Η ώρα της Ελλάδας στην Ελληνοαμερικάνικη Ένωση

«Αναδιφώντας για την ανεύρεση σχετικών στοιχείων διαπίστωσα με έκπληξη ότι υπήρχαν ελάχιστα δημοσιεύματα για την Ελλάδα στα δημοφιλέστερα βιβλία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί, αφού είχε παίξει έναν τόσο σημαντικό ρόλο που είχε προσελκύσει τόσο μεγάλη προσοχή κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι αναφορές στην Ελλάδα και στην ελληνική αντίσταση ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1994 άρχισα σιγά - σιγά να ερευνώ το ζήτημα και να ανακαλύπτω και συλλέγω πρωτοσέλιδα εφημερίδων, εξώφυλλα περιοδικών και διάφορα τυχαία ενθύμια που έβρισκα σε δημοπρασίες, αντικερί και παλαιοπωλεία, καθώς και σε πωλητήρια ιδιωτών από όλη την αμερικανική επικράτεια», με αυτά τα λόγια ο ομογενής Gregory Pappas περιγράφει το χρονικό της σύνθεσης της πλούσιας ιδιωτικής συλλογής του η οποία εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και απαρτίζεται από εκατοντάδες αντικείμενα, τεκμήρια, περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία, έντυπα, αφίσες που φωτίζουν τα κύματα ενθουσιασμού που ξεσήκωσε στις ΗΠΑ το γεγονός ότι μία μικρή χώρα σαν την Ελλάδα, τη στιγμή που οι υπόλοιπες συνθηκολογούσαν η μία μετά την άλλη, παρά την αριθμητική υπεροχή των εισβολέων αντέδρασε, αμύνθηκε, αντεπιτέθηκε και νίκησε.

Το ανέκδοτο αυτό υλικό παρουσιάζεται με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου στην Ελληνοαμερικάνικη Ένωση και την έκθεση «The Hour Of Greece: Η 28η Οκτωβρίου 1940 και η ανταπόκριση των Αμερικανών», μία συνεργασία του Hellenic American University/Hellenic American College και του Greek America Foundation με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Την έκθεση επιμελείται η ιστορικός τέχνης, Λουΐζα Καραπιδάκη με ιστορικό σύμβουλο τον διδάκτορα Ιστορίας ΑΠΘ, Αρχειονόμο στην Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ, Γιάννη Ν. Γκλαβίνα και με την συμβολή του ιστορικού, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Haverford (PEN, USA) Αλέξανδρου Κιτροέφ. Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, με σύνολο εκθεμάτων που ξεπερνά τα 300, η «Ώρα της Ελλάδας» επιχειρεί να αναδείξει την απήχηση στις ΗΠΑ της νίκης της Ελλάδας στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, φωτίζοντας, παράλληλα, τη σημαντική συνδρομή των Αμερικανών στην ανάκαμψη της ελληνικής κοινωνίας μεταπολεμικά.

O Gregory Pappas μεγάλωσε ακούγοντας τις ιστορίες των γωνιών του για την οδυνηρή περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και κατόπιν, της γερμανικής Κατοχής. Ο πατέρας του ήταν έφηβος όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στη γενέτειρά του Κρήτη «με χιλιάδες “ομπρέλες» που έπεφταν από τον ουρανό τον Μάιο του 1941», και η μητέρα του παρόλο που γεννήθηκε μετά τη συνθηκολόγηση των Γερμανών και έφυγε από την Κρήτη, θυμόταν να μεγαλώνει πίνοντας «αμερικάνικο γάλα» και την οικογένειά της να παραλαμβάνει κούτες με διάφορα είδη διατροφής. Τα παραπάνω κίνησαν το ενδιαφέρον του γι’ αυτό το συγκεκριμένο κομμάτι της ιστορίας με τη διττή του ιδιότητα ως απογόνου Ελλήνων που έζησαν τις εμπειρίες της πολεμικής και μεταπολεμικής Ελλάδας και ως Αμερικανού, που ήταν περήφανος για τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες αντέδρασαν και ανταποκρίθηκαν.

Όπως σημειώνουν ο Πρόεδρος του Hellennic American University Λεωνίδας – Φοίβος Κόσκος, ο ιστορικός  Αλέξανδρος Κιτροέφ, αλλά και ο ίδιος ο συλλέκτης οι νίκες του ελληνικού στρατού συνέβαλαν στη μεταστροφή του κλίματος όχι μονάχα στις σχέσεις Ελλάδας και ΗΠΑ, αλλά και στην αντίληψη που επικρατούσε για τους έλληνες μετανάστες στην Αμερική. Κυβέρνηση και πλατύ κοινό στις ΗΠΑ άρχισαν να τρέφουν μεγαλύτερη εκτίμηση τόσο για τη νεότερη Ελλάδα όσο και για τους Ελληνοαμερικανούς οι οποίοι άρχισαν να απολαμβάνουν υπόσταση, κύρος και μία ευρύτερη αποδοχή που πριν δεν διέθεταν στην αμερικανική κοινή γνώμη.

