Οι «Εύζωνες» στο Μουσείο της Πόλης των Αθηνών

Όλοι μας, άλλος λίγο-άλλος πολύ, άλλοτε σαν παιδιά και άλλοτε σαν ενήλικες, άλλοτε μόνοι μας και άλλοτε με παρέα ή τα παιδιά μας, έχουμε σταθεί μπροστά στα φυλάκια των Ευζώνων της Πλατείας Συντάγματος ή της Ηρώδου Αττικού, έχουμε σταματήσει να θαυμάσουμε τους Εύζωνες στην Βασιλίσσης Σοφίας, ή να δούμε την αλλαγή της Προεδρικής Φρουράς, μαζί με τους τουρίστες που συγκεντρώνονται εκεί.

Οι αγέρωχοι, ευθυτενείς, ανέκφραστοι, με το βλέμμα «καρφωμένο» στον ορίζοντα Εύζωνες είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της νεότερης ιστορίας της Αθήνας, ένα ζωντανό αξιοθέατο της πόλης, αλλά και αέναο σύμβολο της Ελλάδας, συνώνυμο με τη λεβεντιά και τον ηρωισμό.

Εδώ και μερικές μέρες και μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου, οι «Εύζωνες» φιλοξενούνται στις αίθουσες του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών, μέσα από έργα σύγχρονων ελλήνων εικαστικών, ενθυμήματα, σπάνιες φωτογραφίες, αρχειακό υλικό, ανέκδοτα ιστορικά κειμήλια και συλλεκτικά αντικείμενα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.

Ο επισκέπτης, περιπλανώμενος στους χώρους της έκθεσης αισθάνεται έντονη τη συνομιλία του παρελθόντος με το σήμερα και μπροστά στα μάτια του ξεδιπλώνεται, μ' έναν ιδιαίτερο αφηγηματικό τρόπο, η ιστορία, η δράση και ο συμβολισμός του Σώματος των Ευζώνων αλλά και της στολής τους. Οικείες εικόνες ανακαλούνται στη μνήμη και προκαλούν συνειρμούς αλλά και συγκίνηση.

Η πρωτοβουλία της έκθεσης είναι της ΑΜΚΕ ΦΕΡΜΕΛΗ και την επιμέλεια έχουν η ιστορικός Τέχνης κα Ίρις Κρητικού και ο δημοσιογράφος και συγγραφέας κος Νίκος Βατόπουλος.

Όπως γράφει ο κος Νίκος Βατόπουλος στο κείμενό του στον υπέροχο κατάλογο της έκθεσης «τόσο τα ενθυμήματα και τα συλλεκτικά αντικείμενα όσο και τα εικαστικά έργα σύγχρονων Ελλήνων δημιουργών συντείνουν σε μία εξ αρχής σύνθεση με υλικά βαθιά οικεία, συγκινητικά ευανάγνωστα».

Και η κα Ίρις Κρητικού στο δικό της κείμενο, αναφέρει «τα περισσότερα έργα, φέρουν πράγματα ένα σημαντικό προσωπικό βάρος. Είναι οι ιστορίες των γονιών, των θείων και των παππούδων, των αναγνωσμάτων και των μουσικών ακουσμάτων, των σχολικών εορτών, των παρελάσεων και των ανεξίτηλων παιδικών αναμνήσεων που αθέατα εισχωρούν στη δεύτερη και τρίτη διάσταση του έργου».

Λίγα λόγια για το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών
Το «Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών - Ίδρυμα Βούρου Ευταξία» στεγάζεται σε συγκρότημα δύο ιστορικών κτιρίων της Αθήνας, επί της οδού Ι. Παπαρρηγοπούλου αρ. 5 & 7, και είναι αφιερωμένο στην ιστορία της πρωτεύουσας κατά τους νεότερους χρόνους. Σύμφωνα με το Ιδρυτικό διάταγμα της 4η Οκτωβρίου 1973, καθορίζεται ότι «αντικείμενο του Μουσείου θα είναι η ιστορία της πόλεως των Αθηνών από της εποχής της Φραγκοκρατίας και εντεύθεν…». Αν και τα λείψανα από την εποχή της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας είναι λίγα, έχουν τεράστια σημασία γιατί συνδέονται με τη νέα πόλη.

