Beforelight: Urban Lightscapes

Ονομάζεται light art και στην Ελλάδα δεν είναι αυτό που λέμε «δημοφιλής» μορφή τέχνης… Για την ακρίβεια, οι πρώτοι και οι τελευταίοι που τη διακονούν είναι οι Beforelight, μια πολυπληθής και πολυσχιδής ομάδα που ζει και εργάζεται σκόρπια στη χώρα, αλλά συγκεντρώνεται όταν πρόκειται να οραματιστεί ωραία και πρωτότυπα πράγματα. Ένα από αυτά, το πρότζεκτ τους Urban Lightscapes, μια ευρωπαϊκή δράση-πείραμα αστικού φωτισμού. Ξεκινάει στις 4 Νοεμβρίου από την Αθήνα, σταθμεύει στη Βαρκελώνη και καταλήγει τον Μάρτιο στο Μάαστριχτ. Οι Beforelight μας δίνουν τα φώτα τους*.

Πώς ξεκίνησε το πρότζεκτ;

Ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμα του European Cultural Foundation, που στόχο είχε τη συνεργασία ομάδων από όλη την Ευρώπη. Θεωρήσαμε ότι θα ήταν πρόκληση για μας -σε περίπτωση που επιλεγόμασταν- να συντονίσουμε σε διεθνές και συλλογικό επίπεδο ένα πρότζεκτ για την επίδραση του εικαστικού φωτός στο αστικό τοπίο με τη συμμετοχή των πολιτών, με αφετηρία μάλιστα τη χώρα μας. Το γεγονός ότι επιλεγήκαμε προτείνοντας το Urban Lightscapes, και μάλιστα μέσα από 360 προτάσεις, ήταν μεγάλη τιμή και φυσικά χαρά για μας.

Και τι σημαίνει Urban Lightscapes;

Στις 4 Νοεμβρίου, θα πραγματοποιηθεί η πανευρωπαϊκή και ανοιχτή για το κοινό ημερίδα Urban Lightscapes Symposium στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, όπου επιστήμονες, καλλιτέχνες και θεωρητικοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό θα μοιραστούν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους γύρω από τον εικαστικό (light art) και τον αστικό φωτισμό (urban lighting). Θα ακολουθήσει τριήμερο workshop πειραματισμού στο FAB LAB του Institute for Advanced Architecture of Catalonia (IAAC) στη Βαρκελώνη στις 22, 23 και 24 Νοέμβριου, με τους συμμετέχοντες να πειραματίζονται πάνω στην εφαρμογή νέων, διαδραστικών μέσων και τεχνολογίας. Το πρότζεκτ θα ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2014 με φωτιστικές εγκαταστάσεις σε υποβαθμισμένες συνοικίες του Μάαστριχτ, σε συνεργασία με την κοινωνική-καλλιτεχνική πλατφόρμα SoAP και την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων της πόλης. Θέτοντας σε εφαρμογή τα συμπεράσματα της ημερίδας και του workshop, οι φωτιστικές εγκαταστάσεις θα γίνουν μία ευκαιρία συν-δημιουργίας και έκφρασης. Είναι πραγματική πρόκληση για μας να δημιουργήσουμε σε ένα άγνωστο σχετικά περιβάλλον, δουλεύοντας παράλληλα μέσω μιας κοινωνικής διεργασίας και με την υποστήριξη ενός κοινωνικού οργανισμού, μαζί με τους πολίτες για την αλλαγή των φωτιστικών συνθηκών της γειτονιάς τους.

Πώς και από ποιον (πρέπει να) σχεδιάζεται ο φωτισμός μιας πόλης;

Μέχρι πρόσφατα ο δημόσιος φωτισμός επαφιόταν σε κάποιον σχετικό υπάλληλο του εκάστοτε δήμου. Τα τελευταία χρόνια όμως αναγνωρίζεται ως σημαντικός παράγοντας τόσο στο επίπεδο της ασφάλειας και της λειτουργικότητας μιας πόλης όσο και στην ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της. Στο εξωτερικό εκπονούνται και εφαρμόζονται Γενικά Σχέδια Φωτισμού, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η κατεύθυνση μεταπτυχιακών που εξειδικεύονται ολοένα και περισσότερο στον τομέα του αστικού φωτισμού. Στην πραγματικότητα ο δημόσιος φωτισμός είναι ακόμη μία πτυχή-ενασχόληση ενός φωτιστή-light designer, με συγκεκριμένες ωστόσο προδιαγραφές.

