Ο πατέρας της αρτ νουβό Gustav Klimt και το «παλιόπαιδο» του εξπρεσιονισμού Egon Schiele

Είναι χαρισματικοί. Και ιδιοφυείς. Αντικομφορμιστές. Ναι αυτό ήταν κι ανακάτεψαν ξανά και ξανά την τράπουλα της ηθικής αγανάκτησης.

Αψηφούν τη συντηρητική κοινωνία της Βιέννης, προκαλώντας οργή, σκανδαλισμένα βλέμματα που κρυφοκοιτούσαν με αηδία τα έργα.

Τους αποκάλεσαν πορνογράφους, χυδαίους, προσπάθησαν να τους φιμώσουν, να τους αφανίσουν, μα εκείνοι συνέχισαν πεισματικά να προκαλούν και να προσκαλούν σε σκάνδαλα με το μοναδικό τρόπο που ήξεραν. Ζωγραφίζοντας.

Ο Klimt, ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα, είχε πει ότι το έργο του είναι ένας φόρος τιμής στην αγαθή αλλά και λάγνα φυλή των υπερευαίσθητων. Αγάπησε τις γυναίκες και τις γάτες. Οι φήμες λένε ότι είχε κοιμηθεί με όλες τις γυναίκες που είχαν ποζάρει για εκείνον και είχε τουλάχιστον δεκατέσσερα παιδιά, από τα οποία είχε αναγνωρίσει μόνο τα τέσσερα.  

Ο Schille το 1918 είχε πει: «Το σχήμα είναι τελικά το πιο σημαντικό, και αυτό που μου δίνει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι το ανθρώπινο σώμα».

Και οι ζωγραφίζουν ημίγυμνα και γυμνά κορμιά, σε περίπλοκες στάσεις και ασυνήθιστες προοπτικές. 

Τελικά μάγεψαν την Ευρώπη. Αποθεώθηκαν. Η έμπνευσή τους; Η ίδια η ζωή. Έκαναν σκίτσα, σχέδια τα αποκαλούσαν θεμέλιο της τέχνης τους, μοιράζονταν τις ίδιες ανησυχίες, ήταν διαφορετικοί, κινούνταν σε παράλληλα σύμπαντα. Ήταν ανεξάρτητοι. Τι ακριβώς γινόταν στη Βιέννη; Το σίγουρο είναι ότι η πόλη κατόρθωσε να γεννήσει παιδιά που αγαπούσαν την ανατροπή. Το 1905 στην πόλη ο Sigmund Freud έκανε τα δικά του. Οι δημοσιεύσεις του για τη θεωρία της σεξουαλικότητας προκάλεσαν ερωτήματα και επηρέασαν τόσο την επιστήμη όσο και την τέχνη. Ήταν όντως συντηρητική η Βιέννη;

Ποιοι ήταν; Ο Klimt ήταν το ίνδαλμα του Egon. Ο Egon ήταν ο προστατευόμενος του Klimt. Τους χώριζαν είκοσι οκτώ χρόνια. Πέθαναν την ίδια χρονιά.

Σπάνια σκίτσα των Gustav Klimt (1862-1918) και Egon Schiele (1890-1918) εκτίθενται στη Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών (Royal Academy of Arts) στο Λονδίνο σε συνεργασία με το μουσείο Albertina της Βιέννης με αφορμή τα εκατό χρόνια από το θάνατο των δυο ζωγράφων.

Είναι Σάββατο πρωί, ψιλοβρέχει κι ο ουρανός του μεγάλου νησιού έχει το γνωστό γαλακτερό χρώμα. Κι όλο αυτό δίνει στο εμβληματικό κτήριο που στεγάζεται η Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών ένα τόνο δραματικό. Είναι όμως ιδιαίτερα ενθαρρυντικό που τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν έρθει να δουν τα έργα.

