Προτζέκτορας: Ο εικαστικός Τόλης Τατόλας αφηγείται την πορεία του

Συνδυάζεται η επιστήμη με τις εικαστικές τέχνες; Η αφή με τον νόμο; Η απεικόνιση με τη νευροφυσιολογία; Συνάντησα τον εικαστικό Τόλη Τατόλα*, στο κέντρο της Αθήνας, και μου αφηγήθηκε την πορεία του, από την επιστήμη στην τέχνη.

«Η Αθήνα είναι πόλη που εμφανίζει άκρως ενδιαφέρουσα ποικιλομορφία σε όλα, από την αρχιτεκτονική μέχρι την ανθρωπογεωγραφία, κι αυτό είναι κάτι που μου αρέσει. Γι’ αυτό, πήρα στα 24 την απόφαση να ζήσω εδώ. Αδυνατώ να περιοριστώ σε κάτι συγκεκριμένο. Το μοντέλο, που κόντρα στην εποχή της υπερειδίκευσης βρίσκω γοητευτικό, είναι του αναγεννησιακού ανθρώπου. Του Homo Universalis».

Αυτή η αδυναμία περιορισμού είναι που σε οδήγησε σε εκ διαμέτρου αντίθετες σπουδές; Φαινομενικά εκ διαμέτρου αντίθετες. Ενώ τα μαθητικά μου χρόνια μοιράστηκαν μεταξύ σκοτεινού θαλάμου και ραφείου, λόγω των επαγγελμάτων του πατέρα και της μητέρας μου αντίστοιχα, βρέθηκα να σπουδάζω Βιολογία. Θυμάμαι όμως να κάνω κρυφά ελεύθερο σχέδιο αλλά και κλασικό τραγούδι. Στα 26 μου, και μετά από έναν βασανιστικό καρκίνο, είπα ότι θα στραφώ στην τέχνη και ξεκίνησα τις σπουδές μου στη Σχολή Βακαλό.

Συνειδητή απόφαση;
Απόλυτα! Με ενδιέφερε η καλλιτεχνική και σφαιρική προσέγγιση του σχεδιασμού χώρων. Ήθελα να μάθω και χαρακτική αλλά και αρχιτεκτονική σύνθεση, και σκηνογραφία αλλά και πολιτισμική θεωρία. Και εδώ είναι που λέω ότι οι σπουδές μου είναι φαινομενικά μόνο εκ διαμέτρου αντίθετες. Γιατί από το πρώτο κιόλας έτος, άρχισα να εντάσσω τη «βιολογική» σκέψη στα έργα και τα κείμενά μου. Πάντα σκεφτόμουν πόση πλαστικότητα μπορεί να έχει ο εγκέφαλος για να περνά από τη μικροσκοπική κλίμακα στην μακροσκοπική και αντίστροφα και πόσο εκπληκτικό δώρο είναι οι πέντε αισθήσεις που είχα μελετήσει στη νευροφυσιολογία. 

Ξεκίνησες όμως να δραστηριοποιείσαι επαγγελματικά πριν την αποφοίτησή σου.
Ναι, ως εικαστικός και ως σχεδιαστής χώρων. Αυτό που μου απαγόρευσαν οι γονείς, την τέχνη, το βρήκαν μπροστά τους μετά από χρόνια στον υπερθετικό βαθμό. Πάντα βέβαια ήμουν ο τρελός της οικογένειας. Ο καρκίνος φυσικά με έκανε να δω διαφορετικά πολλά από αυτά που μας δίνονται στη ζωή και ένα από αυτά ήταν ο χρόνος. Έχεις θεραπευτεί και λες: κι αν το πάθω ξανά; Δεν έχω χρόνο... και παράγεις! Έγραφα, φωτογράφιζα, έκανα σκηνογραφία και ενδυματολογία σε αθηναϊκά θέατρα, ζωγράφιζα, έκανα ατομικές εκθέσεις, συμμετείχα σε ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σα να λέμε: δοκίμαζα τα όρια του εγκεφάλου. Πόσο πολύ μπορεί να λειτουργήσει με παράλληλες ταχύτητες πάνω σε διαφορετικά πεδία; Και κάπου εκεί συναντώνται όλα και γίνεσαι και μάρτυρας και δημιουργός μιας διασύνδεσης.

