Η τέχνη του ασύλου στη ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ

Είναι η πρώτη φορά, κατά την οποία η συλλογή των έργων ζωγραφικής νοσηλευόμενων ψυχικώς πασχόντων στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Αττικής «Δρομοκαΐτειο» εκτίθεται εκτός του χώρου, μέσα στον οποίο δημιουργήθηκαν τα έργα αυτά.

Η εξαιρετικού αισθητικού, επιστημονικού, αλλά και κοινωνικού ενδιαφέροντος έκθεση, την οποία διοργανώνει από τις 3 Δεκεμβρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου ο κλάδος «Τέχνη και Ψυχιατρική» της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΕΨΕ), φιλοξενείται στον χώρο Τέχνης ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ, Κοραή 4, στο κέντρο της Αθήνας.

Στον φιλόξενο και ζεστό χώρο της έκθεσης πραγματοποιήθηκε την περασμένη Δευτέρα 23 Δεκεμβρίου μία πολύ ουσιαστική και πολλαπλά χρήσιμη συζήτηση, την οποία εκκίνησε η μουσειολόγος – εικαστικός, Μαρία E. Παπαδημητρίου, η οποία παρουσίασε μεταξύ άλλων πολύ ανάγλυφα την τοποθέτηση στο χρόνο για την Τέχνη του Ασύλου, την Outsider Art, την Ωμή Τέχνη/Art Brut.

«Τα έργα της παρούσας έκθεσης ακροβατούν μεταξύ της ψυχικής κατάστασης του ασθενή και της πραγματικότητας. Οι ασθενείς ζωγραφίζουν, ενώ έβγαιναν από την ψυχική διαταραχή. Είναι περιθωριοποιημένοι, αποκλεισμένοι, αυτοδίδακτοι και έχουν γνωρίσει ανάδοχες οικογένειες», επεσήμανε η Μαρία Παπαδημητρίου και, αναφερόμενη στα έργα τα οποία εκτίθενται, συμπλήρωσε:

«Κάπου υπάρχει ο φόβος του κενού, η σχάση, η επανάληψη, αλλά και η εμμονή».

«Δεν είναι όλα αυτά έργα τέχνης, αν και υπάρχουν κάποιοι ψυχίατροι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι ασθενείς δημιουργούν αριστουργήματα. Δεν υπάρχει αυτό», παρενέβη σε κάποια στιγμή της συζήτησης ο ψυχίατρος – δραματοθεραπευτής – σκηνοθέτης και μέλος του Δ.Σ. της ΕΨΕ, Στέλιος Κρασανάκης, ο οποίος έσπευσε να διευκρινίσει:

«Μόνον σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούμε να μιλήσουμε για ασθενείς οι οποίοι δημιουργούν αριστουργήματα», με τον επίτιμο πρόεδρο της ΕΨΕ, Νίκο Τζαβάρα, να σημειώνει ότι «η έννοια του αριστουργήματος είναι πολύ δύσκολη, πολύ περίπλοκη».

«Για να μιλήσουμε για έργα τέχνης και, σε κάποιες περιπτώσεις, για αριστουργήματα, πρέπει να υφίσταται απαραίτητα το ταλέντο, αλλά και το κριτήριο της συνειδητότητας και μία μοναδική δυναμική. Στην Τέχνη υπάρχουν κριτήρια», αντέτεινε η Μαρία Παπαδημητρίου, ενώ ο Νίκος Τζαβάρας παρατήρησε με ιδιαίτερη έμφαση ότι «μεγάλοι καλλιτέχνες παύουν να είναι καλλιτέχνες, μόλις αρρωστήσουν. Σε μία δομή του Εγώ, η οποία ακόμη λειτουργούσε, και όχι στη σχιζοφρένεια οφείλεται η καλλιτεχνική δημιουργία. Η ψυχική ασθένεια κατακερματίζει τη δική τους δημιουργικότητα».  

Ο Νίκος Τζαβάρας, απαντώντας σε σχετική ερώτηση μεταπτυχιακών φοιτητών της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) και αναφερόμενος στην τοποθέτηση της Μαρίας Παπαδημητρίου, σύμφωνα με την οποία ψυχικώς πάσχοντες με διαφορετικές διαγνώσεις δημιουργούν διαφορετικά μοτίβα έργων ζωγραφικής, προβληματίστηκε ως εξής:

«Αποτελεί ένα μεγάλο δίλημμα για την ίδια την Ψυχιατρική εάν λειτουργεί διαγνωστικά το έργο τέχνης. Μόνον a posteriori, εκ των υστέρων και μετά την κλασική διαγνωστική εργασία μπορεί να διαδραματίσει ίσως έναν ρόλο συμπληρωματικό της διάγνωσης. Μόνο συμπληρωματικά».

Διαφωτιστικό για τις προθέσεις της ΕΨΕ, όσον αφορά τη διοργάνωση της έκθεσης, είναι το εξής απόσπασμα από το προλογικό σημείωμα του Νίκου Τζαβάρα και του Στέλιου Κρασανάκη, το οποίο περιλαμβάνεται στον καλαίσθητο και λιτό κατάλογο της έκθεσης:

«Η απρόσκοπτη εκδήλωση ψυχικών τάσεων που επιτυγχάνεται μέσω της Τέχνης αποτελεί ένα αποτελεσματικό, γενικευμένο πλέον, θεραπευτικό τρόπο που έχει γίνει αποδεκτός από ένα πλήθος ψυχιατρικών θεσμών. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση των τελευταίων δεκαετιών έχει αποδεχθεί και υποστηρίξει τις πρωταρχικές αυτόνομες απαιτήσεις των ψυχασθενών να εκφράζονται αυτοδύναμα και δίχως περιορισμούς. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η Τέχνη είχε αρχικώς αποτελέσει ένα δικό τους, αποκρυπτόμενο χώρο ελευθερίας, ο οποίος μεταγενέστερα ενσωματώθηκε σε θεραπευτικούς στόχους. Δεν πρέπει όμως η δημιουργικότητα να συγχέεται με το καλλιτεχνικό έργο και κάθε ψυχικά ασθενής που εκφράζεται μέσω αυτής δεν είναι απαραίτητα και καλλιτέχνης».

Η έκθεση λειτουργεί καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή και από τις 10.00 έως τις 20.00.