Τα πρώτα χρόνια του Gustav Klimt
Ο Gustav Klimt γεννήθηκε στις 14 Ιουλίου του 1862 σε ένα χωριό έξω από τη Βιέννη, το Baumgarten. Από το 1876 έως το 1883 σπούδασε σχέδιο και ζωγραφική στη σχετικά καινούργια σχολή εφαρμοσμένων τεχνών Kunstgewerbeschule. Το 1880 μαζί με τον αδερφό του Ernst και τον συμφοιτητή του Franz Matsch, ιδρύουν τη Kunstler-Compagnie, ένα καλλιτεχνικό συνεταιρισμό. Δέχονται κρατικές παραγγελίες έργων στην Αυστρία, Γερμανία και Ελβετία. Ο βασιλιάς Franz Joseph ο πρώτος, τους αναθέτει τη διακόσμηση του εξοχικού του κοντά στη Βιέννη. Συνέχεια της επιτυχίας τους είναι η σημαντική ανάθεση της διακόσμησης του Burgtheater με σκηνές από την ιστορία του θεάτρου. Για τη δουλειά τους αυτή βραβεύονται με το αυτοκρατορικό βραβείο, την ύψιστη βασιλική τιμή, το χρυσό σταυρό του Merit το 1888. Η συνεργασία τους θα διαρκέσει έως τον θάνατο του Ernest τον Δεκέμβριο του 1892. Η αξιοσύνη, η δόξα, οι τιμές, η αναγνώριση της δουλειάς του Klimt δεν κατάφεραν να τον βοηθήσουν να εκλεγεί καθηγητής στη σχολή Καλών Τεχνών. Το υπουργείο πολιτισμού αρνήθηκε να επικυρώσει το διορισμό.

Τα πρώτα χρόνια του Egon Schiele (1890-1906)
Ο Egon Schiele γεννήθηκε στο Tullin, είκοσι μίλια έξω από τη Βιέννη. Το ταλέντο του φάνηκε από μικρή ηλικία. Ο Adolf, ο πατέρας του, είναι σταθμάρχης κι ο Egon επηρεάστηκεπολύ από τις εικόνες που έβλεπεστο σιδηροδρομικό σταθμό.

Τον Σεπτέμβριο ταξιδεύουν στο Krumau, το γενέθλιο τόπο της μητέρας του. Η περιοχή αυτή θα επηρεάσει τη θεματολογία της δουλειάς του και θα τον εμπνεύσει σχεδόν για όλα τα έργα με θέμα τη φύση. Η οικογένεια μετακομίζει στο Klosterneuburg το 1904. Ο Adolf πεθαίνει την ημέρα της πρωτοχρονιάς και ο πλούσιος θείος, Leopold Czihaczek, γίνεται ο κηδεμόνας του δεκατετράχρονου αγοριού. Ο Egon συνεχίζει να σκιτσάρει, να ζωγραφίζει με την ενθάρρυνση του δασκάλου του Ludwig Karl Strauch, του ζωγράφου Max Kahrer. Ο θείος επικροτεί και χρηματοδοτεί τις σπουδές του. Τον Οκτώβριο του 1906 γράφεται στη σημαντική σχολή καλών τεχνών της Βιέννης, την Ακαδημία BildendenKunste. Είναι ο νεότερος μαθητής της χρονιάς.

Ο Klimt και η Secession (Απόσχιση)
Το 1897 ιδρύει και γίνεται ο πρώτος πρόεδρος της Απόσχισης, η οποία όπως έγραψαν στον κατάλογο της πρώτης έκθεσης αντιπροσωπεύει τη μάχη για την πρόοδο των σύγχρονων καλλιτεχνών ενάντια στα γεράκια που αυτοαποκαλούνται καλλιτέχνες αλλά έχουν εμπορικό συμφέρον να παρακωλύουν την άνθιση της τέχνης.

