Μαρία Φιλοπούλου: Κυνηγώντας το φως

Στον χώρο «16 Φωκίωνος Νέγρη» παρουσιάζεται η έκθεση της Μαρίας Φιλοπούλου με τίτλο «Προσωπικοί Παράδεισοι» με έργα της από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου καθώς και από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Η έκθεση περιλαμβάνει 14 ζωγραφικές συνθέσεις κυρίως μεγάλων διαστάσεων και ένα γλυπτό της καλλιτέχνιδας, που έχουν φιλοτεχνηθεί από το 1986 έως το 2016. Στην ουσία πρόκειται για μια ιχνηλάτηση της διαδρομής της Μαρίας Φιλοπούλου από τα έτη των σπουδών της στο Παρίσι μέχρι την ωρίμανσή της, με ενδιάμεσους σταθμούς τις ενότητες που την απασχόλησαν: εσωτερικοί χώροι, θερμοκήπια, παραλίες, καταρράκτες και κολυμβητές. O τίτλος της έκθεσης παραπέμπει στην σχέση της καλλιτέχνιδας με την αναζήτηση της ορατής ή της αόρατης στέγης που θα την κάνει να αισθανθεί ασφάλεια και γαλήνη. 

Η Μαρία Φιλοπούλου μίλησε στην ATHENS VOICE

» Έζησα και μεγάλωσα στην Κυψέλη μέχρι τα 19 μου χρόνια. Την ξέρω όμως ελάχιστα ή, για να το πω καλύτερα, την Κυψέλη την έμαθα αργότερα, όταν πια ήμουν μεγάλη.
Ο πατέρας μου από τότε έλεγε “τα παιδιά χρειάζονται φρέσκο αέρα”, τον οποίον όμως εμείς παίρναμε στο Ψυχικό, στις Ουρσουλίνες, με τις καλόγριες, αφού εκεί μας έγραψαν σχολείο εμένα και την αδελφή μου. Θυμάμαι ελάχιστα την πλατεία Κυψέλης της εποχής εκείνης, εικόνες από τα παιχνίδια με τα καροτσάκια και τις κούκλες μας. Η ελευθερία μου και η παιδική ξενοιασιά εκείνης της εποχής ήταν συνώνυμα με το Πόρτο Χέλι, τον τόπο καταγωγής της μητέρας μου, αλλά και με το χωριό του μπαμπά, τη Μάκρη στην Αρκαδία. Σ’ αυτούς τους δύο ονειρεμένους τόπους μοιράζαμε τις τρίμηνες διακοπές του καλοκαιριού. Στο Πόρτο Χέλι είχαμε ποδήλατα και τρέχαμε συνέχεια στη θάλασσα, στη Μάκρη είχαμε άλογα, στα οποία ανεβαίναμε σκαρφαλώνοντας στις στέγες των σπιτιών, τόσο χαμηλά ήταν τότε τα σπίτια.

» Ζωγράφιζα από πολύ μικρή ηλικία ό,τι μπορούσε να μοιάζει με επιφάνεια έκφρασης. Στο σπίτι της Βελβενδού, που μεγάλωσα, δεν υπήρχε ντουλάπι κουζίνας ή ντουλάπα κρεβατοκάμαρας που να μην το είχα ζωγραφίσει εσωτερικά. Τελειώνοντας το σχολείο άρχισα να προετοιμάζομαι για να δώσω αρχιτεκτονική. Κάνοντας όμως φροντιστήριο για ελεύθερο σχέδιο, κατάλαβα ότι η ζωγραφική ήταν ο έρωτάς μου και η προοπτική μου. Μπήκα σε ένα εργαστήριο για την Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Νίκος Στέφο και τον Στέφανο Δασκαλάκη. Ζωγράφιζα νύχτα-μέρα και πήγαινα κάθε μέρα στη Σχολή Καλών Τεχνών, στο ανοιχτό απογευματινό Γυμνό, για να έχω δωρεάν μοντέλο.

