Homo Stultus (Άνθρωπος Ηλίθιος)

Η ευφυΐα και η ηλιθιότητα είναι δυο έννοιες τόσο συγγενείς που συχνά είναι σχεδόν αδύνατο να μπορέσει κανείς να τις διαχωρίσει. Η μία τροφοδοτεί την άλλη και λειτουργούν συμπληρωματικά: όσο υπάρχει ευφυΐα άλλο τόσο θα συνυπάρχει μαζί της και η ηλιθιότητα. Ίσως η πιο σημαντική διαφορά ανάμεσά τους είναι ό,τι σε αντίθεση με την ηλιθιότητα, η ανθρώπινη ευφυΐα έχει κάποια όρια. Η ηλιθιότητα βρίσκεται παντού, σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και σε όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξης του ανθρώπου από τα αρχαία χρόνια μέχρι και σήμερα. Αν όμως την ευφυΐα ο άνθρωπος βρήκε τους τρόπους και τα μέσα να την μετρήσει και να την ορίσει, την ηλιθιότητα δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να τη βάλει σε καλούπια.

Επί των σχετικών με την ανθρώπινη ηλιθιότητα ζητημάτων τοποθετείται μέσα από τη νέα του συλλογή με τίτλο «Homo Stultus» (άνθρωπος ηλίθιος) ο Ταξιάρχης Μερμίρης. Σαρκαστικός, καυστικός αλλά ταυτόχρονα επικίνδυνα ειλικρινής, ο Μερμίρης δημιούργησε μια στρατιά από ευφυέστατα ηλίθιους οι οποίοι εντεταγμένοι σε πολλά και διαφορετικά περιβάλλοντα, είναι έτοιμοι να αναδείξουν τη δύναμη και την επικράτησή τους σήμερα.

Η ηλιθιότητα ενέχεται στην ανθρώπινη φύση με τη διαφορά ό,τι στις περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζεται ως μεταδοτική και ανίατη. Όπως αναφέρει ο Κάρλο Μ. Τσιπόλα στο βιβλίο Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας, «το ποσοστό των ηλίθιων ανθρώπων θα υπερβαίνει πάντα τις εκτιμήσεις μας».

Οι ηλίθιοι στα έργα της συλλογής «Homo Stultus» πότε εμφανίζονται σε κουτιά δώρων, συσκευασμένοι σε πακέτα ή σε φούσκες έτοιμες να εκραγούν και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους με τον μοναδικό τρόπο που ένας, πόσο μάλλον πολλοί ηλίθιοι, μπορούν να τραβήξουν την προσοχή. Άλλοτε πάλι, τοποθετούνται σε πλοία που βουλιάζουν και σε εκτροχιασμένα τρενάκια του λούνα παρκ στοιβαγμένοι και επιθετικοί να μάχονται μεταξύ τους αλλά και με το άλλο εγώ τους για ένα απόλυτο τίποτα.

Οι εμφύλιες διαμάχες είναι βασικός θεματικός άξονας στα έργα της συλλογής «Homo Stultus», όπως αντίστοιχα οι εμφύλιοι πόλεμοι καταγράφονται επανειλημμένα στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Πάλη ενάντια στους ομοίους, πάλη ενάντια στο εαυτό, μάχες με όπλα ακίνδυνα και πλαστικά σφυριά έρχονται να αναδείξουν τις σύγχρονες επαναστάσεις χωρίς αιτία αλλά και τις εσωτερικές συγκρούσεις με τις τύψεις, τις ενοχές, τα στερεότυπα και τα κατεστημένα της κοινωνίας την οποία ο ίδιος ο άνθρωπος δημιούργησε. Οι ηλίθιοι βέβαια, δεν έχουν τύψεις, ούτε ενοχικά αισθήματα για τα ουσιαστικά ζητήματα ενώ και το αίσθημα της αιδούς απουσιάζει. Παραδίνονται έτσι σε ανελέητες μάχες για το πιο μοναδικό, το πιο βασανιστικό, το σκοτεινότερο και πιο εκκωφαντικό τίποτα. Όλα για το απόλυτο μηδέν στην ουτοπική ιδέα της παντοδυναμίας, «για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη» [Γιώργος Σεφέρης] μιας και γι’ αυτήν την ψεύτικη Ελένη προκλήθηκε ο ίσως μεγαλύτερος πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα.