Συγκεκριμένα ο Αλέξανδρος Κιτροέφ αναφέρει, «Το 1940 βρίσκονταν στις ΗΠΑ περί τους 350.000 Ελληνοαμερικανοί, καθώς και αρκετές χιλιάδες ακόμα Έλληνες που δεν είχαν καταγραφεί στην εθνική απογραφή εκείνου του έτους. Τις δύο προηγούμενες δεκαετίες η ελληνοαμερικανική κοινότητα είχε δεχθεί έντονες πιέσεις για να αφομοιωθεί στην αμερικανική κοινωνία και να πάρει την αμερικανική υπηκοότητα. Επρόκειτο για μια έκφανση της ξενοφοβίας που επεδείκνυαν οι παλαιότερες κοινότητες μεταναστών στις ΗΠΑ απέναντι στην αθρόα εισροή νέων μεταναστών από την Ανατολική και τη Νότια Ευρώπη κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. […] Ο ρόλος της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατέστησε του Έλληνες διπλά ευπρόσδεκτους στην αμερικανική κοινωνία».

Τα εξαιρετικής σημασίας εκθέματα μαρτυρούν τον ιδιαίτερο θαυμασμό με τον οποίο αντιμετώπισαν τα αμερικάνικα MME την αντίσταση και αντεπίθεση της Ελλάδας κατά της Ιταλίας του Μουσολίνι τον Οκτώβριο του 1940. Πολλές ήταν οι παρομοιώσεις με αρχαίους έλληνες ήρωες και μάχες της αρχαιότητας, τόσο σε κείμενα όσο και σε εικονογραφήσεις. «The Amazing Greeks», έγραφαν οι τίτλοι των εφημερίδων. «Οι εκπληκτικοί Έλληνες κερδίζουν την πρώτη νίκη για την ελευθερία», διακήρυττε τον Δεκέμβριο του 1940 το περιοδικό Life. Μεγάλες εφημερίδες, όπως η New York Times και η Atlanta Constitution, έγραφαν διθυραμβικά κύρια άρθρα που εξυμνούσαν τις αρετές του ελληνικού λαού και παραλλήλιζαν τα ιδανικά του με εκείνα των αρχαίων προγόνων του.

Το περιεχόμενο της συλλογής του Gregory Pappas εμπλουτίζεται με τεκμήρια από τα αρχεία και τις συλλογές των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Ένα από αυτά αποτελεί βασικό έκθεμα της «Ώρας της Ελλάδας» και της ενότητας «28η Οκτωβρίου: Πόλεμος! Ο Θεός Βοηθός!» που είναι και η αφετηρία της έκθεσης. Πρόκειται για το συμβολικής σημασίας προσωπικό ημερολόγιο του Ιωάννη Μεταξά και συγκεκριμένα τη σελίδα της 28ης Οκτωβρίου, που σηματοδοτεί την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Ένας ακόμη σημαντικός άξονας της έκθεσης είναι η τεράστια εκστρατεία ανθρωπιστικής βοήθειας από τους Αμερικανούς προς το ελληνικό έθνος. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παραθέτονται στον εκτενή κατάλογο της έκθεσης, αμέσως μετά την επίθεση της Ιταλίας στην Ελλάδα, οι Έλληνες των ΗΠΑ και άλλοι αμερικανοί πολίτες, αποφάσισαν τη δημιουργία ενός οργανωμένου μηχανισμού αποστολής βοήθειας. Έτσι, στις 8 Νοεμβρίου 1940 ιδρύθηκε η Greek War Relief Association (GWRA). Επικεφαλής της οργάνωσης, ανάμεσα σε άλλους, ήταν ο μεγαλοεπιχειρηματίας Harold S. Vanderbilt, ο πρόεδρος της 20th Century Fox Σπύρος Σκούρας και ο Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Αθηναγόρας.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα ιδρύθηκαν πάνω από 1.000 παραρτήματα της GWRA σ’ όλη την επικράτεια των ΗΠΑ. Έως τα τέλη του Απριλίου του 1941, η GWRA συγκέντρωσε από εράνους και δωρεές 3.336.498 δολάρια, ποσό που χρησιμοποιήθηκε για την αγορά και αποστολή στην Ελλάδα τροφίμων, ιατροφαρμακευτικού υλικού, ρουχισμού, για χορήγηση βοηθημάτων στις οικογένειες Ελλήνων στρατιωτών, για ανέγερση καταφυγίων, οργάνωση συσσιτίων κ.ά.