Ιδρυτικά μέλη είναι ο ζωγράφος Carl Moll, ο σχεδιαστής Koloman Moser και οι αρχιτέκτονες Otto Wagner, Josef Hoffmann και Joseph Maria Olbrich. Κύριος στόχος της Απόσχισης είναι να βρει ένα εναλλακτικό αφήγημα. Από τον Ιανουάριο του 1868 και για έξι χρόνια, η ομάδα εκδίδει το μηνιαίο περιοδικό Ver Sacrum, στο οποίο παρουσιάζονται πολλά από τα σκίτσα και τα σχέδια του Gustav Klimt. Τον Νοέμβριο του 1903 η Απόσχισηαφιερώνει τη 18ηέκθεση στον Klimt, ο οποίος σχεδιάζει το πόστερ της έκθεσης και παρουσιάζει ογδόντα έργα του. 

Το σκάνδαλο 
Το 1894, ο Klimt δέχεται μια πολύ σημαντική δημόσια ανάθεση. Του ζητήθηκε να φτιάξει τρία έργα με αλληγορική σημασία με τίτλους Φιλοσοφία, Ιατρική και Νομική τα οποία θα κοσμούσαν το αμφιθέατρο του πανεπιστημίου της Βιέννης. Ο ζωγράφος παρουσιάζει μια μη ολοκληρωμένη δουλειά για τη Φιλοσοφία στην 7η έκθεση της Απόσχισης το 1900 και μια ακόμη μη ολοκληρωμένη δουλειά για την Ιατρική την επόμενη χρονιά. Οι γυμνές του φιγούρες δεν πείθουν τους συντηρητικούς εκπροσώπους. Η κοινωνική κατακραυγή είναι έντονη. Ο θυμός κοχλάζει στη Βιέννη. Αρνητικά, απαξιωτικά σχόλια για τη δουλειά του ωθούν τον Klimt να επιστρέψει στο κράτος όλα τα χρήματα που είχε πάρει ως προκαταβολή και απαιτεί να του επιστραφούν τα έργα. Δε θα δεχθεί ποτέ ξανά καμία δημόσια ανάθεση. Τότε είχε δηλώσει: «Αρκετά με αυτή τη λογοκρισία. Παίρνω την κατάσταση στα χέρια μου. Θέλω να δημιουργήσω τη διαφυγή μου».

Οι γυναίκες της αστικής τάξης της Βιέννης γίνονται οι προστάτες της Απόσχισης. Του ζητούν πορτρέτα κι εκείνος ζωγραφίζει. Τον λατρεύουν. Τον αποθεώνουν. Οι γυναίκες βρήκαν στο πρόσωπό του το μέσο να εναντιωθούν κι εκείνος να είναι οικονομικά ανεξάρτητος και να ζωγραφίζει ό,τι ήθελε.

Το 1902 ολοκληρώνει το έργο του Beethoven Frize (1900-1902). Η τοιχογραφία η οποία δημιουργήθηκε ειδικά για τη 14η έκθεση της Απόσχισης, είχε ως σκοπό να τιμήσει το μεγάλο δημιουργό, Ludwig van Beethoven. Η έκθεση προσέλκυσε πάνω από εξήντα χιλιάδες επισκέπτες και είχε μια βαθιά επιρροή στον Egon Schiele. Με το τελείωμα της έκθεσης η τοιχογραφία αγοράστηκε από ένα βιεννέζο βιομήχανο και συλλέκτη τον Carl Reininghaous, ο οποίος την αποθήκευσε. Πολλά χρόνια αργότερα ο Schiele λόγω της σχέσης του με τον συλλέκτη θα μπορέσει να την εξετάσει. 

Τα πρώτα βήματα του Egon Schiele 
Το 1908 ο Egon Schiele είναι ολοένα και πιο απογοητευμένος από το συντηρητικό τρόπο διδασκαλίας της Ακαδημίας. Περιφρονεί τους κανόνες διδασκαλίας και συμμετέχει στην πρώτη του ομαδική έκθεση. Εκθέτει δέκα μικρής κλίμακας έργα, σκίτσα και τοπία στο Imperial Hall στο αβαείο του Klosterneuburg. Την ίδια χρονιά ο Klimt έχοντας μια ολόκληρη γκαλερί για τα έργα του εκθέτει το έργο που τον έκανε διάσημο στο σύμπαν όλο. «Το Φιλί». Η έκθεση επηρεάζει βαθιά τον Schiele και το προσωπικό του στυλ θα επαναπροσδιοριστεί ακολουθώντας εκείνο του Klimt. Παίρνει θάρρος και δείχνει έργα του ρωτώντας το ίνδαλμα του εάν έχει ταλέντο. Ο Klimt τον καλύπτει με τις προστατευτικές του φτερούγες.

