Dazibao: Οι χειροποίητες εφημερίδες του Μάριου Σπηλιόπουλου

Dazibao είναι η κινεζική λέξη για την εφημερίδα τοίχου. Σε κατά λέξη μετάφραση σημαίνει «εφημερίδα με μεγάλους χαρακτήρες». Είναι μια εφημερίδα η οποία συντάσσεται από έναν απλό πολίτη, πραγματεύεται ένα πολιτικό ή ηθικό θέμα και αφισοκολλείται για να διαβάζεται από το κοινό. Στην Κίνα χρονολογείται από την αυτοκρατορική περίοδο, τη χρησιμοποιούσαν οι δυσαρεστημένοι υπήκοοι για να ασκήσουν κριτική στη διοίκηση. Οι dazibao επανεμφανίστηκαν τα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης και χρησιμοποιήθηκαν από τους ερυθροφρουρούς ως εργαλείο για την καταγγελία και τη συκοφάντηση των αντιπάλων του Mao Zedong.

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος, καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, παρουσιάζει στη νέα του έκθεση 114 έργα για το «εφήμερο» των εφημερίδων, μια αναστοχαστική ματιά στην επικαιρότητα των 9 τελευταίων χρόνων (2010-2019) όπως την κατέγραψαν τα έντυπα μέσα ενημέρωσης (εφημερίδες, περιοδικά, διαφημιστικά φυλλάδια κ.ά). Επεμβαίνοντας στο σώμα του τυπωμένου χαρτιού, σχολιάζει τα γεγονότα και τις αποτυπώσεις τους αλλάζοντας τη μορφή και το περιεχόμενό του, δημιουργώντας μια δική του αφήγηση για την πρόσφατη ιστορία.

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος μίλησε στην ATHENS VOICE για τη νέα του έκθεση «Dazibao – Handmade Newspapers» που εγκαινιάζεται την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου στον Εικαστικό Κύκλο ΔΛ (Ακαδημίας 6, Αθήνα) σε συνεργασία με την ENIA Gallery. Μέχρι τις 29 Φεβρουαρίου.

Πώς νιώθετε που ένα δικό σας dazibao, μία δική σας χειροποίητη εφημερίδα, είναι στο εξώφυλλο μίας άλλης εφημερίδας;
Το ότι ένα από τα Dazibao μου, θα γίνει εξώφυλλο στην «Φωνή της Αθήνας», με κάνει να νοιώθω σαν την Νιε Γιουανζί . Η οποία, στις 25 Μαΐου του 1966, στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, ανάρτησε μια χειροποίητη αφίσα (dazibao), που κατήγγειλε την Διοίκηση του Ιδρύματος για «αστικές παρεκκλίσεις». Αυτή, τράβηξε την προσοχή του Μάο, ο οποίος τη χαρακτήρισε ως «το πρώτο μαρξιστικό dazibao στην Κίνα» και φρόντισε το περιεχόμενό της να αναπαραχθεί από τον επίσημο Τύπο, σημαίνοντας έτσι ουσιαστικά το ξεκίνημα της πολιτιστικής επανάστασης.

Και για να σοβαρευτούμε τώρα... είναι σαν να κέρδισα το Όσκαρ, του πρώτου 
Ανδρικού ρόλου, για την ταινία μου, μεγάλου μήκους, με τίτλο «Dazibao».

Οι χειροποίητες εφημερίδες δημιουργήθηκαν μεταξύ του 2010 και του 2019. Δύσκολη και ιδιαίτερη δεκαετία για την Ελλάδα και τον κόσμο;
Πράγματι, τα 114 Dazibao, οι χειροποίητες εφημερίδες μου, ξεκίνησαν στο τέλος της 2010 και πύκνωσαν την τελευταία πενταετία. Η περασμένη δεκαετία ήταν μια δύσκολη και παράξενη δεκαετία που κλόνισε τα αυτονόητα και τις βεβαιότητές μας. Ο κόσμος μας μπήκε σε ένα φαύλο κύκλο αβεβαιότητας όπου όλα μπορούν να συμβούν. Ο φόβος, η ανασφάλεια, η γενικευμένη οργή και ο τυφλός θυμός κινητοποίησαν επικίνδυνα κοινωνικά αντανακλαστικά που αποσταθεροποιούν τις ζωές των ανθρώπων και δοκιμάζουν την αντοχή των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών. Μέσα στον καταιγισμό των ειδήσεων, οι κακές ειδήσεις κυριαρχούν. Πολλές φορές πιάνω τον εαυτό μου να εύχεται «no news, good news».

