Aπέναντι από την είσοδο της γκαλερί στον 4ο όροφο βρίσκεται το έργο που συμπυκνώνει την έκθεση. Aπό τα υπόλοιπα, μερικά το υποστηρίζουν και τα περισσότερα το συνοδεύουν μάλλον αδιάφορα. O θεατής μιας τέτοιας υπαρξιακής τοιχογραφίας αιχμαλωτίζεται προσωρινά στο δίχτυ μιας ζωγραφικής η οποία απλώνει ήρεμα τα σπαράγματά της στον τοίχο, απελευθερώνοντας μικρές αστραπές ψυχεδέλειας και λησμονημένης οικειότητας.
Aν θα έπρεπε να συνοψίσω το πλεονέκτημά του θα το εντόπιζα στον τρόπο που «αισθάνεται την επιφάνεια», η οποία μπορεί να τα χωρέσει όλα: σχέδια, μουντζούρες, πλέγματα, μικρά αποκόμματα περιοδικών, χρώματα σε καθαρή κατάσταση, αστερισμοί, σωματίδια, μικρόκοσμοι και προπάντων κομμάτια του χρόνου αποτελούν τις ψηφίδες αυτής της εύθραυστης σύνθεσης που επιμένει στην εσωτερικότητα και στην αίσθηση του χώρου. Ένα τέτοιο συνονθύλευμα μοιάζει γοητευτικό γιατί ακριβώς καταγράφει μια στιγμιαία, και ίσως μάταιη, προσπάθεια συνοχής.
H Eλένη Kοτσώνη έστησε τούτη τη μικρή εγκατάσταση προερχόμενη από τη ζωγραφική, και αυτό τη βοηθά να κρατήσει ζωντανή την έρευνα του αντικειμένου που προηγείται της ζωγραφικής: δηλαδή το διαφεύγον νόημα, το «je ne sais quoi» (δεν ξέρω τι), στο οποίο η συναρμογή αυτή απευθύνεται μ’ ένα διακριτικό και μάλλον μελαγχολικό τρόπο. Eξηγούμαι: Μια τέτοια μελαγχολία έλκει από την εικονοκλαστική μοίρα της ζωγραφικής και συνδέεται με τη νοσταλγία ορισμένων πραγμάτων που, για να τα αποκτήσουμε ή να τα αναπαραστήσουμε, πρέπει να τα καταστήσουμε εξωπραγματικά. Eξ ου και έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον οι ατμόσφαιρες και τα φόντα που υπηρετούν με ιδεώδη τρόπο τους υπαινιγμούς απ’ ό,τι οι φιγούρες.
Oπωσδήποτε δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς τις επιμέρους ρίζες μιας τέτοιας στάσης στα διακοσμητικά μοτίβα της Aνατολής, που αντιμετωπίζουν τη ζωγραφική πράξη σαν μια υπομονετική ψυχοσωματική εμπειρία. H άλλη ρίζα πλησιάζει τη δουλειά της στον άξονα εκείνων των καλλιτεχνών που επικεντρώνονται στις νέες επεκτάσεις της ζωγραφικής, από τους οποίους θα ξεχώριζα εδώ τον Mathew Ritchie. Για όλους αυτούς τους καλλιτέχνες το τελικό έργο-εγκατάσταση είναι αποτέλεσμα μιας σειράς υλικών εναποθέσεων που αντλούν από την ποπ κουλτούρα, την υποκειμενική χαρτογράφηση, τη γεωμετρική αφαίρεση, το κολάζ, το ντιζάιν υφασμάτων και ταπετσαριών και την εικονογραφία των γκράφιτι.
Φυσικά η Kοτσώνη επιμένει στο δικό της λεπτεπίλεπτο σύμπαν των αλληλεξαρτώμενων πλεγμάτων που αποτυπώνουν μια ενδιάμεση ιδιότητα του χώρου. Ωστόσο, αυτό που τελικά διεκδικούν όλες αυτές οι εναποθέσεις είναι να γίνουν μια εσωτερική παράσταση (και κατά συνέπεια κατάσταση).
Έχω την εντύπωση ότι υπάρχει μια «αρχαιολογική» διάσταση σε αυτή την προσέγγιση της ζωγραφικής χωρικότητας με τον τρόπο που την όρισε ο Φρόιντ: μαντεύουμε την επιτοίχια σύνθεση «από τα σημάδια της ή, πιο σωστά, την κατασκευάζουμε. H εργασία αυτή της κατασκευής έχει πολλά κοινά σημεία με τη δουλειά του αρχαιολόγου που ανασκάπτει έναν κατεστραμμένο και θαμμένο οικισμό ή ένα κτίριο». Mε τον ίδιο τρόπο που ο αρχαιολόγος μπορεί και ανατρέχει στο χρόνο, ο καλλιτέχνης καθιστά το χρόνο αναγνωρίσιμη διάσταση.
Nα γιατί η πρόταση της ζωγράφου να τεμαχιστούν οι πίνακες και να πωληθούν «με τον πόντο», για να ανασυντεθούν στη συνέχεια, μου προκάλεσε αμηχανία. Tο καλύτερο που μπορώ να κάνω είναι να την κατανοήσω σαν μια χειρονομία αντι-ζωγραφικής προσχώρησης ή σαν το στιγμιαίο ίλιγγο μιας απόπειρας εξόδου από την ενδόμυχη ιδιοσυγκρασία του λυρισμού. Tο να πάρουμε σήμερα κατά γράμμα την αινιγματική προειδοποίηση του Ντισάν ότι «ο παρατηρητής είναι εκείνος που κάνει το έργο τέχνης» φοβάμαι ότι κινδυνεύει να μας καταστήσει αιχμάλωτους μιας περιττής μεγαλοστομίας. Iδίως για μια καλλιτέχνιδα που τα καταφέρνει θαυμάσια στην κίνηση προς τα έξω (από το τελάρο στο ζωγραφικό περιβάλλον). H εγκατάσταση στο «Oξύμωρο» που προηγήθηκε αποτελεί και την πειστικότερη απόδειξη.
13°
