Η δημιουργία κόντρα στην κρίση

Πού βρίσκεται η αγορά τέχνης σήμερα; Η κρίση, η οποία μπορεί να έχει χτυπήσει εμάς περισσότερο αλλά είναι σίγουρα και παγκόσμια, έχει αφήσει άθικτους ελάχιστους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Και η τέχνη λοιπόν έχει λογικά πληγεί.

Κι όμως, το πιο ακριβό έργο τέχνης όλων των εποχών από δημοπρασία, πουλήθηκε μέσα στο 2013, και μάλιστα πολύ πρόσφατα. Πριν από πενήντα περίπου μέρες, το τρίπτυχο ‘Three Studies of Lucian Freud’ του Francis Bacon πουλήθηκε για το αστρονομικό ποσό των 142,4 εκατομμυρίων δολαρίων. Επίσης, ένα από τα πιο ακριβά έργα τέχνης όλων των εποχών εκτός δημοπρασίας (από ιδιωτική πώληση), το ‘Le Rêve’του Pablo Picasso, πουλήθηκε και αυτό μέσα στο 2013 στην τιμή των 155 εκατομμυρίων δολαρίων. Όπως είναι λογικό, και για ευνόητους λόγους, ‘καθιερωμένοι’ καλλιτέχνες όπως οι προηγούμενοι, κερδίζουν περισσότερο το ενδιαφέρον των μεγάλων αγοραστών, παρά τα αξιόλογα ποσά που δαπανώνται και για έργα νεότερων καλλιτεχνών όπως ο Wade Guyton.

Το ίδιο συμβαίνει και με έργα τέχνης ελληνικού ενδιαφέροντος. Έργα κορυφαίων Ελλήνων καλλιτεχνών - όπως του Γιάννη Τσαρούχη, του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ και του Αλέκου Φασιανού- πουλήθηκαν σε υψηλές τιμές σε δημοπρασία που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Λονδίνο από τον διεθνή οίκο Bonhams, σε συνεργασία με την εταιρεία εικαστικών συμβούλων Art Expertise. Ένας άνθρωπος που γνωρίζει καλά από δημοπρασίες, ο κ. Πέτρος Βέργος, επιβεβαιώνει στο DaysofArtαυτήν την τάση αγοράς ‘καθιερωμένων’ καλλιτεχνών τονίζοντας πως «το αγοραστικό ενδιαφέρον έχει πλέον περιοριστεί σε λίγους καλλιτέχνες όπως Μόραλης, Γκίκας, Εγγονόπουλος, Παύλος, Γαΐτης, Σπυρόπουλος, Τσαρούχης», αν και ταυτόχρονα «οι πιο κλασσικοί (19ος αιώνας κ αρχές 20ου) έχουν ελάχιστη ζήτηση και συνήθως προσφέρονται σε πολύ χαμηλότερες τιμές από αυτές που είχαμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια».

Η επικοινωνία με κάποιον που έχει την εμπειρία του κ. Βέργου στις δημοπρασίες, μέσα από την πολύχρονη δραστηριοποίησή του στον Οίκο Δημοπρασιών "Πέτρος Βέργος" , είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της κατάστασης στο χώρο της αγοράς τέχνης. Η εικόνα είναι όμως ελλιπής, χωρίς την συμπλήρωσή της με στοιχεία από τον χώρο των γκαλερί, που μέσω των εκθέσεών τους βρίσκονται κοντά στο επίπεδο της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.Επικοινωνήσαμε λοιπόν και με τρεις γκαλερί, δύο από την Αθήνα (Ζουμπουλάκη και Εικαστικός Κύκλος) και με μια γκαλερί της Θεσσαλονίκης (εκείνη της κ. Λόλας Νικολάου).