Έχουν εκπονηθεί-εφαρμοστεί ανάλογες μελέτες στην Ελλάδα; Αμφιβάλλω…

Μπορεί να σας φαίνεται απίθανο, αλλά η αλήθεια είναι ότι γίνονται κάποια βήματα και στην Ελλάδα. Αξίζει να αναφέρουμε το ρυθμιστικό σχέδιο φωτισμού για την Αθήνα, το οποίο εκπονήθηκε από τον Γάλλο Roger Narboni για λογαριασμό της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας, που περιλαμβάνει τη μελέτη φωτισμού με σκοπό την ανάδειξη μνημείων και αρχαιολογικών χώρων του ιστορικού κέντρου της πόλης. Αντίστοιχα, ο Δήμος Πάτρας έχει ήδη μία συμμετοχή στο πρόγραμμα PLUS της LUCI Association, όπου προτείνεται η δημιουργία ενός ενεργειακά αποδοτικού δημόσιου δικτύου φωτισμού με ένα αυτοματοποιημένο σύστημα διαχείρισης.

Θεωρούμε πως είναι δύο προσπάθειες άξιες αναφοράς, καθώς εστιάζουν στη βελτίωση του νυχτερινού τοπίου στα ελληνικά αστικά κέντρα, ωστόσο δυστυχώς δεν έχουν μπει ακόμα σε εφαρμογή.

Ποια πόλη της αλλοδαπής είναι η καλύτερα «φωτισμένη»; Και ποιο κτήριο-μνημείο της Ελλάδας;

Φωτεινό παράδειγμα του εξωτερικού, η Γάνδη, που πρώτη εκπόνησε ένα συνολικό φωτιστικό σχέδιο σε αστική κλίμακα. Στην Ελλάδα, στην κλίμακα του κτηρίου, υπάρχουν κάποιες καλές αναφορές, όπως το Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος στην οδό Αμερικής, στην Αθήνα, όπου ο φωτισμός αναδεικνύει δομικά στοιχεία του κτηρίου χωρίς να γίνεται κραυγαλέος και λαμβάνει υπ’ όψιν του την κίνηση των πεζών, δημιουργώντας ενδιαφέρουσες οπτικές εναλλαγές.

Ποιες οι κοινωνικές επιπτώσεις ενός κακού ή μη επαρκούς δημόσιου φωτισμού;

Πέρα από τα προφανή πρακτικά ζητήματα ασφάλειας και πιθανότατα αύξησης της εγκληματικότητας, καθώς και της μη αισθητικής αρμονίας, σημαντική επίπτωση θεωρούμε την πληγή του αισθήματος του ανήκειν. Θεωρούμε σημαντικό οι κάτοικοι να νιώθουν ότι κοινωνικά ανήκουν κάπου, σε έναν δρόμο, μια γειτονιά, στην πόλη. Αυτήν την οικειότητα μπορεί να την προσφέρει, μαζί με άλλα μέσα φυσικά, και ο δημόσιος φωτισμός. Ο φωτισμός, όπως και η αρχιτεκτονική των κτηρίων ή των δρόμων, είναι στοιχεία που μας πλαισιώνουν, και μπορεί να τα παρατηρούμε, μπορεί και όχι. Ωστόσο, επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο που κυκλοφορούμε, τις διαδρομές που επιλέγουμε, την ψυχική μας διάθεση και την αίσθηση ασφάλειας που μπορεί να μας δημιουργούν.

Γιατί συνήθως οι πόλεις έχουν επαρκώς φωτισμένα τα κέντρα και τους αυτοκινητόδρομους κι όχι τις γειτονιές ή τα πεζοδρόμιά τους;

Τα κριτήρια είναι λειτουργικά και σχετίζονται κυρίως με την ασφάλεια. Αυτό που παρατηρούμε κι εμείς είναι ότι γενικότερα -τόσο φωτιστικά όσο και αρχιτεκτονικά- στα αστικά κέντρα δίνεται προτεραιότητα στα αυτοκίνητα. Ευτυχώς σταδιακά αυτό αλλάζει, είτε με πρότζεκτ που σκοπό έχουν να μετριάσουν τον φωτισμό στους αυτοκινητόδρομους ανάλογα με την κίνηση, είτε στοχεύουν στην ανάδειξη γειτονιών, δίνεται δηλαδή βάση στην ανθρώπινη κλίμακα.

Ποιες οι προδιαγραφές ενός ποιοτικού αστικού φωτισμού;

Σε λειτουργικό επίπεδο, ο φωτισμός που είναι στοχευμένος εκεί που χρειάζεται, αποφεύγοντας την άσκοπη και σπάταλη χρήση του τεχνητού φωτισμού. Σε αισθητικό επίπεδο, θα λέγαμε πως είναι αυτός που αναδεικνύει τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε γειτονιάς, τον περιβάλλοντα χώρο ή τα κτήρια. Αυτό το ερώτημα ακριβώς, αποτελεί βασικό στοιχείο διερεύνησης των δραστηριοτήτων του Urban Lightscapes. Ως σχεδιαστές εικαστικού φωτισμού, ελπίζουμε μια επιλογή να είναι και ο διάλογος μεταξύ αστικού φωτισμού και εικαστικών φωτιστικών παρεμβάσεων.