«Το Παλαιό Παλάτι» - Παπαρρηγορούλου 7

Το διώροφο πρώιμου νεοκλασικού ρυθμού κτίριο, από τα πρώτα σπίτια που κτίστηκαν στην Αθήνα, αναγέρθηκε κατά τα έτη 1833-1834, σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Λίντερς (Gustav-Adolph Lueders) και Χόφφερ (Joseph Hoffer), για κατοικία του Χιώτη τραπεζίτη Σταμάτη Δεκόζη-Βούρου (1792- 1881).

Στους Αθηναίους είναι γνωστό ως το «Παλαιό Παλάτι», γιατί εκεί έμεινε από το 1836 έως το 1843 το νιόπαντρο βασιλικό ζεύγος, Όθωνας και Αμαλία. Για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του παλατιού είχαν ενοικιαστεί οι διπλανές κατοικίες Μαστρονικόλα και Αφθονίδη (Μπερικετόγλου), τα οποία δεν σώζονται σήμερα, και τα κτίρια ήταν συνδεδεμένα με μία στοά που έγινε σε σχέδια του Βαυαρού αρχιτέκτονα Hoch, κατόπιν εντολής του Όθωνα.

Στο παλάτι αυτό οργανώθηκαν οι πρώτοι ανακτορικοί χοροί οι οποίοι εντυπωσίαζαν εξαιρετικά τους Αθηναίους. Ένας απ’ αυτούς, συνδέεται έμμεσα με μία παροιμιώδη έκφραση που χρησιμοποιείται από τότε. Πρόκειται για έναν χορό προς τιμή της νέας βασίλισσας, με καλεσμένους ήρωες της επανάστασης και σημαίνονται πρόσωπα της ελληνικής κοινωνίας. Την ώρα που ο Δημήτρης Πλαπούτας έσερνε το τσάμικο, ακούστηκε από τον Κολοκοτρώνη, ο οποίος ήξερε την συνήθεια του ανιψιού του να πετάει όταν χορεύει, τα τσαρούχια του στον αέρα, να λέει «… Τον νου σου Μήτρο… Σιγά τον πολυέλαιο».

Όταν το βασιλικό ζεύγος εγκαταστάθηκε στα Ανάκτορα (νυν Ελληνικό Κοινοβούλιο) το κτίριο αυτό, μαζί με το δεύτερο επί της οδού Παπαρρηγοπούλου 5, φιλοξένησε τα μέλη της οικογένειας Δεκόζη-Βούρου.

Σήμερα, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει στις αίθουσες του πρώτου ορόφου πώς ήταν οι χώροι όταν το κτίριο χρησιμοποιείτο σαν ανάκτορο. Παρουσιάζεται αναπαράσταση της κουζίνας του παλατιού, του σαλονιού της βασίλισσας Αμαλίας, με την επίπλωση σε στυλ biedermeier, της βιβλιοθήκης, του γραφείου και του σαλονιού του βασιλιά Όθωνα με τα έπιπλα από μαόνι που κατασκευάστηκαν γύρω στο 1845 στο Μόναχο, της αίθουσας του θρόνου, με την επίχρυση πολυθρόνα που έχει τοποθετηθεί στην θέση του θρόνου (δωρεά της Αγγέλας Χαραμή). Επίσης, εκτίθενται σερβίτσια με το μονόγραμμά τους, το σκάκι του Όθωνα, τη φορεσιά και το πιάνο της Αμαλίας, το γραφείο του προέδρου της βαυαρικής επιτροπής Αντιβασιλείας Άρμανσπεργκ, καθώς και το χειρόγραφο Σύνταγμα του 1844.

Ο χώρος μπροστά από το παλάτι, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία Κλαυθμώνος, διαμορφώθηκε σε κήπο από την βασίλισσα Αμαλία. Ήταν ο πρώτος δημόσιος κήπος της Αθήνας και έφτανε μέχρι την πλατεία Κολοκοτρώνη. Περιβαλλόταν από ξύλινη περίφραξη και είχε τέσσερεις εισόδους. Την επιμέλειά του είχε ο γεωπόνος Σμάρατ, ο οποίος αργότερα εργάστηκε και στον Βασιλικό Κήπο. Είχε φοίνικες και λεύκες, σιντριβάνι και μία στέρνα με χρυσόψαρα και έμεινε γνωστός ως ο Κήπος του Παλιού Παλατιού. Σήμερα ο κήπος αυτός δεν υπάρχει παρά ένα πολύ μικρό κομμάτι του, όπου βρίσκεται ακόμη ένας από τους φοίνικες που φύτευσε η Αμαλία.