Αυτό το φαινομενικό «χάος» σε οδήγησε σε ένα σημαντικό πρότζεκτ.
Τη Δυστοπία. Την προσεγγίζω ζωγραφικά από το 2008 και έφτασα το 2019, σε ένα τρίμηνο πρόγραμμα artist in residence στην FAAP στο Σαο Πάολο, στη Βραζιλία με μια τεράστια εικαστική εγκατάσταση, να της δίνω και ηχητική διάσταση. Κι αυτό, γιατί χτενίζοντας κυριολεκτικά μια πόλη τρομακτικών αντιθέσεων και βιώνοντας συγκλονιστικές εμπειρίες, συνειδητοποίησα ότι ζούσα μέσα στα έργα που τόσα χρόνια έκανα. Οι εικόνες αυτές, με οδήγησαν να επενδύσω την εγκατάσταση με ηχοτοπίο που έκανα με τη φωνή μου, που ήταν πάντα μέσο έκφρασης και αναζήτησης είτε στον λυρικό ήχο είτε στον πειραματισμό σε σχέση με τα όριά της και τους ήχους που μπορεί να παράξει. Θεωρώ πως το Σαο Πάολο υπήρξε μια εμπειρία που μου πήρε την ανάσα και μου έδωσε πνοή, ταυτόχρονα.

Όταν επέστρεψες στην Ελλάδα;
Με την επιστροφή μου, κυκλοφορεί το βιβλίο «Law and Touch» της διεπιστημονικής έκδοσης «Law and the Senses» του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου του Westminster, όπου συμμετέχω με ένα κεφάλαιο με το πρότζεκτ μου «Remains of a fall». Σίγουρα κάποιος θα αναρωτηθεί: μα πώς γίνεται ένα σύνολο φωτογραφιών και κειμένων να συνδέσει την αφή με τον νόμο, τη νευροφυσιολογία με την απεικόνιση και στο τέλος όλα να τα συσχετίσει; Γίνεται, παιδεύοντας πολύ τον εγκέφαλο! Μετά από όλη αυτή τη δραστηριότητα και χωρίς να έχω σταματήσει να δουλεύω ως σχεδιαστής χώρων, έρχεται η πανδημία να ολοκληρώσει τη Δυστοπία με τρόπο κινηματογραφικό γιατί η πραγματικότητα είναι πιο επιτυχημένη από οποιαδήποτε σκηνοθεσία. 

Πώς βίωσες την περίοδο του lockdown;
Η απομόνωση δεν ήταν κάτι καινούργιο για εμένα. Μιλώντας με φίλους καλλιτέχνες, λέγαμε ότι λίγο πολύ την απομόνωση και τη μοναξιά τη ζούμε καθημερινά ή κατά περιόδους, όταν δουλεύουμε. Φυσικά και υπήρχαν δύσκολες στιγμές, που σε ενοχλεί να είσαι περιορισμένος σε ένα σπίτι, αλλά αντανακλαστικά αναδύεται η σκέψη ότι υπάρχουν οικογένειες που αντιμετωπίζουν τρομακτικές δυσκολίες. Μετά τη Βραζιλια, άλλαξε μέσα μου ριζικά η εικόνα για το τι είναι άστεγος, τι είναι φτωχός. Ο βιοπορισμός είναι βασικός στη ζωή του ανθρώπου. Είναι ο δρόμος που οδηγεί στην κατάκτηση της αυτοσυντήρησης.

Ο βιοπορισμός μέσω της τέχνης;
Στην τέχνη τα πράγματα πάντα ήταν και θα είναι δύσκολα. Διότι θεωρείται πολυτέλεια να κάνεις τέχνη. Αλλά δεν είναι. Ζει ο άνθρωπος χωρίς αυτή; Πολλοί καλλιτέχνες για να επιβιώσουν κάνουν και άλλα επαγγέλματα. Κι εγώ για να ζήσω σχεδιάζω χώρους. Είναι μεν εφαρμοσμένη τέχνη αλλά προσπαθώ οι εσωτερικοί χώροι που δημιουργώ να έχουν έντονα εικαστικό χαρακτήρα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση του τρόπου με τον οποίο υπάρχουμε στον πολύπαθο πλανήτη μας. Η προσαρμογή ως εργαλείο είναι χρήσιμη, αλλά υπάρχουν και όρια. Μια γόνιμη ίσως οδός είναι η ισορροπημένη αντίληψη του ζεύγους λογική και συναίσθημα.

*Τo εικαστικό έργο του Τόλη Τατόλα μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα: tolistatolas.com