Πόσο ενεργοβόρος είναι ο αστικός φωτισμός;

Σύμφωνα με διάφορες αναφορές, στην Ευρώπη συνολικά πληρώνουμε περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο μόνο για τον φωτισμό των δρόμων, σχεδόν το 40% των ενεργειακών δαπανών κάθε δημόσιου προϋπολογισμού. Εκτός από πολύ ακριβός, ο δημόσιος φωτισμός είναι και αρκετά ενεργοβόρος, καθώς παράγει, σε ευρωπαϊκή κλίμακα πάντα, περίπου 40 εκατομμύρια τόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Αν φωτίζαμε τις πόλεις με κεριά ή γκαζόλαμπες, τύπου vintage;

Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα επιβαρυνόταν λιγότερο το περιβάλλον, καθώς δεν αποτελούν τις πιο ασφαλείς πηγές φωτισμού και δεν είναι τα πιο αποτελεσματικά μέσα φωτισμού από άποψη διαχείρισης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να απαντά μόνο σε αισθητικά κριτήρια ή θα είχε νόημα σε πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες εφαρμογές. Για παράδειγμα, στο Λονδίνο έχουν συντηρήσει 1600 λάμπες γκαζιού για ιστορικούς λόγους. Ο ήλιος θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της λύσης, αφού μας προσφέρει μια από τις πολλές σύγχρονες δυνατότητες για παραγωγή καθαρής ενέργειας.

Ποιος εκπρόσωπος του εικαστικού φωτισμού αποτελεί πρότυπο για τους Befolight;

Μας αρέσει ο Olafur Eliasson για την απλότητα και την καθαρότητα στα έργα του, καθώς και τη δυνατότητα να κάνει έργα μεγάλων διαστάσεων. Οι δουλειές μας όμως δεν έχουν συγγενική σχέση, όχι μόνο λόγω του διαφορετικού budget αλλά και της οργάνωσης του τρόπου παραγωγής έργων. Θεωρούμε καταλυτικό για το αποτέλεσμα των έργων μας το γεγονός ότι είναι δημιουργήματα μιας πολυμελούς ομάδας και όχι ενός ανθρώπου.

Στις δράσεις-έργα σας φροντίζετε να ζητάτε τη συμμετοχή του περίοικου, τους περαστικού, του επισκέπτη… Γιατί;

Δεν ήταν από τις πρωταρχικές μας ανάγκες· προέκυψε σταδιακά. Φυσικά, ενυπήρχε πάντα η ιδέα του «κάποιος πατάει ένα κουμπί και ανάβει ένα φως», μεταξύ αστεϊσμών και brainstorming. Βασική μας αρχή είναι τα έργα μας να είναι προσιτά σε όλους - δεν προσπαθούμε να κάνουμε ελιτίστικη τέχνη. Με αυτό ως αφετηρία, και σε συνδυασμό με τη χαρά του να προσφέρεις μια ζωντανή εγκατάσταση στον επισκέπτη που αντιδρά με αυτή, μας οδήγησε στη δημιουργία τέτοιου είδους έργων. Μια εγκατάσταση που προϋποθέτει τη συμμετοχή του κόσμου μεταβάλλεται ανάλογα με την επισκεψιμότητά της. Έτσι, στην πορεία, τη βλέπουμε κι εμείς διαφορετικά από ό,τι όταν είχε πρωτοσχεδιαστεί.

«η ομάδα έχει ως κύρια δραστηριότητα τις εικαστικές εγκαταστάσεις και τα αστικά δρώμενα» γράφετε στο βιογραφικό των Beforelight. Βλέποντας τα προσωπικά βιογραφικά σας, διαπιστώνω πως όλοι ασχολείστε με κάτι άλλο…

Ο καθένας ασχολείται με παρόμοια αντικείμενα και παράλληλα το φως είναι αυτό που μας ενώνει. Βέβαια, όσο περνάει ο καιρός η ομάδα αποσπά όλο και περισσότερο από τον προσωπικό μας χρόνο. Ωστόσο, σίγουρα με τα δεδομένα της Ελλάδας δεν θα μπορούσαν να βιοποριστούν εννιά άτομα μόνο από εικαστικές φωτιστικές εγκαταστάσεις. Όταν κοστολογούμε μία πρότασή μας, οι απαντήσεις είναι απαγορευτικές οικονομικά. Το φως απαιτεί εξοπλισμό, εξειδικευμένα εργατικά χέρια και ασφάλεια, που συνήθως κοστίζουν αρκετά παραπάνω από άλλες μορφές τέχνης. Πέρα όμως από αυτό, θεωρούμε ότι το γεγονός του ότι ασχολούμαστε με παρεμφερή και συμπληρωματικά μεταξύ τους επαγγέλματα, και εξειδικευόμαστε σε αυτά, μόνο καλό προσδίδει στην ομάδα. Αυτή η πολυφωνία κάνει την εμπειρία μας πιο πλούσια.

beforelight.gr

urbanlightscapes.net

Αναλυτικά το πρόγραμμα της ημερίδας εδώ:

Φωτογραφίες: Άρης Καμαρωτός

*Η συνέντευξη φιλοξενείται στο SOUL #75