Πήγαμε στην έκθεση του Βρετανικού Μουσείου «Τροία: Μύθος και πραγματικότητα» που περιλαμβάνει τριακόσια πενήντα εκθέματα, αγγεία, γλυπτά, βιβλία, πίνακες.
Ο Πηλέας, βασιλιάς της Φθίας παντρεύτηκε μια θαλασσινή νεράιδα, τη Θέτιδα, την κόρη του Νηρέα. Ο Δίας αποφάσισε να διοργανώσει μια γιορτή προς τιμή του ζευγαριού. Όλους τους κάλεσε, θεούς κι ημίθεους. Εκτός από την Έριδα, τη θεά της διχόνοιας, για ευνόητους λόγους. Θίχτηκε και ζήλεψε η θεά και αποφάσισε να κάνει ό,τι ήξερε καλά. Να χαλάσει τη γιορτή.
Πήγε στο γλέντι αόρατη κι άφησε ένα ολόχρυσο μήλο που πάνω είχε χαράξει μία μόνο λέξη. Καλλίστη. Ήταν αρκετό. Ήταν ευφυές. Το κέφι άναψε, ο τσακωμός ξεκίνησε. Το μήλο διεκδίκησαν οι πιο ισχυρές. Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη. Ο Δίας ως πολιτικός και πνευματικός αρχηγός ήξερε καλά πώς να αποφεύγει τις κακοτοπιές. Έβαλε να διαλέξει ο μοιραίος πρίγκιπας της Τροίας Πάρις. Πήρε ο Ερμής τις θεές και πήγαν να τον βρουν στα βουνά που έβοσκε αμέριμνος τα βόδια του.
Η Ήρα του πρόσφερε δύναμη, εξουσία, πλούτη. Η Αθηνά σοφία και η Αφροδίτη του πρόσφερε την ομορφότερη γυναίκα, την ωραία Ελένη. Η κρίση του Πάρι ήταν συνετή. Επέλεξε τη θεά Αφροδίτη. Η ωραία ήταν ήδη παντρεμένη με τον Μενέλαο, τον βασιλιά της Σπάρτης. Ήταν ένας σκόπελος; Όχι βέβαια. Θα την έκλεβε. Κι έρωτας θα ανθούσε. Κι ένας πόλεμος. Διάσημος όσο και η Ελένη.
«Ελένη, καταστροφέας των πλοίων, καταστροφέας των ανδρών, καταστροφέας πόλεων…»
Αισχύλος, Αγαμέμνων, 458 π.Χ.
Η ιστορία της Τροίας ακολουθεί μια παλιά παράδοση προφορικής διήγησης, η οποία έχει ειπωθεί χιλιάδες φορές και σε διαφορετικές εκδοχές. Η επίδρασή της σε ιστορικούς, ποιητές, γλύπτες, ζωγράφους, κινηματογραφιστές, άσημους κι επώνυμους υπήρξε πάντοτε καταλυτική. Η αύρα της σχεδόν μαγική, επηρέασε όλους τους πολιτισμούς της αρχαίας Μεσογείου.
Και όμως. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στα παράλια και στο απόρθητο κάστρο δεν σταματούν να εμπνέουν. Οι αλληγορίες, οι μύθοι, οι αλήθειες, οι προβολές, οι μεταβιβάσεις, η βία και κυρίως το αίμα που κόχλαζε σε όποια μεριά κι αν λίμναζε, οι έρωτες, παράνομοι και παράφοροι, συγκινούν αβίαστα θεατές κι ακροατές, γεφυρώνοντας αριστουργηματικά το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.
Ήρωες και θύματα και από τις δυο πλευρές. Δέκα χρόνια. Τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Η αρπαγή της όμορφης Ελένης. Ο μύθος. Ο δούρειος ίππος. Η επιστροφή. Ο ποιητής. Έρις. Πόλεμος. Άλωσις. Νόστος. Νέμεσις. Άλωσις. Λέξεις κλειδιά, εικόνες, σχεδιαγράμματα διακοσμούν τους μαύρους τοίχους και τοποθετούν τον επισκέπτη στην εποχή.
Ο Όμηρος, που έζησε μεταξύ 800 και 600 π.Χ., είναι ο πιο διάσημος αφηγητής της ιστορίας μέσα από την Ιλιάδα (Τροία ή Ίλιον), που γράφτηκε πρώτη και διακρίνεται από μια ιδιαίτερη δραματική πυκνότητα, και την Οδύσσεια, ένα αφηγηματικό ναυτικό παραμύθι, ένα ταξίδι σε τόπους παράξενους, με εξωπραγματικά όντα. Άραγε ο στόχος του ποιητή ήταν η πληροφόρηση ή η ευχαρίστηση των ακροατών;
«Be Homers works. Your study and delight. Read them by day And meditate by night»
Alexander Pope, An Essay on Criticism, 1711
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι θεωρούν τον Βιργίλιο πιο σημαντικό ποιητή. Διηγήθηκε την ιστορία στην Αινειάδα, σύνδεσε την ίδρυση της Ρώμης με την πτώση της Τροίας και το έπος του έγινε το εθνικό έργο της αιώνιας πόλης. Φως. Κι ο ποιητής τυφλός, που η δόξα κι οι τιμές τον έκαναν θεό, τον κάθισαν σε θρόνο λαμπρό, παρακαλεί τη μούσα να τον βοηθήσει…
«Τον άντρα, Μούσα τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας πάτησε το κάστρο το ιερό».