Η GWRA συνέχισε το έργο της ανθρωπιστικής βοήθειας και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Με τη βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού κατόρθωσε να διασπάσει τον ναυτικό αποκλεισμό που είχε επιβάλει στην Ελλάδα η Βρετανία και να στείλει δια θαλάσσης τρόφιμα και άλλες προμήθειες. Ζωτικής σημασίας υπήρξε η βοήθεια εκ μέρους της GWRA τον τρομακτικό χειμώνα του 1941-42, όταν η Ελλάδα σαρώθηκε από τον λιμό. Μέχρι τον Μάρτιο του 1945 η GWRA είχε αποστείλει 101 πλοία στην Ελλάδα, τα οποία είχαν παραδώσει 647.153 τόνους στάρι και λοιπά τρόφιμα, 2.878 τόνους ρουχισμού και 19.601 τόνους φαρμάκων και ιατρικών προμηθειών.

«Ο αμερικανικός λαός έστειλε συνολικά εκατοντάδες εκατομμύρια σε σημερινά δολάρια στην Ελλάδα για τρόφιμα, φάρμακα και ανθρωπιστική βοήθεια, τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και στα χρόνια που ακολούθησαν. Αυτή η τεράστια εκστρατεία ανθρωπιστικής βοήθειας προς το ελληνικό έθνους έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη εκστρατεία αμερικανικής ανθρωπιστικής βοήθειας όλων των εποχών. Επιπλέον συνέβαλε στη διαμόρφωση της φιλανθρωπικής κουλτούρας του αμερικανικού λαού, μετατρέποντας τις ΗΠΑ σε παγκόσμιο ηγέτη στις διεθνείς προσπάθειες ανθρωπιστικής αρωγής», αναφέρει και ο συλλέκτης Gregory Pappas.

Μάλιστα, όπως επισημαίνει ο Πρόεδρος του Hellenic American University δεν είναι τυχαία η οργάνωση της έκθεσης σ’ αυτές τις αίθουσες, σ’ αυτό το κτήριο, καθώς για την αγορά του οικοπέδου και την κατασκευή του κτηρίου της οδού Μασσαλίας 22 χρησιμοποιήθηκε το 1961 δωρεά των ΗΠΑ και προσφορές Ελλήνων, τονίζοντας τον δεσμό που είχε πια αναπτυχθεί ανάμεσα σε Αμερικανούς και Έλληνες, ακόμα και μετά το πέρας του πολέμου, «Η μεταπολεμική αμερικανική βοήθεια υπερβαίνει κατά πολύ τον χώρο της γεωπολιτικής και των διακρατικών σχέσεων. Παύει να είναι υπόθεση κυβερνήσεων και αποτελεί χειρονομία φιλίας λαού προς λαό».

Μέσα από τα εξαιρετικής σημασίας αντικείμενα της έκθεσης ο θεατής θα έχει την ευκαιρία να εξετάσεις εκτενώς τους δύο κύριους άξονες της έκθεσης. Σύμφωνα και με το σημείωμα του επιμελητή που υπογράφει η Ιστορικός Τέχνης Λουΐζα Καραπιδάκη, «Το υλικό της συλλογής είναι ειδικά επιλεγμένο ώστε να συμβάλλει στην ανάδειξη του θέματος δίνοντας μια σφαιρική εικόνα σχετικά με το πόσο γρήγορα δημιουργήθηκε το κίνημα αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό και το πώς εξαπλώθηκε και μαζικοποιήθηκε στην επικράτεια των ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου, εξαλείφοντας ακόμα και αντιπαλότητες μεταξύ των Ελληνοαμερικανών και των υπολοίπων Αμερικανών. Ο θεατής μπορεί να παρακολουθήσει μέσα από τα εκθέματα της συλλογής τη συστηματική προσπάθεια του αμερικανικού λαού για ανθρωπιστική βοήθεια προς τους Έλληνες από την κήρυξη του πολέμου και σε όλη τη διάρκεια της ιταλικής και γερμανικής κατοχής έως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Η έκθεση ολοκληρώνεται με τεκμήρια από τον απόηχο του ηρωισμού στη συλλογική μνήμη των Αμερικανών μέσα στις επόμενες δεκαετίες».

Ξεναγήσεις

Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιούνται από τους συντελεστές της, ανοιχτές για το κοινό ξεναγήσεις:

Σάββατο 9 Νοεμβρίου, 13:00
με την επιμελήτρια της έκθεσης Λουΐζα Καραπιδάκη

Τετάρτη 13 Νοεμβρίου, 18:00
με τον ιστορικό σύμβουλο της έκθεσης Γιάννη Ν. Γκλαβίνα

Σάββατο 23 Νοεμβρίου, 13:00
με την επιμελήτρια της έκθεσης Λουΐζα Καραπιδάκη

Τετάρτη 27 Νοεμβρίου, 18:00
με τον ιστορικό σύμβουλο της έκθεσης Γιάννη Ν. Γκλαβίνα

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο Guide της Athens Voice