«Έχεις μεγάλο ταλέντο»
Το 1909, ύστερα από πρόσκληση του Klimt συμμετέχει σε έκθεση δείχνοντας τέσσερα έργα στα οποία φαίνεται πια καθαρά ο θαυμασμός για είδωλό του, τον Klimt. Εκείνη τη χρονιά θα κάνει ένα σκίτσο όπου οι δυο καλλιτέχνες απεικονίζονται με φωτοστέφανα. Την ίδια περίπου περίοδο αποφασίζει μαζί με συμφοιτητές του να εγκαταλείψουν τη σχολή και ιδρύουν το Neukunstgrouppe. Το Δεκέμβριο του 1909 η ομάδα εκθέτει στο KunstsalonPisko στη Βιέννη. Η δουλειά του Schiele τραβά την προσοχή του συλλέκτη Reininghaous και του κριτικού τέχνης Arthur Roessler. Στα επόμενα δυο χρόνια ο τελευταίος θα βοηθήσει στη δημιουργία του προφίλ του καλλιτέχνη, γράφοντας άρθρα για αυτόν και παρουσιάζοντας τον στους συλλέκτες. 

Ο Schiele είναι μαγεμένος από τη δουλειά του Klimt αλλά το Μάιο του 1910 αποφασίζει να περάσει αρκετούς μήνες έξω από τη Βιέννη στο Krumau και η δική του ιδιαίτερη φωνή αναδύεται. Την ίδια περίοδο η μποέμικη ζωή του δεν βρίσκει σύμφωνο το θείο και κηδεμόνα του ο οποίος σταματά τη χρηματοδότηση λέγοντας του να αρχίσει να παρέχει μόνος του τα προς το ζην. Το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς δηλώνει. «Ξεπέρασα τον Klimt. Είμαι ένας διαφορετικός άνθρωπος».

1911-1912. Ο Klimt είναι πια ένας αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, δέχεται αναθέσεις για πορτρέτα από τη μοντέρνα κοινωνία της Βιέννης μετά από την πρώτη επιτυχία του με ένα έργο για τη νεαρή αριστοκράτισσα Sonja Knips. Συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις και εκπροσωπεί την Αυστρία ως ο κυρίαρχος καλλιτέχνης της. 

Τον Απρίλιο του 1911 η πρώτη μονογραφία του Schiele εκδίδεται από το φίλο, συγγραφέα και ζωγράφο Paris von Gutersloh. Η επιτυχία έχει χτυπήσει την πόρτα του κι αυτό φαίνεται από τον αντίκτυπο της ατομικής του έκθεσης στη γκαλερί Mithke στη Βιέννη. Ο Klimt του συστήνει το μοντέλο Wally Neuzil. Δεν άργησε να γίνει η ερωμένη του. Συζούν και τον Αύγουστο μετακομίζουν στο Krumau. Η χαμηλή κοινωνική θέση της Wally και η ελεύθερη σχέση τους αρχίζει να προκαλεί έντονη δυσφορία στους ντόπιους. Αναγκάζονται να φύγουν. 