Η αντίδρασή μου σε αυτόν τον βομβαρδισμό της πληροφορίας γίνεται με αυτό που ξέρω να κάνω, με τη ζωγραφική πράξη δηλαδή, που με κατευνάζει και με οριοθετεί, με κάνει να σκέφτομαι με το δικό μου μυαλό. Είναι μια επίπονη και επίμονη χειρωνακτική δουλειά πάνω στο σώμα του τυπωμένου χαρτιού των εντύπων ενημέρωσης. Με εργαλεία το χρώμα, το κολάζ, το σχέδιο, με διαγραφές που θυμίζουν τη λογοκρισία, με επισυνάψεις, με αλλαγές τίτλων και υπερθέσεις, σχολιάζω τα γεγονότα και τις αποτυπώσεις τους, αλλάζοντας τη μορφή και το περιεχόμενο της τυπωμένης σελίδας. Σε μια προσπάθεια να εκφράσω την προσωπική μου θέση απέναντι στα γεγονότα, δημιουργώ μια αφήγηση που καλεί τον θεατή-αναγνώστη να συμμετάσχει σε μια ιδιόμορφη επανανάγνωση της ιστορίας.

Οι εφημερίδες σας λειτουργούν σαν έργα τέχνης;
Δεν έχω πια αυταπάτες. Η τέχνη είναι ένα ψέμα, όπως έλεγε ο Πικάσο, ένα ψέμα που μας βοηθάει να ανακαλύψουμε την αλήθεια. Η τέχνη αντιστέκεται όταν πας να τη χρησιμοποιήσεις, είναι κακός αγωγός του συμφέροντος και της σκοπιμότητας, ξεφλουδίζει το κέλυφος του ανθρώπου για να φανεί ο κρυμμένος του πυθμένας. Κι αυτό σήμερα μπορεί να το κάνει μια τέχνη εξομολογητική, ανηλικίωτη.

Στην εποχή όπου αλήθεια είναι το ψέμα, στην εποχή των fake news και των alternative facts, η τέχνη  επουλώνει τις πληγές μας και  μας παρηγορεί.

Ποια είναι η θέση των εφημερίδων στην εποχή του διαδικτύου;
Δύο βασικές προϋποθέσεις της ενημέρωσης του κοινού είναι να γίνει η ενημέρωση έγκαιρα και έγκυρα. Η έκφραση «έγκαιρα και έγκυρα» στη γλώσσα μας συνιστά λογοπαίγνιο. Τις προηγούμενες δεκαετίες μάθαμε την έκφραση αυτή από τον τρόπο που το ραδιόφωνο και η τηλεόραση διαφήμιζαν τον εαυτό τους, από τη στιγμή που πήραν την πρωτοκαθεδρία από τα έντυπα, αναπόφευκτα, τουλάχιστον όσο αφορά την ταχύτητα. Η ταχύτητα λοιπόν και η εγκυρότητα, το επίκαιρο και το αληθές της είδησης, ήταν πάντα ζητούμενο στην ενημέρωση.

Σε αυτή τη μεταιχμιακή εποχή για τον έντυπο τύπο, που το διαδίκτυο και τα ψηφιακά data εκτοπίζουν το τυπωμένο χαρτί σε ένα άυλο ψηφιακό σύμπαν, οι Handmade Newspapers, τα δικά μου Dazibao, μας μεταφέρουν στην «προοθονική εποχή», την εποχή δηλαδή πριν από την οθόνη του υπολογιστή όταν η ταχύτητα της μετάδοσης δεν ήταν καθοριστικός παράγοντας της ενημέρωσης.

Συνήθως πετάμε τις εφημερίδες αφού τις διαβάσουμε, σπάνια κρατάμε κάποιες. Σε αντίθεση με το μη εφήμερο των δικών σας χειροποίητων εφημερίδων.
Στα γαλλικά υπάρχει η λέξη  jetable, που σημαίνει αναλώσιμο, διαθέσιμο για μια χρήση, κάτι που προορίζεται να πεταχτεί. Οι εφημερίδες έχουν αυτή την ιδιότητα. Η ζωγραφική μου πράξη στο χαρτί της εφημερίδας τη μεταμορφώνει σε έργο τέχνης, και το κάθε έργο της έκθεσης κρατάει τη μνήμη του γεγονότος, τα ίχνη και τις στιγμές της ιστορίας.

«Πειράζοντας» τις εφημερίδες αναιρώ το βασικό χαρακτηριστικό που αναδεινκύεται από την ετυμολογία της λέξης στα ελληνικά: τον εφήμερο χαρακτήρα τους. Γιατί οι εφημερίδες, ως πρώτη ύλη των έργων μου, δεν καταγράφουν απλώς τα γεγονότα, αλλά εντάσσουν όσα συμβαίνουν καθημερινά σε μια κοινωνία, σημαντικά και ασήμαντα, σε ένα σύστημα σημασιών που τους προσδίδουν νόημα, με την επιλογή και την ανάδειξη των συμβάντων, αποβλέποντας να πείσουν για την ορθότητα των ισχυρισμών τους.

Οι 114 Handmade Newspapers, αναρτημένες πυκνά στους τοίχους της γκαλερί, αποτελούν ένα είδος παλίμψηστου, ένα ιδιότυπο προσωπικό ημερολόγιο, όπου κάθε έργο διαβάζεται σαν το καρέ ενός κόμικ. Είναι η δική μου μυθοπλασία, ένας τρόπος να καταθέσω τη σκέψη μου και να τη μοιραστώ με τους θεατές - αναγνώστες, μεταφέροντας στο εδώ και τώρα τα παρελθόντα γεγονότα, τα εφήμερα που επηρέασαν την καθημερινότητά μας στα χρόνια της κρίσης.

