The Symptom Projects: σύγχρονη τέχνη στην Άμφισσα

Από την ατμοσφαιρική γειτονιά με τα παλιά Ταμπάκικα στον πανάρχαιο παραδοσιακό ελαιώνα κι από εκεί σε ιστορικά αρχοντικά (τις οικίες των οπλαρχηγών Πανουργιά και Δυοβουνιώτη και του δημοτικιστή πρωτοπόρου εκπαιδευτικού Δελμούζου), το παλιό νοσοκομείο και το νεοκλασικό του Αρχαιολογικού Μουσείου, το The Symptom Projects μετρά πλέον δώδεκα χρόνια πορείας στην Άμφισσα. Μια διαδρομή νομαδική και διόλου αυτονόητη, όπως ισχύει συνήθως για τέτοια εγχειρήματα στην ελληνική περιφέρεια, που όμως κατάφερε να προσανατολίζει κάθε φθινόπωρο την πυξίδα καλλιτεχνών και φιλότεχνων σε μια εξόρμηση σε μια άγνωστη σε πολλούς κωμόπολη, παρότι βρίσκεται μόλις δυόμιση ώρες από την Αθήνα και πολύ κοντά στους Δελφούς και το Γαλαξίδι.

Εστιάζοντας στην εγχώρια σύγχρονη δημιουργία και στην εκθεσιακή σύμπλευση εικαστικών από διαφορετικές γενιές, η διοργάνωση επιστρέφει φέτος με την ομαδική έκθεση «Fragments», που ανεβάζει αυλαία το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου (στις 20.00) στις αίθουσες και στον κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου Άμφισσας. Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδος και με την υποστήριξη του ΝΕΟΝ και θα διαρκέσει έως τις 19 Νοεμβρίου.
Τι φέρνει, λοιπόν, φέτος, τι αφορά αλλά και ποιο το αποτύπωμα και οι… αντοχές ενός θεσμού σύγχρονης τέχνης εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων; Είχαμε αρκετές αφορμές για μια συζήτηση με τον ιδρυτή του πρότζεκτ και επιμελητή της έκθεσης Αποστόλη Αρτινό.

«Θραύσματα» o τίτλος της φετινής έκθεσης του The Symptom Projects. Πώς προέκυψε η συγκεκριμένη θεματική και τι προβληματισμό έρχεται να καταθέσει;

Είναι μια ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άμφισσας. Ένα απ’ τα χαρακτηριστικά του Μουσείου είναι και το θραυσματικό περιβάλλον της συλλογής του. Δεν έχουμε εδώ μεγάλα γλυπτικά σύνολα, αλλά αφαιρετικές μαρτυρίες, που διανοίγουν όμως κι ένα ευρύ περιθώριο αφηγήσεων. Θραύσματα, μιας περίκλειστης εσωτερικότητας, που καλείσαι όμως να τα αφουγκραστείς. Υπάρχει μάλιστα σε μια προθήκη του Μουσείου κι ένα σχεδόν αμορφικό αντικείμενο που το Μουσείο σε καλεί να συμβάλεις και συ, ο επισκέπτης, στην αναγνώρισή του. Ούτως ή άλλως το κλασσικό παρελθόν είναι ένα αδιάγνωστο παρελθόν, δεν γνωρίζουμε και πολλά γι αυτό. Ο Λακού-Λαμπάρτ φτάνει μάλιστα στο σημείο να πει: «η αρχαία Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ», όλα, σχεδόν όλα, είναι σ’ ένα μεγάλο βαθμό δικές μας κατασκευές.

Τι σε γοητεύει στην έννοια του θραύσματος; Αντικατοπτρίζει η ενασχόλησή σου με αυτό και κάποια γενικότερη θεώρησή σου για τη ζωή;

Το θραύσμα είναι η μοναδική μας αλήθεια. Η μερικότητά του κάτι διασώζει, όχι το μέρος ενός απολεσθέντος όλου, αλλά το ίχνος του, τη δοκιμασία του, τον τρόπο του να διατίθεται. Το θραύσμα ενέχει έτσι τη θέση του φαντάσματος. Η υλικότητά του είναι απείρως φασματική. Είναι και δεν είναι. Διατίθεται μένοντας αδιάθετο και εκδηλώνεται σε φαντασιακές προβολές. Τ’ ανείπωτο είναι αυτό που εγείρει το λόγο, την α-δυνατότητα του λόγου, την μυστική του απόλαυση. Σ’ αυτή παραδινόμαστε όλοι. Το θραύσμα έτσι είναι ένα αίνιγμα, όχι λόγω της θραυσματικότητάς του, αλλά λόγω αυτής της αποκαλυψιακής του ευρύτητας. Η τέχνη το ξέρει αυτό πολύ καλά...

