Το παιχνίδι στην τέχνη

Τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή των παιδιών. Κάλαντα, γλυκά, διακοπές, δώρα, παιχνίδια! ‘Όλα υποτάσσονται στην ενέργεια των μικρών μας φίλων αυτές τις μέρες. Το ίδιο και η τέχνη. Το ‘παιχνίδι στην τέχνη’ αποτελεί την κεντρική αναφορά σε αφιερώματα που γίνονται από δύο φορείς στην φετινή εορταστική περίοδο.

Το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει στην Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου-Γκίκα την έκθεση ‘Λαϊκά παιχνίδια στο σπίτι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα’. Τα σχέδια του καλλιτέχνη, έχουν εμπνευστεί από λαϊκά και παλαιά παιχνίδια, πολλά από τα οποία δεν χρησιμοποιούνται πια. Η μαγεία της έκθεσης είναι πως οι πίνακες συνοδεύονται από τα πραγματικά παιχνίδια. Μέσα σε μια νοσταλγική ατμόσφαιρα που δημιουργούν αυτά τα παλιά αντικείμενα, που τη δεκαετία του ‘30 εκτίθονταν σε πάγκους της Αιόλου, ο επισκέπτης μπορεί να δει το έργο τέχνης και το αρχικό αντικείμενο που αποτέλεσε την έμπνευσή του.

Ο Γκίκας, προερχόμενος από ένα πλούσιο αστικό περιβάλλον της εποχής, είχε τη δυνατότητα να έρχεται σε επαφή με τον κόσμο του παιχνιδιού: «είχα μαλακά παιχνίδια, σκυλάκια από καουτσούκ κόκκινο με ένα κουμπί σκληρό από κάτω, στην κοιλιά, που άμα τα ζουλούσες φώναζαν ι, ι∙ μπάλες άσπρες και χρωματιστές, [...] παιχνίδια τριχωτά, αλογάκια με τα καπίστρια τους και λαγουδάκια που πηδούσαν στα πισινά τους...». Αυτός ο κόσμος (φιδάκια, κουδουνίστρες, πήλινα φτερωτά πουλάκια, ντενεκεδένιες κότες) και η οπτική μέσα από τον οποίο τον έβλεπε ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας θα εκτίθεται στην Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου-Γκίκα ως τις 9 Μαρτίου. Όσα παιδιά θέλουν, θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν ένα Χριστουγεννιάτικο εργαστήρι το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου, ενώ από τη νέα χρονιά οι μαθητές του νηπιαγωγείου και των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού θα έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν σχέδια και πίνακες του Γκίκα, αυθεντικά, παλιά παιχνίδια, αλλά και να επισκεφθούν το σπίτι και το εργαστήρι του μεγάλου καλλιτέχνη, να ζωγραφίσουν και να παίξουν με τη βοήθεια ενός πίνακα-παζλ…

Για όσους θέλουν να παραμείνουν παιδιά και μετά τις 9 Μαρτίου, υπάρχει βέβαια και η μόνιμη Συλλογή Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας του Μουσείου Μπενάκη. Πρόκειται για μια τεράστια συλλογή, πυρήνας της οποίας αποτέλεσε η δωρεά της Μαρίας Αργυριάδη (η Μαρία Αργυριάδη είχε συλλέξει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές από κούκλες στην Ευρώπη). Η μόνιμη συλλογή, που θα στεγαστεί πολύ σύντομα στην Οικία Κουλούρα, περιλαμβάνει 20.000 παιχνίδια και αντικείμενα της παιδικής ηλικίας που προέρχονται από τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού (με εκθέματα από την αρχαιότητα μέχρι το 1970), καθώς και από την Ευρώπη, την Αμερική, την Αφρική και χώρες της Ανατολής.

Το άλλο μεγάλο γεγονός των ημερών που επικεντρώνει στη συνάντηση των δύο αυτών κόσμων – παιχνιδιού και τέχνης – είναι το αφιέρωμα με τίτλο τίτλο «Παιδί και Παιχνίδι στη Ζωή και στην Τέχνη» που διοργανώνει ο Οργανισμός Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο των Χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων στην πόλη της Αθήνας. Από τις 11 Δεκεμβρίου 2013 έως και τις 23 Ιανουαρίου 2014, μεμονωμένοι δημιουργοί και ομάδες καλλιτεχνών θα παρουσιάσουν στους χώρους του Πολιτιστικού Κέντρου «Μελίνα» και του Κέντρου Τεχνών στο Πάρκου Ελευθερίας, έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, κατασκευές, εγκαταστάσεις και άλλες μορφές τέχνης. Πηγή έμπνευσής τους το ‘παιχνίδι’, τόσο με την κυριολεκτική του έννοια, όσο και με τις προεκτάσεις που κουβαλάει αυτή η λέξη όταν επιδρά στη ζωή των μικρών και των μεγάλων, αλλά και στην ίδια την τέχνη.

Τι ενδιαφέρον θα είχαν όμως εκδηλώσεις όπως αυτές, χωρίς την οπτική των ίδιων των πρωταγωνιστών; Ζωγραφικά έργα παιδιών με θέμα το παιχνίδι θα παρουσιαστούν στους ίδιους χώρους, ενώ θα εκτεθούν και ιδιωτικές συλλογές παιδικού Παιχνιδιού. Οι εκδηλώσεις θα συμπληρωθούν με αφήγηση παραμυθιών, ξεναγήσεις και διαδραστικά παιχνίδια, θεατρικές παραστάσεις, προβολές βίντεο, μουσικά έργα κλασικών που έχουν θέμα τους το παιδικό παιχνίδι και θα παρουσιαστούν από την Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων και από δάσκαλους και μαθητές του Ωδείου «Μουσικός Σύνδεσμος Αθηνών».