Η αρχαία ελληνική μυθολογία βρέθηκε να τροφοδοτεί το υποσυνείδητο και τον τρόπο με τον οποίο αναχρονιστικά δούλεψε με τους συμβολισμούς στα έργα του ο καλλιτέχνης. Τα δώρα σε κάποια έργα ανοίγονται και, μόλις συμβεί αυτό, είναι σα να άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου ή ακόμη, σα να έκανε το μοιραίο λάθος για δεύτερη φορά η Πανδώρα (παν-δώρα) ανοίγοντας το δώρο των Ολυμπίων θεών, σκορπίζοντας όλα τα δεινά και μαζί με αυτά την αγιάτρευτη ηλιθιότητα. Ορμώμενος από έναν ακόμη πασίγνωστο μύθο, ο Μερμίρης χρησιμοποιεί τον δράκο ως τη δική του Λερναία Ύδρα για να συμβολίσει τον ασύλληπτο ρυθμό με τον οποίο πολλαπλασιάζεται η ηλιθιότητα.

Σε φούσκες συμπιεσμένοι σαν ένα σώμα, οι ηλίθιοι καταπιεσμένοι και συμπαγείς μέσα στο αποστειρωμένο εργοστασιακό περιβάλλον πακετάρονται σε συσκευασία δώρου. Η φούσκα είναι έτοιμη να εκραγεί και να απελευθερώσει όλη την ηλιθιότητα που κρύβει, όπως ακριβώς συμβαίνει με τη φούσκα της σύγχρονης πραγματικότητας στην οποία ζούμε και εθελοτυφλούμε μέχρι αυτή αναπόφευκτα να σκάσει και να απελευθερώσει όλα εκείνα τα δεινά που φοβόμαστε ή αποφεύγουμε να δούμε.

Τα πλοία όπου συνυπάρχουν οι ηλίθιοι του Μερμίρη θα μπορούσαν να είναι οι σύγχρονες εκδοχές των «Ship of Fools» των Άλμπρεχτ Ντίρερ και Ιερωνύμου Μπος, μόνο που σε αυτή την περίπτωση βουλιάζουν από τη συγκεντρωμένη ηλιθιότητα. Κάποιοι εκ των επιβατών είναι τελείως ανέκφραστοι και απαθείς σε αυτήν την κατάσταση, ενώ κάποιοι άλλοι εκφράζουν το δράμα της επικείμενης βύθισης. Βέβαια, ακόμα και κάτω απ’ το νερό συνεχίζουν να διασκεδάζουν και κάπως έτσι καταφέρνουν να επιπλεύσουν, όπως οι φελλοί, στο νερό. Ξεβράζονται στη στεριά ανέπαφοι, γιατί ο ηλίθιος είναι αυτός που επιβιώνει εις τους αιώνες των αιώνων.

Οι ιδιοφυείς στον αντίποδα αυτών, κρέμονται από τεντωμένες κλωστές πότε κάνοντας βουτιά στο κενό και άλλοτε παίρνοντας στάσεις μαρτυρικές έτοιμοι να παραδοθούν στο πλήθος των ηλιθίων. Τα μπαλόνια που ανασηκώνουν τους ευφυείς είναι ένα αντιθετικό σχήμα στο έργο του Μερμίρη. Ενώ στην πραγματικότητα οι ευφυείς φέρουν το βάρος της διαφορετικότητάς τους εν τούτοις, κρέμονται ανάλαφροι σχεδόν αβαρείς από τις κλωστές των μπαλονιών τους - κλωστές τόσο λεπτές όσο μικρές είναι διαφορές ανάμεσα σε αυτούς και τους ηλίθιους.

Ως την απόλυτη προσομοίωση της σημερινής κοινωνίας χρησιμοποιεί ο Μερμίρης το τρενάκι που στηρίζεται σε τσακισμένα ξύλα. Περιγράφει μία κοινωνία που βασίζεται σε σαθρά θεμέλια και επιτρέπει την υπερίσχυση του αθέμιτου ανταγωνισμού, την πίστη στα στερεότυπα και τη φαινομενική πίστη στις αξίες που στην ουσία είναι η υποταγή στο αξιακό σύστημα των ανθρώπων. Η ρόδα και το τρενάκι υποδηλώνουν ακόμη τον κυκλικό χαρακτήρα της Ιστορίας, την ακμή και την παρακμή των πολιτισμών και των κρατών, την επανάληψη των ίδιων λαθών, την επικράτηση των παθών του ανθρώπου και εν τέλει τη ρευστή σχέση και διαρκή εναλλαγή ευφυΐας και ηλιθιότητας.

Ο καλλιτέχνης αφουγκράζεται την σημερινή πραγματικότητα και μέσα από τη συλλογή «Homo stultus» αποπειράται με τρόπο επαναστατικό να καθρεφτίσει τις ανθρώπινες συμπεριφορές και να αναδείξει την ευτελή και ανούσια ανάγκη για διαχωρισμό των ανθρώπων σε ευφυείς και ηλίθιους.

Ως 31/5, The Blender Gallery, Ζησιμοπούλου 4, Γλυφάδα, 213 0280597