θλίψη!» Τον κοιτάω ξαφνιασμένη από τη συγκίνηση στη φωνή του και βλέπω τα μάτια του να λάμπουν υγρά. Ή είναι όντως πολύ ωραία τα αγάλματα κι ο φύλακας μένοντας με τις ώρες να παρατηρεί την ομορφιά έγινε φιλόσοφος, ή έχει κάποιο δικό του βίωμα. Προτιμώ την πρώτη σκέψη γιατί με κάνει να χαμογελάω.

Προσπερνώ την Πηνελόπη, που συνεχίζει να περιμένει στους αιώνες πότε ο Οδυσσέας θα ολοκληρωθεί σαν άνθρωπος και σας άντρας για να καταφέρει επιτέλους να φτάσει κοντά της ως ίσος (μια Οδύσσεια του πήρε). Αφήνω την ωραία Αφροδίτη αγέρωχη ν' αρμενίζει καβάλα σ' ένα δελφίνι και το μικρό Έρωτα πιασμένο παιχνιδιάρικα στην ουρά του. (Μικρό πανέμορφο άγαλμα από το Μουσείο Θάσου). Στέκομαι μπροστά στο αγγείο με την προτομή της Σαπφούς για να αποτίσω φόρο τιμής στην ομορφιά της πρώτης ποιήτριας.

Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.*

Η Σαπφώ καθισμένη κρατάει ένα ποίημα και πάνω από το κεφάλι της υπερίπταται ένα στεφάνι. Τα μαλλιά της είναι όμορφα πλεγμένα και φοράει ένα μικρό κρίκο για σκουλαρίκι. Δύο γυναίκες όρθιες στέκονται μπροστά της. Η μια κρατάει λύρα σαν να κρατάει το ρυθμό στη σκέψη της ποιήτριας. Μια τρίτη γυναίκα στέκεται πίσω από τη Σαπφώ κι απλώνει το χέρι πάνω από το κεφάλι της σαν να θέλει να την εμπνεύσει ή να την προστατέψει. Ασάλευτη η ωραία μορφή μένει ατάραχη, βυθισμένη στις σκέψεις της. Οι ειδικοί βέβαια αυτό το έχουν ονομάσει «παράσταση της Σαπφούς που διαβάζει κάποιο ποίημα». (440-430 π.X., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Αλλά μια και δεν ζει κανείς πια από το εργαστήριο του Πολυγνώτου να μας πει τι ακριβώς είχαν στο μυαλό τους όταν το έφτιαχναν, μπορώ να σκέφτομαι ό,τι θέλω. Εκείνη δεν μοιάζει να απαγγέλλει. Μοιάζει ευδαίμων και απόμακρη.

Μετά τα χρυσά περιδέραια, τις περόνες, τα σκουλαρίκια και άλλα κοσμήματα ανακαλύπτω ότι το σιδερένιο ψαλίδι για να κάνεις μπούκλες ήταν αρχαία ανακάλυψη όπως και τα τσιμπιδάκια για τα φρύδια (τριχολαβίδες τις αποκαλούν), οι ωτολαβίδες για καθαρισμό αυτιών και άλλα όργανα βασανισμού και καλλωπισμού. Άρα δεν φταίνε τα περιοδικά που μας σπρώχνουν να καλλωπιζόμαστε, το έχει η φύση μας. Η χαρά της γυναίκας απλώνεται μπροστά μου. Περίτεχνα μπουκαλάκια για πανάκριβα αρώματα, περίτεχνα αγγεία με παράξενες σκόνες, και πούδρες για λεύκανση προσώπου (το λευκό πρόσωπο ήταν τότε στη μόδα, όχι το μαυρισμένο). Αρώματα από κρόκο, τριαντάφυλλα και ίριδες, όστρακα κάτοπτρα (καθρέφτες δηλαδή) και κρέμες για το πρόσωπο...

Κάπως έτσι ανθίζει το εμπόριο ανά τους αιώνες. Φαντάζομαι τα εμπορικά πλοία της εποχής φορτωμένα με το άγνωστο σε εμάς βρένθειον μύρο της Σαπφούς και με άλλα πολύτιμα αρώματα να φτάνουν από την Ταρσό, την Αίγυπτο και την Μεσοποταμία.

Ακολουθεί ένας μικρός ύμνος στις περίτεχνες κομμώσεις της εποχής, στους ανώνυμους ωραίους αλλά και στους αθλητές.