Ξεχωρίζει το δρώμενο ‘Χριστούγεννα στο Σπίτι της Αγγελικής Χατζημιχάλη’. Στην οικία της αρχόντισσας της Πλάκας, φέτος είναι καλεσμένοι «αγγελάκια, αστεράκια, καλικαντζαράκια, μικροί και μεγάλοι, που θα ζήσουν κάποιες ώρες στην γιορταστική ατμόσφαιρα, δημιουργώντας με ανακυκλώσιμα υλικά, στολίδια και σύμβολα των ημερών για το δικό τους σπίτι»!

Για όσους αντέχουν, υπάρχουν κι άλλα! (τα παιδιά σίγουρα αντέχουν, οι γονείς θα την πληρώσουν πάλι αυτές τις μέρες). Υπάρχουν κι άλλα, αφού το παιχνίδι δεν είναι μόνο μια αναφορά στην τέχνη.

Από μόνο του, το παιχνίδι είναι τέχνη. Στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης, από τα ελάχιστα στον κόσμο που εκθέτουν έργα ζωγραφικής και κατασκευές παιδιών 5 έως 14 ετών, το πρόγραμμα ‘Παιδική Τέχνη + παιχνίδι - Zoom στις Κυριακές’ εξερευνά το πώς το παιχνίδι και η ζωγραφική αποτελούν από την αρχαιότητα βασική δραστηριότητα στη ζωή του παιδιού.

Το παιχνίδι είναι και συναίσθημα. Στο Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας, τα Χριστουγεννιάτικα Εργαστήρια (Παραμυθοκάμωμα «Ο Γιάννης που δεν ήξερε το Φόβο!», «Καλλικατζαρόσουπα», «Όνειρα και Επιθυμίες… Χριστουγέννων;») δίνουν την ευκαιρία σε μικρούς και μεγάλους να εκφράσουν με παιχνιδιάρικη διάθεση κάτι από τον εαυτό τους.

Το παιχνίδι είναι και ιστορία. Αποτυπώνει τις οικονομικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και τεχνολογικές ιδιαιτερότητες κάθε εποχής. Όσοι δεν έχουν επηρεαστεί από την κρίση και επιλέξουν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, μπορούν να θαυμάσουν σε ένα από τα πληρέστερα στο είδος του Μουσεία στον κόσμο, στο V&A Museum of Childhoodτου Λονδίνου, παιχνίδια και κάθε λογής παιδικά αντικείμενα από το 1700 και μετά. Όσων το βαλάντιο αντέχει μόνο ένα κοντινό ταξίδι, θα μπορούσαν να επισκεφθούν δύο μουσεία στα οποία αποτυπώνεται η ιστορία του παιχνιδιού, σε δύο ξεχωριστές ελληνικές πόλεις: στο Ναύπλιο (Μουσείο Παιδικής Ηλικίας ο «Σταθμός») και στη Θεσσαλονίκη (Παιδικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, όπου μάλιστα βρίσκεται και η συλλογή παιχνιδιών του νυν δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη). Όσοι πάλι μείνουν στην Αθήνα, μπορούν είτε να κάνουν ένα διαδικτυακό περίπατο στις εκπληκτικές εικονικές περιηγήσεις της ιστοσελίδας ενός άλλου παρόμοιου μεγάλου μουσείου, του Museu del Johuet de Catalunya ή απλώς να περιηγηθούν στα στενά της Πλάκας για μια βόλτα ως το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Η έκθεση του Ε.Λ.Ι.Α. ‘Νοσταλγική Περιπλάνηση στο Ελληνικό παιχνίδι’, είχε κάνει αίσθηση πριν λίγα χρόνια. Μας είχε γυρίσει στις δύο πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν άνθισαν και οι πρώτες ελληνικές βιοτεχνίες κατασκευής παιχνιδιών. Στην έκθεση είχαν παρελάσει μολυβένια στρατιωτάκια, βατραχάκια, καραγκιόζηδες, τσίγκινα και ξύλινα παιχνίδια, πανηγυριώτικα, σβούρες, ροκάνες, ιδιοκατασκευές και άλλα θαυμαστά αντικείμενα. Σήμερα, στο πωλητήριο του Ε.Λ.Ι.Α. μπορείτε να βρείτε παρόμοια συλλεκτικά αντικείμενα και παιχνίδια (γούρια, κούκλες, στρατιωτάκια και διάφορα άλλα παιχνίδια και ξύλινα αντικείμενα).

Η ιστορία με την τέχνη και το παιχνίδι δεν τελειώνει εδώ… Ξεκίνησε από την αρχαιότητα, πέρασε στη νέα ελληνική ιστορία με τους πίνακες παιδικών σκηνών του Γεώργιου Ιακωβίδη, έφτασε στη σύγχρονη εποχή με έργα και συλλογές παιχνιδιών όπως αυτές του εικαστικού Τάσου Μαντζαβίνου και συνεχίζεται – θα συνεχίζεται για πάντα – μέσα από τη δημιουργικότητα των παιδιών: το παιχνίδι είναι τέχνη...