Μια βόλτα στην έκθεση «Υou and AI» στο Πεδίον του Άρεως

Τον Οκτώβριο του 2010 είχα γράψει για το ανανεωμένο τότε Πεδίον του Άρεως. Σε μια αποστροφή του κειμένου είχα γράψει: «Οι δρόμοι άδειοι, στην Αλεξάνδρας τρέχουν κάτι παλαβοί». Μερικές ημέρες μετά, έλαβα ένα χειρόγραφο από τον κύριο Ντουράκο που μου εξήγησε πόσο ισορροπημένοι είναι οι δρομείς που τρέχουν στο πάρκο, ο ίδιος μάλιστα έτρεχε, τότε, ήδη 22 χρόνια πέριξ του.

Δεν θα έγραφα σήμερα κάτι τέτοιο, παρόλο που δεν εννοούσα παλαβούς τους δρομείς αλλά μια παρέα που έτρεχε για άλλους λόγους. Απολογούμαι 11 χρόνια μετά διότι από τότε όλα άλλαξαν, κυρίως όμως η διάθεσή μου να είμαι επικριτικός, να μην γράφω εύκολα συμπεράσματα και να μην μιλώ από καθ' έδρας. Από τότε άλλαξε το πάρκο, την πατίνα του φρέσκου ακολούθησε ο μαρασμός, η απαξίωση, η παραβατικότητα ξανά. Στη διάρκεια της καραντίνας, ο κόσμος βρήκε εκεί καταφύγιο και στις μεγάλες πεζούλες γυμνάστηκαν, επικοινώνησαν και ξέσκασαν Κυψελιώτες, Εξαρχειώτες, κάτοικοι Πατησίων, Πολυγώνου και Γκύζη.

Αυτός ο πνεύμονας της Αθήνας των 227 στρεμμάτων, το σταυροδρόμι γενιών, πολιτισμών και φυλών που άλλοτε βήχει κι άλλοτε ανασαίνει με ανακούφιση, συντηρεί από τον μεσοπόλεμο, την ανάγκη των Αθηναίων για προμενάντ και κοινωνικοποίηση. Τα πλατάνια, οι ελιές, οι γαζίες και οι πικροδάφνες κρύβουν τον ήλιο και φωτίζουν την παρέα, τη φιλία, την πλήξη της μοναξιάς και ενίοτε την ανομία. Στον σεισμό του 1999 βρήκαμε καταφύγιο εκεί για το βράδυ των μετασεισμών ενώ το από το 2003 μέχρι το 2008 ζούσα απέναντί του.

Πριν μερικές ημέρες έφτασα στο σούρουπο για την έκθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση «You and AI: Through the Algorithmic Lens» (καθημερινά 18:00-23:00 μέχρι τις 25 Ιουλίου). Η έκθεση αποτελείται από 25 έργα, τα οποία εξετάζουν τρεις θεματικές που αντιστοιχούν και στις τρεις διαδρομές της έκθεσης: «Η τεχνητή νοημοσύνη ως καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου, της πολιτικής διαδικασίας και της σύγχρονης δημοκρατίας, ο  τρόπος που βλέπουμε την τεχνητή νοημοσύνη και τον τρόπο που μας βλέπει αυτή και η τεχνητή νοημοσύνη ως μέρος και ως υποκατάστατο του φυσικού περιβάλλοντος».

Με άλλα λόγια: Η τεχνητή νοημοσύνη, αγκαζέ με την επαυξημένη πραγματικότητα δεν είναι το μέλλον, δεν είναι ρομποτάκια που μιλούν όπως ο Σβαρτσενέγκερ στην ταινία Terminator. Είναι το άγνωστο σήμερα, τα data που χαρίζουμε σε κάθε κίνησή μας, από χιλιόμετρα που τρέχουμε μέχρι το google search που κάνουμε για είδη τρεξίματος. Ποιος κερδίζει από τα data δεν θα το εξετάσω. Διαμορφώνουν όμως τις καταναλωτικές μας συνήθειες, το αγοραστικό μας προφίλ, ενδεχομένως και τις πεποιθήσεις μας, τις πολιτικές μας απόψεις και τα γούστα μας. Στη βόλτα μου περιηγήθηκα στα μονοπάτια του πάρκου και της έκθεσης: στο «Cusp» του Jake Elwes βλέπω σε οθόνες μέσα στο ποταμάκι κάτω από τα πλατάνια την πανίδα ενώ στο ολάνθιστο «Circadian Bloom» της Anna Ridler, ο χρόνος υπολογίζεται μέσα από πέταλα κι αλγόριθμους άλλους, εκτός από τον Ήλιο και την περιφορά μας γύρω του.