Τι θα δούμε στην έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άμφισσας; Δώσε μας μια αίσθηση της περιήγησης στο χώρο συστήνοντάς μας τα έργα και τους καλλιτέχνες τους. Πώς κατέληξες στην επιλογή των έργων; Υπάρχουν κάποια που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για την έκθεση;

Δύσκολο να περιγράψεις με λόγια μια έκθεση χωρίς να προδώσεις την εμπειρία της. Τα περισσότερα έργα της έκθεσης έγιναν επί τούτου. Μια προσπάθεια των καλλιτεχνών να συνομιλήσουν με τη συλλογή του Μουσείου, με την εκκεντρικότητα κάποιων αντικειμένων της. Βλέπουμε, για παράδειγμα, απέναντι απ’ την προθήκη με τις θεατρικές μάσκες του Μουσείου μια παράδοξη χορογραφία χειρονομιών της Άννας Λάσκαρη. Αλλού, σελίδες βιβλίων, της Χριστίνας Μήτρεντσε, που διπλώνουν και σαν χάρτινα σιντριβάνια ερμηνεύουν μορφές του ακροκέραμου. Γύψινα εκμαγεία Κούρου, του Διονύση Χριστοφιλογιάννη, που φέρουν πάνω τους τις χαρακτηριστικές δαντελωτές χειρονομίες του. Μικρά στοιχειωμένα πλασματάκια, της Μαλβίνας Παναγιωτίδη, που εξέρχονται από τον μυθικό και παραμυθιακό τους κόσμο. Ζωγραφικές απεικονίσεις θραυσματικών μορφών του Μουσείου, από τον Βασίλη Ζωγράφο. Το χάρτινο εκμαγείο της Ασπασίας, από την Αναστασία Δούκα, που αναμετράται εδώ με τη δόξα ενός μαρμάρινου αγάλματος της Δήμητρας. Επίσης, ένα χάρτινο γλυπτό του Ηλία Παπαηλιάκη, που εγγράφει μέσα στο περιβάλλον του Μουσείου αυτή την ευθραυστότητα του υλικού του ίχνους. Η Λίζη Καλλιγά, με τα θραύσματα που φωτογραφίζει απ’ το Μουσείο των Δελφών, ατοπικά όπως αιωρούνται στις γυάλινες προθήκες τους. Αυτή ακριβώς η ατοπία του θραύσματος, μη θέση του, η γλυπτική απεικόνιση ενός τοπικού μύθου από τον Πάνο Προφήτη, όπως συναρμόζει τα θραυσματικά πρόσωπα μιας κατά βάσιν κατασκευασμένης αφήγησης. Ο λωτός, το άνθος του ακροκέραμου, που υπερέχει, μετεωριζόμενο, σε μια γλυπτική κατασκευή της Δέσποινας Χαριτωνίδη. Ένα σχέδιο πάνω σε μια πλάκα μαρμάρου, έργο της Ευγενίας Βερελή, που στέκει δίπλα στις σαρκοφάγους της αυλής του Μουσείου. Μια γλυπτική εγκατάσταση της Χαράς Πιπερίδου, που συναρμόζει τα κομμάτια της στην ιδέα μιας υπεσχημένης ενότητας. Μια ηχητική εγκατάσταση του Παναγιώτη Βορριά, στην οποία ακούγονται απαγγελίες από την Παλατινή ανθολογία, στίχοι που εγγράφονται και στις επιτύμβιες πλάκες του Μουσείου. Κι επίσης, το ζωγραφικό περιβάλλον του Γιώργου Σκυλογιάννη στο ατελιέ του στη συνοικία Χάρμαινα της Άμφισσας, όπου ανατέμνει προηγούμενες δουλειές του και συναρμόζει τα θραύσματά τους σε νέες ανοικτές συνθέσεις. Τη βραδιά των εγκαινίων θα έχουμε και μια περφόρμανς του Δημήτρη Αμελαδιώτη, ο οποίος τυλιγμένος με μία δική του υφαντική δημιουργία, θα αναλωθεί στη συγκίνηση που του μεταδίδει ο χώρος. Όλα κάτι προσπαθούν να πουν, σ’ αυτόν τον αδύνατο, εν τέλει, διάλογο, με μία γλώσσα που υπερέχει κι ερχόμενη πάντα απ’ αλλού.