«Δεν γνωρίζω πόσο έχουν πληγεί άλλες δραστηριότητες, η αγορά της τέχνης σίγουρα έχει πέσει πολύ» είπε στο DaysofArtη κ. Λόλα Νικολάου. Ένα από τα προβλήματα είναι πως έχει σχεδόν ‘εξαφανισθεί’ ένα ολόκληρο κοινό: «Ο μέσος αγοραστής που αγόραζε για να βάλει κάτι στο σπίτι του έχει εξαφανιστεί. Σπάνια πλέον αγοράζουν και οι φιλότεχνοι, και μόνο πολύ μικρά, φθηνά έργα […] Το ενδιαφέρον σήμερα είναι κυρίως επενδυτικό. Αγοράζουν αυτοί που έχουν κάποια χρήματα ‘γνωστούς’ καλλιτέχνες, όταν η τιμή είναι πολύ χαμηλή. Αυτό, γιατί πωλούνται πολλά έργα από ιδιωτικές συλλογές λόγω ανάγκης», συνεχίζει η κ. Νικολάου. Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται τόσο από την κ. Δ. Ζουμπουλάκη («ο μεσαίος συλλέκτης έχει χαθεί από το προσκήνιο, εμφανίζεται όλο και λιγότερο»), όσο και από τον κ. Βέργο («το αγοραστικό κοινό των δημοπρασιών σήμερα είναι κυρίως εφοπλιστές, ιατροί και δικηγόροι. Έπαψαν να αγοράζουν οι μισθωτοί και οι εισοδηματίες. Φυσικά υπάρχει και η κατηγορία των επενδυτών που προσπαθούν να αγοράσουν έργα σε υπερβολικά χαμηλές τιμές»).

Ποια έργα αγοράζονται όμως σήμερα και σε τι τιμές; Αν και όπως παρατηρεί ο κ. Λιάκος από τον Εικαστικό Κύκλο, «η εποχή απαιτεί αλλαγή τιμών και επαναπροσέγγιση των έργων τέχνης» αφού «η υψηλή τιμή πλέον δεν είναι και κριτήριο υψηλής τέχνης», παρ’ όλ’ αυτά υπάρχουν και κάποιες σταθερές. «Ιστορικά έργα όπως το ‘Φθινόπωρο’ του Γιάννη Τσαρούχη [πουλήθηκε στην προαναφερθείσα΄δημοπρασία του Λονδίνου για 318.500 ευρώ],δε χάνουν ποτέ την αξία τους» μας λέει η κ. Δ. Ζουμπουλάκη. «Παρακολουθώντας τις δημοπρασίες τα τελευταία χρόνια βλέπουμε σίγουρα μια πτώση τιμών, αλλά παρατηρεί επίσης κανείς ότι καλλιτέχνες όπως ο Μόραλης, ο Τσαρούχης και ο Ακριθάκης ή και καλά έργα γνωστών αναγνωρισμένων καλλιτεχνών διατηρούν τις τιμές τους. Η κάθε γκαλερί βέβαια, προωθεί τους δικούς της καλλιτέχνες και έχει το δικό της κοινό».

Η κ. Νικολάου, αναφερόμενη ειδικά στο θέμα των τιμών, τονίζει: «Μέσος όρος 1.000 ευρώ. Το ακριβότερο έργο που εγώ πούλησα ήταν 13.000 ευρώ, γνωστού καλλιτέχνη που δεν ζει, με πραγματική τιμή περίπου 50.000». Στα ίδια περίπου επίπεδα φαίνεται να κινείται και ο Εικαστικός Κύκλος: «Οι τιμές έγιναν σαφώς πιο χαμηλές 30-50% με αποτέλεσμα να αναθερμανθεί το ενδιαφέρον των φιλότεχνων. Τα ποσά των € 3.000 - € 5.000 για έργο σημαντικού δημιουργού και ικανής διάστασης, αποτέλεσε ένα κίνητρο παραπάνω για την επανεκκίνηση της αγοράς έργου τέχνης». Στον χώρο των δημοπρασιών βέβαια, οι τιμές κυμαίνονται σε διαφορετικά επίπεδα, όπως είναι αναμενόμενο. Σύμφωνα με τον κ. Βέργο «ο όγκος των ζητουμένων έργων αυτή τη στιγμή είναι τα έργα των οποίων οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 5.000-20.000 ευρώ. Το ακριβότερο έργο που πουλήθηκε από τον οίκο δημοπρασιών Βέργος είναι του Εγγονόπουλου (προσωπογραφία Καβάφη) με τιμή πώλησης σχεδόν 90.000 ευρώ.»