«Το “You and AI” είναι και μια έκθεση βαθιά υπαρξιακή και ανθρώπινη», σημειώνουν από τη Στέγη. Εκεί, στο δαιδαλώδες πάρκο των μονάδων, των ζευγαριών, των φίλων, των οικογενειών, η τέχνη σερβίρεται στα ξαφνικά. Φωτίζει κυριολεκτικά τα σκοτάδια καθώς τα περισσότερα έργα είναι βίντεο εγκαταστάσεις και μεγάλες οθόνες. Εκτός από το «Έξοδος», την ηχητική εγκατάσταση του Μανώλη Μανουσάκη και της Αφροδίτης Παναγιωτάκου. Στον μυστικό δείπνο στο κέντρο των ηχείων χάνεσαι ανάμεσα στη φωνή του Γιώργου Μαζωνάκη και τις σκέψεις σου: η αφορμή είναι η ζωή του αλλά στο μισοσκόταδο αναρωτιέσαι για σένα, για εκείνα που ξέρεις και για εκείνα που δεν κατάλαβες ότι σε πόνεσαν. Στον βιωματικό καθρέφτη της διαδραστικής εγκατάστασης «Μηχανή Κανονικοποίησης» παρουσιάζεται μια πειραματική έρευνα στο Machine Learning. Κοιτάς, βλέπεις, σε βλέπουν.

Ανάμεσα στα δέντρα, κοντά στις προτομές των ηρώων, μέσα από την ταινία μικρού μήκους «Ανήκω σε μένα» της Εύης Καλογηροπούλου, σκιαγραφούνται οι ανθρώπινες σχέσεις σε ένα απροσδιόριστο μέλλον όπου τα αλγοριθμικά συστήματα έχουν αναλάβει τον έλεγχο. Εκεί, στο ναυπηγείο του Περάματος με τον Μαζωνάκη αφηγητή, υπάρχει μια μόνο απαγόρευση: Να μην αγγίζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους. Στον εκτυφλωτικό ήλιο και το ματσακόνι, το μέλλον είναι δίπλα σας, σε εκείνον που δεν μπορούμε να αγγίξουμε.

Άτιμε αλγόριθμε, μας κάνεις να αισθανόμαστε μοναδικοί ομογενοποιώντας μας. Είμαστε ένα πίξελ μακριά από τον στόχο σου, είμαστε ανώνυμοι και ανυποψίαστοι. Θα αρχίζεις να αναρωτιέσαι μήπως είναι όνειρο, διαβάζω στη neon επιγραφή: το έργο «Wandering Mind» δημιουργήθηκε με την τεχνική υποστήριξη των Nicholas Gillian και Nan Zhao / Nayo και πρόκειται για ένα σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης που σχετίζεται με τα στάδια των ονείρων, ένα ηχητικό λουτρό που μπορούμε να ακούσουμε διαδικτυακά. Κι αν οι περιγραφή μου σας δημιουργεί αμηχανία, μην διστάσετε: η βόλτα στο Πεδίον του Άρεως δεν χρειάζεται manual. Εκεί, στη φύση, η Στέγη ιχνηλατεί το τεχνητό. Δεν ξέρω αν ο κύριος Ντουράκος τρέχει ακόμη στο πάρκο αλλά είμαι σίγουρος ότι θα κοντοστέκεται στα έργα.

Η έκθεση «You and AI: Through the Algorithmic Lens» είναι ανοιχτή καθημερινά από τις  18:00- 23:00 μέχρι τις 25 Ιουλίου