Υπάρχει χώρος ή η ανάγκη για νέα dazibao τη σημερινή εποχή;
Αναρτώντας στους τοίχους της γκαλερί τα δικά μου Dazibao, νομίζω πως ασκώ ένα ουσιαστικό και πολιτικά κρίσιμο δικαίωμα του πολίτη: να παίρνει τον λόγο, να διατυπώνει δημόσια τη γνώμη του, θέτοντας σε δημόσιο διάλογο ζητήματα που κρίνει σημαντικά.

Στα κινέζικα, Dazibao σημαίνει κατά λέξη, «χειροποίητη αφίσα με μεγάλους χαρακτήρες» και σε ελεύθερη απόδοση, «χειροποίητη εφημερίδα τοίχου». Στην αυτοκρατορική Κίνα υπήρχε η παράδοση της ανάρτησης των Dazibao από τους απλούς πολίτες, είτε για να διαμαρτυρηθούν για πράξεις ή παραλείψεις της διοίκησης, είτε για να θέσουν σε δημόσιο διάλογο πολιτικά ή ηθικά ζητήματα. Αυτή η παράδοση αναβίωσε κατά την Πολιτιστική Επανάσταση της Κίνας, όπου χρησιμοποιήθηκε από τους ερυθροφρουρούς σαν εργαλείο επίθεσης εναντίον των πολιτικών αντιπάλων του Μάο.

Η ιστορία της επανεμφάνισής τους δείχνει τη δίκοπη φύση αυτής της πρακτικής, της οποίας η μια πλευρά είναι η άσκηση ενός δημοκρατικού δικαιώματος του απλού πολίτη και η άλλη, η βίαιη και εργαλειακή, μπορεί να φτάσει ως και τη φυσική εξόντωση πολιτικών αντιπάλων.

Με αφετηρία το κινέζικο παράδειγμα, οι εφημερίδες τοίχου γνώρισαν μετά τη μεταπολίτευση μέχρι και σήμερα, μια περίοδο μεγάλης άνθησης και στη χώρα μας, με τη μορφή αφισών τυπωμένων ή χειροποίητων, που συνδύαζαν το πολιτικό σύνθημα με τη σύντομη ανάπτυξη του θέματος. Έτσι προκύπτει ο τίτλος και το πνεύμα της έκθεσης «Dazibao», με αγγλικό υπότιτλο «Handmade Newspapers», που δηλώνει με σαφήνεια από τη μια πλευρά την πολιτική διάσταση και μαζί τη διπλή φύση της «χειροποίητης εφημερίδας τοίχου», και από την άλλη, το πλαίσιο που πρέπει να διαβαστούν τα έργα της έκθεσης.

Ως γνήσιο τέκνο του Διαφωτισμού, απευθύνομαι στον θεατή προσκαλώντας τον σε διάλογο, ώστε να φτιάξουμε μαζί μέσα απ’ αυτή τη συνομιλία, ένα «εγώ» κι ένα «εμείς». Ο Διαφωτισμός, λέει ο Καντ, είναι η ενηλικίωση της ανθρωπότητας, η έξοδος από την κατάσταση της κηδεμονίας που δεν αφήνει τον άνθρωπο να σκέφτεται μόνος του, χωρίς την καθοδήγηση κάποιου άλλου.

Η κριτική στάση απέναντι στα πράγματα, ειδικά στις μέρες μας που ο τοίχος του Facebook είναι η σημερινή εκδοχή των Dazibao, έχει τεράστια σημασία. Αυτή η στάση είναι το κύριο γνώρισμα της νεωτερικότητας. Γιατί η νεωτερικότητα, λέει ο Φουκώ, δεν είναι μια περίοδος στη ροή του ιστορικού χρόνου, αλλά μια στάση και ένα ήθος, ένας τρόπος να είναι κανείς μέσα στον κόσμο και μέσα στο παρόν, μια μέθοδος να επινοεί τον εαυτό του. Σήμερα, λοιπόν, είναι η εποχή που ο καθένας μας πρέπει να αναρτά τα δικά του Dazibao, να έχει το θάρρος της γνώμης του.

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος γεννήθηκε στον Πολύγυρο Χαλκιδικής το 1957. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών όπου και διδάσκει από το 1991. Σήμερα είναι  καθηγητής στην Α.Σ.Κ.Τ. Εκπροσώπησε την Ελλάδα σε τρεις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης (Γλασκώβη 1990, Μαδρίτη 1992 και Κοπεγχάγη 1996) και το 1989 στη 2nd Biennale της Κωνσταντινούπολης. Το 1994 βραβεύτηκε με το Grand Prix d’ Alexandrie στην 18nd Biennale της Αλεξάνδρειας. Έχει παρουσιάσει έργα του σε 25 ατομικές και πάνω από 150 ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.