Ο προβληματισμός βέβαια, δεν παύει να είναι διάχυτος στον χώρο. Η 4η Μπιενάλε της Αθήναςμε τίτλο Agora, καθόλου τυχαία δεν έγινε στο παλιό κτήριο του χρηματιστηρίου, θέτοντας ερωτήματα που δείχνουν πως η τέχνη και η σύγχρονη εικαστική δημιουργία δεν μπορεί -ούτε αυτή- να αγνοήσει ή να μείνει ανεπηρέαστη από το οικονομικό τοπίο: «σε μια περίοδο όπου η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες κορυφώνεται, η 4η Μπιενάλε της Αθήνας δεν μπορεί παρά να θέσει ένα καίριο ερώτημα: Και τώρα τι; Χρησιμοποιώντας το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Σοφοκλέους 8-10, ως κύριο χώρο της, η ΑΒ4 προτείνει την AGORA όχι μόνο ως τόπο ανταλλαγής απόψεων αλλά και ως ιδανικό σκηνικό κριτικής αντιπαράθεσης». Η τέχνη, είναι προφανές, επηρεάζεται από την οικονομική συγκυρία.

Η τέχνη όμως, μπορεί και να επηρεάσει την περιβάλλουσα συγκυρία. Έχει τις δυνατότητες να καταστεί μοχλός ανάπτυξης, σε μια χώρα όπου ο πολιτισμός μπορεί να παίξει έναν βασικό ρόλο. Οι ευκαιρίες δεν λείπουν. Σε αυτό συμφωνούν όλοι. «Δεν υπάρχει κανένα ρίσκο στην επένδυση στην τέχνη, αντίθετα είναι ευκαιρία να επενδύσει κανείς δεδομένου ότι έχουν πέσει πολύ οι τιμές και υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες», τονίζει η κ. Νικολάου, ενώ στο ίδιο κλίμα κινείται και ο κ. Βέργος: «η αγορά τέχνης σήμερα έχει ακολουθήσει την κάθετη πτώση των ακινήτων. Αλλά πιστεύω ότι σήμερα το ρίσκο της επένδυσης στην τέχνη είναι χαμηλότερο από την προηγούμενη περίοδο διότι οι τιμές έχουν κατέβει αισθητά.». Μπορεί λοιπόν να βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής; Κάτι τέτοιο υποστηρίζει ο κ. Λιάκος: «Βρισκόμαστε στο σημείο που η αγορά-πώληση έργου τέχνης προσπαθεί να βρει τη βάση στήριξης για να επανακάμψει. Τα μηνύματα είναι συγκρατημένα αισιόδοξα. Οι σοβαρές δημοπρασίες δείχνουν σημάδια ανάκαμψης με τα θετικά τους αποτελέσματα.»

Και πραγματικά, αν δει κάποιος τη ‘μεγάλη εικόνα’ και το γενικότερο πλαίσιο, έχει λόγους να αισιοδοξεί. Σύμφωνα με την εταιρεία Artprice, τα έσοδα των πωλήσεων από τις δημοπρασίες σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκαν κατά 21% το 2011. Για πρώτη φορά οι πωλήσεις έργων εικαστικών τεχνών (εγκαταστάσεις, γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά, φωτογραφίες) ξεπέρασαν το όριο των 10 δισ. δολαρίων. Με την οικονομική κρίση, «η τέχνη έχει γίνει πραγματικά μια αξία καταφύγιο», σημειώνει ο Τιερί Ερμάν, ιδρυτής και διευθυντής της Artprice. «Στη δεκαετία του 1950 υπήρχαν 500.000 συλλέκτες. Τώρα υπάρχουν 300 εκατομμύρια ‘καταναλωτές τέχνης’ (ερασιτέχνες ή συλλέκτες)» αναφέρει ο Ερμάν.

Τίποτα δεν έχει τελειώσει, αντίθετα από την τέχνη όλα μπορούν να ξαναρχίσουν. Όπως μας είπε και η κ. Ζουμπουλάκη: «…η τέχνη έχει ανεξίτηλη φύση. Το ενδιαφέρον για την τέχνη αναγεννιέται ακόμα και στις πιο δύσκολες οικονομικές συνθήκες»…

Το Days of Art in Greece ευχαριστεί όσους πρόθυμα συνεγάστηκαν στη δημιουργία αυτου του άρθρου.

Η φωτογραφία του τρίτυχου "Three Studies of Lucian Freud" προέρχεται από την ιστοσελίδα: https://www.wweek.com