Η φυλάκιση του Egon Schiele
Στις 13 Απριλίου του 1912 ο Egon Schiele συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στη Neulengbachμε τις εξής κατηγορίες: απαγωγή παιδιού, αποπλάνηση, ανηθικότητα. Μαζί με τη Wally έδωσαν καταφύγιοσε ένα δεκατριάχρονο κορίτσι που το είχε σκάσει από το σπίτι της. Στη δίκη που έγινε τρείς εβδομάδες αργότερα οι δυο πρώτες κατηγορίες αποσύρθηκαν. Η τρίτη κατηγορία, η ανηθικότητα δεν αποσύρθηκε. Ο Egon κατηγορήθηκε ότι ένα μικρό παιδί εκτέθηκε ανεπανόρθωτα στα γυμνά του έργα. Κατασχέθηκαν από τις αρχές 125 έργα και ο δικαστής με μια δραματική κίνηση έκαψε ένα. Ο Egon έμεινε στη φυλακή εικοσιτέσσερις μέρες. Αποφυλακίστηκε και επέστρεψε στη Βιέννη. Ήταν φοβισμένος και απένταρος. Τελικά νοίκιασε ένα στούντιο σχετικά κοντά στο εργαστήριο του Klimt και αποκτά καινούργιους υποστηρικτές. Ένα συντηρητή και εραστή της μοντέρνας τέχνης τον August Lederer και τη γυναίκα τουSerena, των οποίων ο γιός θα γίνει αργότερα ένας σημαντικός συλλέκτης των έργων του. Φλερτάρει την Edith Harms, κόρη μιας αξιοσέβαστης οικογένειας της μεσαίας τάξης η οποία κατοικεί απέναντι από το στούντιο. Χωρίζει τη Wally αλλά της ζητά να συνεχίσει να ποζάρει ως μοντέλο για εκείνον. Η Edith δεν είναι ευχαριστημένη.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος
O Klimt είναι μεγάλος σε ηλικία για να στρατευτεί και ο Egon δεν μπορεί να περάσει τις ιατρικές εξετάσεις για δυο συνεχόμενες φορές. Τα καταφέρνει την τρίτη φορά και πριν φύγει για τη στρατιωτική του εκπαίδευση παντρεύεται την Edith η οποία επιμένει να φύγει η Wally και να μην ποζάρει ξανά για εκείνον. Τελικά ο Egon δεν θα πάει στο μέτωπο αλλά οι στρατιωτικοί περιορισμοί θα φέρουν επιπτώσεις στο έργο το οποίο μειώνεται σημαντικά. Το 1916 ο Klimtκαι ο Egonσυμμετέχουν σε μια έκθεση στο Βερολίνο στο Wiener Kunstschau. Τα έργα τους συνομιλούν. Έχουν τοποθετηθεί αντικριστά. Η επιρροή του ενός στο έργο του άλλου είναι εμφανής.

Το τέλος
Στις 11 Ιανουαρίου του 1918 ο Klimt παθαίνει εγκεφαλικό και μπαίνει στο νοσοκομείο. Πεθαίνει από πνευμονία στις 6 Φεβρουαρίου. Ο Egon ζωγραφίζει τρία έργα με το ίνδαλμα του στο νεκροτομείο. Τον καλούν μετά από το θάνατο του Klimt να οργανώσει την 49η έκθεση της Απόσχισης. Τον Ιούλιο, αφού απέτυχε να νοικιάσει το άδειο στούντιο του Klimt θέλει να μετατρέψει το παλιό του στούντιο σε σχολή καλών τεχνών. Λίγο πριν το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου η Edith αρρωσταίνει από γρίπη. Ήταν ένα από τα θύματα της θανατηφόρου πανδημίας της ισπανικής γρίπης. Ήταν έξι μηνών έγκυος. Αρρώστησε και ο Egon. Πέθανε τρεις μέρες αργότερα, στις 31 Οκτωβρίου. Ήταν είκοσι οκτώ χρονών.

Ο σκηνοθέτης Βιτόριο ντε Σίκα και  «πατέρας» του ιταλικού νεορεαλισμού φαίνεται να είχε πει: «Η ηθική αγανάκτηση είναι στις περισσότερες περιπτώσεις 2% ηθική, 48% αγανάκτηση και 50% ζήλια». Ευτυχείτε, αγαπητοί!