Οικία Κωνσταντίνου Στ. Βούρου - Παπαρρηγοπούλου 5

Το διώροφο κτίριο επί της Ι. Παπαρρηγοπούλου 5, αναγέρθηκε το 1859 σε σχέδια του του στρατιωτικού μηχανικού Γεράσιμου Μεταξά για οικία του γιού του Σταμάτη Δεκόζη-Βούρου, Κωνσταντίνου (1830- 1918). Στο κτίριο έγιναν επεμβάσεις και αναμορφώσεις τόσο από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Χέλμη, το 1916, όσο και από τον Ιωάννη Τραυλό, το 1950.

Επίσης, η μακέτα-πρόπλασμα της Αθήνας του 1842 (έργο των Ιωάννη Τραυλού - Νικολάου Γερασιμώφ), σε κλίμακα 1:1000, αποτελούν μία σημαντική πηγή πληροφοριών για το πώς ήταν η Αθήνα στα πρώτα έτη του του 19ου αιώνα. Πολλά από τα κτίσμα που απεικονίζονται δεν σώζονται σήμερα και γι’ αυτό η αξία της μακέτας αυτής είναι μεγάλη.

Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται τεκμήρια της οθωνικής περιόδου, ζωγραφικοί πίνακες σπουδαίων καλλιτεχνών όπως ο θαυμάσιος πίνακας με τίτλο «Καρναβάλι στην Ελλάδα του 1892», του Νικολάου Γύζη, οι «Πειρατές» του Antoine Montfort, πορτρέτα της Κικής Παπαστράτου από τον Γ. Γουναρόπουλο και τον Π. Μαθιόπουλου), χαρακτικά έργα του Andrea Gasparini (1843), γλυπτά, ενδυμασίες, έπιπλα, μετάλλια, πορσελάνες, σπάνια βιβλία και ενθυμήματα, φωτογραφίες, μουσικά όργανα καθώς και εκθέματα με ιδιαίτερη ιστορική σημασία όπως ο μεγάλος λιθογραφημένος χάρτης του ως τότε Βασιλείου της Ελλάδος (1838).

Λίγα λόγια για τον Λάμπρο Ευταξία

Ο Λάμπρος Ευταξίας, Ρουμελιώτης (από την Αμφίκλεια) στην καταγωγή από τον πατέρα του και Κωνσταντινοπολίτης από την μητέρα του, γεννήθηκε το 1905 στην Αθήνα και ήταν ο δευτερότοκος γιός του Ιωάννη Ευταξία και της Ζηνοβίας, το γένος Βούρου.

Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Λάμπρος Ευταξίας. Ο Βίος και η Πολιτεία ενός Ευπατρίδη», των Α. Βογιατζή, Κ. Κόλμερ, Σ. Λυδάκη και Μ. Αδάμη, το επίθετο «Ευταξίας» οφείλεται στο αξίωμα του προπάππου του Λάμπρου, του παπα-Γιάννη, ο οποίος ήταν ιερέας «συγχρόνως και υφαντής», φέρων τον εκκλησιαστικόν τίτλο «ευταξίας», δηλαδή ο φροντίζων τα του ναού και τα της ιεράς λειτουργίας.

Ο πατέρας του Λάμπρου, Ιωάννης Ευταξίας (1845-1927), διετέλεσε καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Την ίδια όμως ευαισθησία έδειχνε και για τις πολιτιστικές ανάγκες της Αθήνας, την οποία λάτρευε και ενεργούσε συνεχώς προς την ικανοποίηση αυτών. Η οικονομική ενίσχυση αλλά και οι δωρεές με έργα τέχνης, κοσμήματα, μουσειακά αντικείμενα που έκανε τόσο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης όσο και στο Μουσείο Μπενάκη, όπου διετέλεσε Πρόεδρος για 20 χρόνια και στο οποίο δώρισε το νεοκλασικό κτίριο που σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στον Κεραμεικό, ήταν ανυπολόγιστης αξίας.