Όμηρος, Οδύσσεια
Οι Έλληνες είναι καλλιτέχνες στη διήγηση. Το κάνουν μέσα από την ποίηση και τις εικόνες. Σε αυτή ακριβώς την ικανότητα βασίστηκαν οι διοργανωτές της έκθεσης. Η μυστηριακή ατμόσφαιρα στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Βρετανικού Μουσείου προδιαθέτει τον ψυχισμό από τα πρώτα βήματα. Σχεδόν σκοτάδι. Το έργο του βρετανού γλύπτη Άντονι Κάρο, που μεταφέρει τη βία του τρωικού πολέμου στα βαλκάνια το 1990, υποδέχεται τον επισκέπτη.
Την ιστορία διηγούνται τριακόσια πενήντα εκθέματα, αγγεία, γλυπτά, βιβλία, πίνακες. Ένας θαυμάσιος μελανόμορφος αμφορέας του 530π.Χ. εξιστορεί τον θάνατο της βασίλισσας των αμαζόνων Πενθεσίλεια από το χέρι του Αχιλλέα, κι εδώ το δράμα περισσεύει. Ο ένδοξος πολεμιστής, ο όμορφος Αχιλλέας, ο ατρόμητος, που συχνά πυκνά σχόλια μέσα στην έκθεση αποκαλούν χασάπη (bucher), τη στιγμή που καρφώνει το δόρυ του στον λευκό λαιμό της, εκείνη ακριβώς που χωρίζει τη ζωή από το θάνατο, την ερωτεύεται παράφορα. Οι ευρηματικοί παραμυθάδες προκαλούν παραλήρημα στο κοινό που ακούει!
Την ιστορία λένε οι προτομές όπως εκείνη του ποιητή. Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για εκείνον, ακόμη και η προτομή, ένας τυφλός άντρας, είναι ένα δημιούργημα φαντασίας του γλύπτη. Οι πλούσιοι πελάτες ήθελαν να κοσμούν τα σπίτια τους με προτομές μεγάλων δημιουργών κι οι καλλιτέχνες δεν χαλούσαν χατίρι.
Τοιχογραφίες, από τις βίλες αρχαίων Ρωμαίων, στιγμές από την «Αινειάδα» του Βιργίλιου ενέπνευσαν ζωγράφους και είναι τοποθετημένες σε διάφανες προθήκες.
Το λιγοστό φως αναδεικνύει έργα διάσημων καλλιτεχνών, ευρήματα ανασκαφών, των έργων που κοσμούσαν τους τοίχους πλούσιων Ρωμαίων, σημαντικά βιβλία σε διάφανες προθήκες, αγάλματα.
Κάτω από τη σκέπη ενός γιγάντιου σκελετού του δούρειου ίππου η ιστορία συνεχίζεται. Και ναι νιώθεις κομμάτι της, μιας και αυτή επαναλαμβάνεται με ακρίβεια μαθηματική μέχρι τις μέρες μας. Τα βασικά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης καλύπτονται από διαφορετικά ρούχα, τρέφονται με καινούργια τροφή, το μεδούλι τους όμως παραμένει αναλλοίωτο χιλιάδες χρόνια μετά. Η Τροία αντιπροσωπεύει το παράδοξο του θανάτου, μιλά για την απομάκρυνση του κόσμου των νεκρών από εκείνη των ζωντανών. Είναι ο κοινός τάφος της Ευρώπης και της Ασίας.
Το πορτρέτο του Ερρίκου Σλήμαν, του Γερμανού επιχειρηματία που στάθηκε πρωτοπόρος στην αρχαιολογία, δεσπόζει στο χώρο. Ήταν παθιασμένος. Ό,τι ανακάλυψε στην Τροία και στις Μυκήνες βοήθησαν να δημιουργηθεί το ιστορικό υπόβαθρο. Η Ιλιάδα δεν ήταν μύθος, η Τροία δεν ήταν μύθος και ο πόλεμος ήταν αληθινός. Ο Σλήμαν είχε κατηγορηθεί σκληρά από όλους τους έγκριτους επιστήμονες για έλλειψη μεθοδολογίας, για άγνοια, για απουσία επιστημοσύνης στις ανασκαφές του.
Η επιμελήτρια του Βρετανικού Μουσείου, Αλεξάνδρα Βίλινγκ είπε ότι ο Σλήμαν ήταν διαφημιστής του εαυτού του. Ο διευθυντής του μουσείου Χάρτγουικ Φίσερ δήλωσε ότι η έκθεση είναι πολύ επίκαιρη. «Οι ήρωες είναι παράλληλα και δολοφόνοι. Πρόκειται για καταστροφή, βία, αντιπαραθέσεις, θλίψη και απώλεια. Αυτή η έκθεση είναι μια έκκληση να τερματιστεί η βία και η καταστροφή. Καλεί να σκεφθούμε πάνω στην ελευθερία λήψης αποφάσεων, το ήθος και το πεπρωμένο».
Η ιστορία της Τροίας μας μιλά μέσα από τις προσωπικότητες, τους χαρακτήρες. Καθώς τους βλέπουμε, κοιτάμε τον εαυτό μας. Ευτυχείτε, αγαπητοί!
Κι αν σου μιλώ µε παραμύθια και παραβολές
είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αμίλητη και προχωράει·
Στάζει τη μέρα στάζει στον ύπνο
µνησιπήµων πόνος. Γιώργος Σεφέρης, «Τελευταίος Σταθμός», Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄, 1944
Η έκθεση «Τροία: Μύθος και πραγματικότητα», στο Βρετανικό μουσείο του Λονδίνου, θα διαρκέσει έως τις 8 Μαρτίου 2020. Το ένα τρίτο από τα εκθέματα προέρχεται από τα κρατικά μουσεία του Βερολίνου.
12°