Η συνύπαρξη αρχαίων και σύγχρονων έργων τέχνης είναι μια πρακτική που φαίνεται να ελκύει ιδιαίτερα τους επιμελητές τα τελευταία χρόνια, συχνά με αμφίβολα αποτελέσματα. Τι θεωρείς ότι προσφέρουν «συναντήσεις» τέτοιου είδους;

 Όπως σου είπα και πιο πριν και, πάντως, όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι, πρόκειται για έναν α-δύνατο διάλογο, όχι ανέφικτο, αλλά παραδόξως, και γι’ αυτόν το λόγο, τον μόνο δυνατό. Μιλάμε σε τοίχους, έλεγε ο Λακάν, τα λόγια μας πάντα προσκρούουν στον τοίχο του άλλου, αλλά οι τοίχοι έχουν κι αυτιά, όπως έλεγε ο Πεντζίκης. Ε, εμείς τους κρεμάσαμε και σκουλαρίκια!

Δωδέκατη χρονιά φέτος για το The Symptom Projects, έναν εικαστικό θεσμό σε μια μικρή επαρχιακή πόλη. Κάνοντας έναν απολογισμό, τι θα έλεγες ότι έχει (προσ)φέρει αυτή η διοργάνωση; Ποια είναι η θέση του πολιτισμού εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων; Πόσο «αντέχει» ένας εικαστικός θεσμός σύγχρονης τέχνης, κατά πόσο τον αγκαλιάζουν οι τοπικές κοινωνίες και τι χρειάζεται για να εδραιωθεί;

Τι έχει προσφέρει η διοργάνωση; Πολλά και τίποτε! Σίγουρα έχει διαμορφώσει μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια μία ελάχιστη συνθήκη, έναν μικρό περίγυρο που δοκιμάζεται σ’ αυτή την ακοινώνητη, πολλές φορές, γλώσσα της σύγχρονης τέχνης. Θυμάμαι την ευλογημένη αμηχανία των ανθρώπων στις πρώτες εκθέσεις μας μπροστά στις βιντεοπροβολές, το τρομοκρατημένο βλέμμα τους μπροστά σε μια εγκατάσταση, κι έλεγα μέσα μου, συγκινημένος, ναι, αυτή είναι η αληθής στάση μπροστά σ’ ένα αληθινό συμβάν, μπροστά σ’ ένα έργο τέχνης, να σε καθυποβάλει μια ανησυχία, μια δυσανεξία ακόμη. Η τέχνη είναι μια άβολη συνθήκη, δεν είναι διακόσμηση. Με τον καιρό καλλιεργήθηκε, βέβαια, μια εκθεσιακή κουλτούρα, τώρα αναζητούν τον κατάλογο, ρωτάνε, δίνουν στα έργα περισσότερο χρόνο, συζητούν, συγκρίνουν εκθέσεις. Και το όλο σκηνικό βέβαια να στήνεται κάθε χρόνο εκ’ του μηδενός. Δεν υπάρχει στην πόλη μια σταθερή, φιλόξενη συνθήκη, ένας μόνιμος εκθεσιακός χώρος για παράδειγμα, ακόμη και μια ελάχιστη, όχι οικονομική, υποστήριξη που είχαμε από τον Δήμο παλαιότερα. Με τη νέα δημοτική αρχή έχει εκλείψει, οι προτεραιότητες τους είναι άλλες... Το πρότζεκτ συνεχίζει όλα αυτά τα χρόνια, θα το πω καθαρά, μόνο με την υποστήριξη του ΝΕΟΝ και τη διαθεσιμότητα κάποιων, ελάχιστων, φίλων του στη πόλη που θα συνδράμουν όπου μπορούν, ακόμη κι ανοίγοντας τα σπίτια τους για να φιλοξενήσουν καλλιτέχνες. Έτσι, πολλά σχέδια που υπήρχαν, όπως για παράδειγμα, μια μόνιμη συλλογή σύγχρονης τέχνης στην Άμφισσα δυστυχώς ναυαγούν, αλλά ας είναι…

Πώς θα πορευθεί το The Symptom Projects στο εξής;

Θα πορευθεί ως σύμπτωμα, δηλαδή, εκτεθειμένο στον καιρό του και μαρτυρημένο απ’ αυτόν. Για του χρόνου σκέφτομαι μια έκθεση κεραμικής όπου σύγχρονοι εικαστικοί που δουλεύουν με πηλό, αν κι όχι αποκλειστικά, θα επιχειρήσουν να συνομιλήσουν - πάλιν αυτός ο α-δύνατος διάλογος - μ’ ένα αγγείο της νεώτερης κεραμικής μας παράδοσης, διαφορετικό για κάθε καλλιτέχνη. Στην έκθεση θα εκτίθεται το αγγείο μαζί με το σύγχρονο έργο ως ένα παράδοξο ζεύγος. Σκέφτομαι επίσης κι ένα διήμερο φεστιβάλ με περφόρμανς σε δημόσιους χώρους της πόλης. Ίδωμεν τι θα γίνει απ’ όλα αυτά…