» Εκεί πρωτοάκουσα για τον Leonardo Cremonini και ενστικτωδώς αρχίζω να τον ψάχνω. Ακολούθησε ταξίδι στο Παρίσι, για να δω μόνη μου πώς είναι τα πράγματα, όπου ενθουσιάστηκα. Δίνω εξετάσεις, περνάω τρίτη στην Beaux Arts και εντάσσομαι στο εργαστήριο του Cremonini. Όνειρο ζωής! Τα μαθήματα γινόντουσαν στο παλιό εργαστήρι του Matisse. 
Για να βρίσκομαι κοντά στη Σχολή νοικιάζω ανάμεσα στο Saint Germain και στο Saint Sulpice ένα χώρο 12 τ.μ., ίσα που χώραγα κι εγώ η ίδια να μπω όρθια. Μη με ρωτήσετε πώς ήταν το Παρίσι των φοιτητικών μου χρόνων, δεν έχω ιδέα, αργότερα το γνώρισα κι αυτό, ήμουν απόλυτα  αφοσιωμένη στη σχολή εκείνη την εποχή. Δούλευα συνεχώς δεκατετράωρα, πήγαινα πρώτη στη σχολή στις 8 το πρωί κι έφευγα τελευταία 10 το βράδυ. Γυρνούσα σπίτι  και... πάλι ζωγράφιζα. Επειδή πάντα μου άρεσαν τα μεγάλα έργα είχα βρει ότι για να δουλεύω στα 12 τ.μ. που ήταν όλο κι όλο το σπίτι, η ιδανική διάσταση για να χωράμε κι οι δύο, το έργο κι εγώ, ήταν το 1,50 x1,00. Στον Cremonini είχα συμφοιτητές τον Εδουάρδο Σακαγιάν, την Άννα Μαρία Τσακάλη, την Ειρήνη Ηλιοπούλου, μετά ακολούθησε ο Στέφανος Δασκαλάκης, ο Γιώργος Ρόρρης, ο Τάσος Μυσούρας, ο Αλέξης Βερούκας και πολλοί άλλοι απ’ όλα τα μέρη του κόσμου. Υπέροχα, δημιουργικά χρόνια...

» Σ’ αυτό το εργαστήριο, αλλά και σε κάθε εργαστήριο που ακολούθησε μετά, έψαχνα πάντα να βρω τη δική μου γωνιά, να κατασκευάσω τον μικρό μου προσωπικό παράδεισο. Θυμάμαι στο εργαστήριο που δουλεύαμε, αναζητώντας το φως είχα βρει μια θέση κοντά στο παράθυρο –πάλι φτιάχνοντας μια φωλιά– που να χωράει εμένα, το έργο που έφτιαχνα και τον θόλο από πάνω μου. Το  παράθυρο ήταν μια μεγάλη τζαμαρία με σιδεριές και τα πρώτα μου έργα ήταν μελέτες πάνω στις αντανακλάσεις του φωτός στα τζάμια. Τελειώνοντας τις προπτυχιακές μου σπουδές, συνεχίζω τα μεταπτυχιακά μου με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, πάντα στην Beaux Arts, στο εργαστήριο του Αμπραχάμ Χαντάτ. Την εποχή εκείνη αρχίζω να παρουσιάζω τη δουλειά μου σε ομαδικές εκθέσεις στο εξωτερικό, κυρίως στο Παρίσι.