Στο τέλος της ενότητας, οι επιτύμβιες στήλες για τις οποίες μου μίλησε ο φύλακας. Οι  άωροι. Αυτοί που κατέβηκαν στον Άδη πριν χαρούν το χρόνο που τους αναλογούσε στη ζωή. Ένα όμορφο κορίτσι και ένα αγόρι που αναρωτιέμαι τι θα σκέφτονταν αν ήξεραν πως ο θάνατος τους χρησίμευσε για να φτάσει η μορφή τους μέχρι τις μέρες μας;

Βγαίνω από την υποβλητικά φωτισμένη αίθουσα στο γαλακτερό φως του αιθρίου, διασχίζω το βουερό καφέ και το διάδρομο με τα δέντρα και τα φυτά που αγκαλιάζουν το γυαλί που δημιουργεί έναν προστατευτικό θόλο γύρω μου και μου δίνει λίγο χρόνο να αλλάξω παραστάσεις. Βγαίνω στην αίθουσα Σταθάτου, έτοιμη για το δεύτερο μέρος της έκθεσης.

Κορίτσια για φίλημα! Εδώ, μέσα σε άπλετο φως, δεσπόζουν οι προτομές της Ήρας, της Αθήνας και φυσικά της Αφροδίτης. Οι τρεις θεές που συμμετείχαν στα πρώτα καλλιστεία που διοργανώθηκαν ποτέ, με τον άμοιρο Πάρι για κριτή. Το κεφάλι της Ήρας όμορφο και δυναμικό, αποπνέει μεγαλοπρέπεια. Της Αθηνάς ήρεμο και στοχαστικό. Σαν να έχει φύγει αλλού ο λογισμός της. Σαν να μην την αφορά αυτό που συμβαίνει γύρω της απασχολημένη καθώς είναι με υπερκόσμιες σκέψεις. Κι ωστόσο είναι το κεφάλι της Αφροδίτης που κυριαρχεί στάζοντας θηλυκότητα.

Μπροστά τους ένα μεγάλο σύμπλεγμα σκαλισμένο με περίσσεια τέχνη πάνω σε λευκό μάρμαρο. Η αρπαγή της βασίλισσας των Αμαζόνων Αντιόπης από τον Θησέα. Αυτοί οι δύο είναι η προσωποποίηση της υπέρτατης δύναμης της χαράς. Στο πρόσωπο εκείνης η απόλυτη παραίτηση, παραδοχή και αγαλλίαση. Στο πρόσωπο εκείνου το χαμόγελο του αρσενικού που κατέκτησε, απόκτησε, κυρίαρχησε. Το σκληρό μάρμαρο μαλακώνει για να αποδώσει το χαρμόσυνο αλλά και βίαιο σμίξιμο, το κάλλος των γυμνασμένων σωμάτων. Από το μάρμαρο ρέει η ηδύτητα.

Στη διπλανή αίθουσα βρίσκω τον Έρωτα να με περιμένει κρατώντας το τόξο του. Γύρω του θεϊκές αλλά και δαιμονικές μορφές επιδεικνύουν την αιώνια άφθαρτη ομορφιά τους. Τα μικρά συγκινητικά δαχτυλάκια του Έρωτα, περισσότερο κι από το αινιγματικό χαμόγελο του, με κρατούν ασάλευτη πολύ ώρα. Αυτά τα μικρά δάχτυλα σφιγμένα πάνω στο τόξο είναι ο ορισμός της παιδικής σκληρότητας, της αθωότητας του αλλά και της ομορφιάς. Σχεδόν σαν να δηλώνουν πως ενώ εκείνος κρατάει το τόξο, εκείνος σημαδεύει, καμία ευθύνη ωστόσο δεν έχει για τα βέλη που στέλνει. Το τζοκόντειο χαμόγελο του υποδηλώνει πως γνωρίζει ότι ο έρωτας είναι τελικά η πιο γλυκιά απάτη. 

Απ' όλα τα εκθέματα κρατώ στη μνήμη μου ένα ακόμα: το όμορφο γυναικείο κεφάλι από την πόλη της Ρόδου, πιθανά από επιτύμβιο μνημείο. Πλησιάζεις κοντά στην προτομή και νιώθεις τη ζεστασιά που αποπνέει ακόμα το μάρμαρο λες κι εκείνη είναι ζωντανή. Θες να αγγίξεις το κεφάλι της και τις πτυχές που σχηματίζει το πέπλο στα μαλλιά της, αλλά σε συγκρατεί η παρουσία του φύλακα. Θες να την χαϊδέψεις επειδή εκείνη μοιάζει τόσο θλιμμένη. Σχεδόν σαν να γνωρίζει πως είναι νεκρή.

Αποχωρώ με την αίσθηση πως μόλις έκανα ένα δώρο στον εαυτό μου.

Ένα μεγάλο μπράβο στους επιμελητές, τον καθηγητή Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη και τον Δρ. Ιωάννη Δ. Φάππα αλλά και σε όσους βοήθησαν να στηθεί τόσο σωστά αυτή η έκθεση.

* Σαπφώ, Ατθίδα, μετ. Οδ. Ελύτης

Δείτε περισσότερες πλροφορίες για την έκθεση στο City Guide της Athens Voice