Στον Λάμπρο Ευταξία οφείλεται η ιδέα της ίδρυσης του Μεγάρου Μουσικής. Μαζί με την Αλεξάνδρα Τριάντη και τον Χρήστο Λαμπράκη και άλλους φιλόμουσους αθηναίους πολίτες, ίδρυσαν το 1953 τον Σύλλογο «Οι φίλοι της Μουσικής», με προγραμματικό στόχο την ανέγερση του Μεγάρου Μουσικής. Υπήρξε ισόβιος Πρόεδρος του Συλλόγου και χρηματοδότησε την εκπόνηση των μελετών για την ανέγερση του κτιρίου καθώς και τα πρώτα στάδια της κατασκευής αυτού. Αλλά, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «αντιμετωπίστηκε με το ίδιο νόμισμα που ανταμείβουμε πάντα τους εθνικούς ευεργέτες. Στα εγκαίνια του Μεγάρου Μουσικής το 1982, το όνομά του ούτε καν αναφέρθηκε... Κι ήταν ακόμη εν ζωή».

Όμως η παράλειψη αυτή αποκαταστάθηκε όταν, το 2012, εγκαινιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής η πτέρυγα «Λάμπρος Ευταξίας», η οποία βρίσκεται στο επίπεδο του φουαγιέ της αίθουσας Ν. Σκαλκώτας και περιλαμβάνει έξι συνεδριακές αίθουσες συνολικού εμβαδού 620τμ., Ταυτόχρονα, αποκαλύφθηκε η προτομή του, έργο του γλύπτη Στέλιου Τριάντη.

Η αξία του Λάμπρου Ευταξία ίσως δεν έχει αναγνωριστεί όσο θα έπρεπε από τους Έλληνες. Αλλά ήταν ήδη γνωστή στον Patric Lee Feromor, τον επιφανή Βρετανό ο οποίος είχε κάνει την Ελλάδα δεύτερο σπίτι του και, όπως ανέφερε σε μία διάλεξη ο πρώην διευθυντής του Μουσείου της πόλης των Αθηνών, κος Δ. Μιχαλόπουλος, πάνω σε μία συζήτηση για τον Λάμπρο Ευταξία, είπε: «Θ' αργήσετε πολύ εσείς οι Έλληνες να συνειδητοποιήσετε το μέγεθος της προσωπικότητας και της προσφοράς αυτού του ανθρώπου. Τα μέτρα του δεν είναι συνήθη εδώ (στην Ελλάδα)».

Η διαρκής προσφορά του Λάμπρου Ευταξία στο κοινωνικό σύνολο είναι τεράστια και το Μουσείο της πόλης των Αθηνών, μία από τις σημαντικότερες για την Αθήνα, τους Αθηναίους και τις επόμενες γενεές.

Στόχος της ΦΕΡΜΕΛΗΣ είναι να κάνει ευρέως γνωστή στο κοινό κάθε ηλικίας την ιστορία των Ευζώνων, η οποία ξεκινάει από το 1868 με την αρχική ονομασία «Άγημα» και το 1974 μετονομάζεται σε Προεδρική Φρουρά, καθώς επίσης τις δράσεις τους και τους συμβολισμούς που εμπεριέχονται στην στολή τους αλλά και στο κάθε μέρος αυτής χωριστά, που έχουν άμεση σχέση με τους απελευθερωτικούς αγώνες

Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται μέσω ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως διαγωνισμών ζωγραφικής, εκθέσεων τέχνης, διαλέξεων, συναυλιών, σε συνεργασία με Μουσεία, πολιτιστικούς φορείς, ιστορικούς τέχνης, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες, καθηγητές και μαθητές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γιοχάλας Θανάσης - Καφετζάκη Τόνια, ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2013.
2. Βογιατζής Αντ., Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω, Κόλμερ Κων/νος, Λυδάκης Στέλιος, ΛΑΜΠΡΟΣ ΕΥΤΑΞΙΑΣ. Ο Βίος και η Πολιτεία ενός Ευπατρίδη. Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, Αθήνα, 2006.
3. Έντυπο - Οδηγός του "ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΒΟΥΡΟΥ - ΕΥΤΑΞΙΑ".
4. Κατάλογος της έκθεσης ΕΥΖΩΝΕΣ, Εκδόσεις ΦΕΡΜΕΛΗ, Αθήνα, 2020

Κεντρική φωτογραφία: Εύζωνες εν Αθήναις, της Βιργινίας Φιλιππούση

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση Οι «Εύζωνες» στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών στο Guide της Athens Voice