» Στην Ελλάδα –θα ακουστεί τετριμμένο, όμως αυτός είναι ο πραγματικός λόγος– επέστρεψα για το φως. Γυρίζοντας, νοίκιασα άλλο ατελιέ, αυτή τη φορά σε ένα παλιό νεοκλασικό κοντά στον σταθμό Λαρίσης, που είχε μια σιδερένια σκάλα υπηρεσίας. Εκεί, ερωτευμένη ακόμη με τους  κλειστούς “προσωπικούς παραδείσους”, ζωγραφίζω πάντα χρησιμοποιώντας κόντρα φως, εμμονικά, τη σκάλα και τους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού. Η πρώτη μου ατομική έκθεση γίνεται το ’90 στην γκαλερί Ώρα επί Μπαχαριάν, με τις Τζαμαρίες. Το ’93 ακολουθεί η δεύτερη ατομική μου έκθεση με θέμα τις Σκάλες, αυτή τη φορά στην γκαλερί Ζουμπουλάκη με την οποία συνεργάζομαι μέχρι σήμερα. 
Μετά από λίγο καιρό μετακόμισα στην Κηφισιά, κι εκεί στήνω εργαστήριο σε ένα χώρο του σπιτιού μου. 

» Αισθανόμουν λίγο ξένη στον καινούριο μου χώρο, γιατί ήταν ένα εργαστήρι που δεν το είχα ακόμη βιώσει και σχεδόν με έδιωχνε προς τα έξω. Στην αναζήτησή μου, βρίσκω τα θερμοκήπια του Σχοινιά. Δεν μου ήταν ανοίκειοι χώροι, είχα αναμνήσεις. Από μικρή ακολουθούσα παντού τον πατέρα μου, ήταν ο άνθρωπος που με  έκανε να αγαπήσω τη φύση και ήταν ο γεωπόνος που έφτιαξε τα πρώτα θερμοκήπια στην Ελλάδα. Βρίσκω και σε αυτά μια καινούργια φωλιά, όμως αυτή τη φορά είμαι σε επαφή με τη φύση και τα φυτά, και υπάρχει ένα καινούργιο φως που μπαίνει είτε  απευθείας στα θερμοκήπια, από τα σχισμένα νάιλον, είτε από τις διαθλάσεις του πάνω σε αυτά. Είναι περίεργος ο τρόπος που επιστρέφουμε στα βιώματά μας και στην παιδική μας ηλικία. 
Δούλεψα πέντε χρόνια στα θερμοκήπια και μετά ακολούθησε η έκθεση με αυτό το θέμα. Όμως τα θερμοκήπια ήταν που με έβγαλαν “έξω”. Ξεφοβήθηκα αναγνωρίζοντας στη φύση κάτι προσωπικό.
Κάθε φορά που τελείωνα τη δουλειά μου στα θερμοκήπια, μετά έβγαινα έξω και κρατούσα σκίτσα από την παραλία. Ο έρωτας με το νερό είχε ήδη ξεκινήσει.

» Να σας πω εδώ πως εκείνη την περίοδο ήταν περίεργο να κάνεις μόνο φύση. Το 1999 παρουσιάζω μια μελέτη πάνω στις παραλίες, κάνω θαλασσινά τοπία, πλοία και ιπτάμενα δελφίνια. Ακολούθησε το ημερολόγιο της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ, πάλι το 1999, με μια σειρά από παραλίες της Πελοποννήσου. Έχω γυρίσει όλες τις θάλασσες από Κύθηρα μέχρι Κυπαρίσσι, Μονεμβασιά, Καρδαμύλη, παντού...
Και έρχεται το 2002, που το νερό με πήρε μέσα του και έκτοτε δεν βγήκα. Ξεκίνησα να κάνω κολυμβητές, ανάμεσα σε αρχαία, με αφορμή ένα ταξίδι στο  Παμούκαλε της Τουρκίας, στην αρχαία Ιεράπολη. Μια αρχαία πισίνα με πικροδάφνες και θραύσματα αρχαίου ναού στον βυθό και κολυμβητές γυμνούς, παραδομένους στη ελεύθερη αιώρηση στο νερό, να γεύονται τον ήλιο.
Συνέχισα με τους Καταρράκτες, πάλι ένα ταξίδι θα παίξει τον ρόλο του. Αυτή τη φορά μιλάμε για τις βάθρες της Σαμοθράκης. Τόπος βαθιά ερωτικός και με δονήσεις από τα αρχαία Καβείρια μυστήρια.

» Το νερό, για μένα, μαζί με το φως εμπεριέχουν το ερωτικό στοιχείο μαζί με την κάθαρση. Και σαν άνθρωπος έχω την τάση να απομονώνω το άσχημο, το μη όμορφο, και να δημιουργώ τόπους που η φύση και τα στοιχεία της με κάνουν να νιώθω ελεύθερη, προφυλαγμένη και γαλήνια. Μετά τους Καταρράκτες ήρθαν οι Κολυμβητές, με σώματα τελείως ελεύθερα εναρμονισμένα με τη φύση σαν να ενώνονται μαζί της. Αγαπώ τη χώρα μου, τα ελληνικά νησιά και το ελληνικό καλοκαίρι όσο τίποτα άλλο στον κόσμο. Συνήθως τους χειμώνες κυνηγάω το φως σε μέρη που έχουν καλοκαίρι, αλλά τίποτα δεν μοιάζει με την Ελλάδα. Ναι, έχω ερωτική σχέση με τη φύση. Και είμαι πανευτυχής που είμαι Ελληνίδα γιατί στην Ελλάδα το ερωτικό στοιχείο κατρακυλάει από παντού. Τα έχουμε δεδομένα αυτά οι Έλληνες γι’ αυτό και δεν αναφερόμαστε σ’ αυτά. 

» Χαίρομαι πάρα πολύ, όταν με πλησιάζουν και μου λένε οι άνθρωποι ότι βιώνουν το ίδιο συναίσθημα με μένα, βλέποντας τα έργα μου. Νομίζω ότι αυτή είναι η χαρά του καλλιτέχνη, η ταύτιση με το κοινό του. Κάνω από το ’90 εκθέσεις στο εξωτερικό, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη, στην Κωνσταντινούπολη και έχω πάρει μέρος σε πολλές φουάρ... Art London, Art Miami, με ενδιαφέρει πολλή η δουλειά μου να είναι σε διάλογο με το τι γίνεται έξω. Πιστεύω πως τώρα, με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, θα είναι πιο εύκολο ένας καλλιτέχνης να κάνει καριέρα στο εξωτερικό γιατί πια θα μπορούν να γίνουν ανταλλαγές με άλλα μεγάλα μουσεία. Σήμερα η Τέχνη ταξιδεύει.

» Στην έκθεση στο Ίδρυμα Φέλιου, που τιμητικά με επέλεξε, θα δούμε αρκετά έργα από αυτή τη διαδρομή μου στη ζωγραφική. Ο Σωτήρης Φέλιος έχει πολλούς δικούς μου πίνακες στην ιδιωτική του συλλογή, από όλες μου τις περιόδους, αλλά εμπλουτίσαμε την έκθεση με πίνακες και από άλλες ιδιωτικές συλλογές καθώς κι από την Εθνική Πινακοθήκη. Και το ίδιο το Ίδρυμα Φέλιου έχει τη δική του, αρκετά κοντινή σε μένα, ιστορία. Ο ίδιος ο συλλέκτης είναι παλιός Κυψελιώτης σαν κι εμένα, είναι και Αρκάς (όπως και ο πατέρας μου), οπότε ονόμασε το ίδρυμα στο οποίο στεγάζει τις συλλογές του “Η άλλη Αρκαδία”! Ο χώρος είναι κι αυτός «σημαδιακός», είναι το παλιό μπιλιαρδάδικο της Φωκίωνος Νέγρη, τον οποίο οι αρχιτέκτονες Μαρία Κοκκίνου και Αντρέας Κούρκουλας μεταμόρφωσαν σε έναν καταπληκτικό χώρο έκθεσης. Με την ευκαιρία θέλω εδώ να ευχαριστήσω όλους όσοι συνέβαλαν για να μπορέσουν να ολοκληρωθούν οι “Προσωπικοί Παράδεισοι”.

ΜΑΡΙΑ ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, «Προσωπικοί  παράδεισοι» στη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου: Δείτε περισσότερες πληοροφορίες για την έκθεση στο Guide της Athens Voice