ΤΣΙΛΕΡ: Ένας Γερμανός χτίζει την Ελλάδα

Το εικαστικό και αθηναιολογικό γεγονός της χρονιάς είναι η έκθεση έργων του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, που εγκαινιάζεται στις 22/3 στην Εθνική Πινακοθήκη.

Ο Τσίλερ γεννήθηκε Σάξονας και Γερμανός (το 1837), αλλά αποφάσισε να γίνει Αθηναίος και  Έλληνας (πέθανε εδώ το 1923). Ήταν γόνος οικογένειας πρακτικών αρχιτεκτόνων, συνεργάτης και μαθητής του μεγάλου Θεόφιλου Χάνσεν, ενώ υπήρξε επίσης ζωγράφος, αρχαιοδίφης και αρχαιολόγος. Μελέτησε τις καμπύλες και το φωτισμό του Παρθενώνα, ανέσκαψε το Παναθηναϊκό Στάδιο, επιστάτησε στο χτίσιμο κτιρίων σχεδιασμένων από άλλους (Ακαδημία, Βιβλιοθήκη), εντόπισε αρχαία υδραγωγεία (που, μετά από καθαρισμό, ξαναλειτούργησαν!), αντέγραψε ποικίλα αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά και αναγεννησιακά μοτίβα, σχεδίασε έπιπλα, φουρούσια, πλακάκια, μπαλούστρα και ακροκέραμα, ζωγράφισε πίνακες, έσκαψε στον αρχαίο Ραμνούντα, παρήγαγε διακοσμητικά οικοδομικά υλικά, δίδαξε στο Πολυτεχνείο· κυρίως, όμως, εκπόνησε αρχιτεκτονικά σχέδια: σπίτια, θέατρα, ανάκτορα, ηρώα, εκκλησίες, δικαστήρια, μέχρι και την αναμόρφωση του Λυκαβηττού.

Η έκθεση περιλαμβάνει 500 σχέδια (υδατογραφίες κυρίως), μακέτες, φωτογραφίες, έγγραφα κ.λπ. του χαλκέντερου δημιουργού, από το πρωιμότερο (η εκκλησία του χωριού του, κοντά στη Δρέσδη, 1865) μέχρι το υστερότερο (ηρώο της Μυτιλήνης, 1920). Απ’ αυτά άλλα υλοποιήθηκαν αυτούσια, άλλα έμειναν κουτσουρεμένα και πολλά ανεκτέλεστα. Μερικά από τα σημαντικά κτίσματα που βλέπουμε σήμερα στο λεκανοπέδιο φέρουν τη σφραγίδα του: Νομισματικό Μουσείο, Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Πρεσβεία της Ιταλίας, Προεδρικό Μέγαρο, Βιβλιοθήκη, Μέγαρο Μελά, παλιά Πρεσβεία της Αυστρίας, Άγιος Νικόλαος του Θων, Εθνικό Θέατρο, βασιλικό παλάτι στο Τατόι, Χημείο, κτίριο γραφείων όπου και το σινεμά «Ιντεάλ», δικαστήρια της πρώην σχολής Ευελπίδων, Άγιος Λουκάς Πατησίων, παλιά Ταινιοθήκη, έπαυλη στο κτήμα Συγγρού κ.λπ. Αρκετά έχουν, δυστυχώς, κατεδαφιστεί (Δημοτικό Θέατρο, πολυκατοικία Πεσμαζόγλου, σπίτια στα Κόκκινα Χωράφια της Κηφισιάς και της συνοικίας Τσίλερ στην Καστέλα κ.λπ.) και άλλα έχουν αλλοιωθεί με επεμβάσεις (π.χ. Αγία Τριάδα στην Πειραιώς). Ο μεγάλος σεισμός του ’53 γκρέμισε το θέατρο της Ζακύνθου, σώζονται όμως τ’ «αδέρφια» του στην Πάτρα και στην Ερμούπολη, όπως και εκκλησίες στο Βέλο Κορινθίας και στο Μαρκόπουλο και πλείστα άλλα, ταπεινότερα έργα του. Το όνομά του είναι συνώνυμο του νεοκλασικισμού, παρόλο που ο ίδιος χρησιμοποίησε (και εν πολλοίς ανέμειξε) πολλά αρχιτεκτονικά στιλ, ενώ δημιούργησε κι ένα δικό του: το «ελληνοελβετικό».

Ο Τσίλερ πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του φτωχός, δεν ήταν καλός στα επιχειρηματικά. Έχασε το σπίτι του (Μαυρομιχάλη και σχεδόν Ακαδημίας, αργότερα οικία Λομβάρδου, σήμερα ανακαινίζεται) και το εξοχικό του στην Κηφισιά –  δικά του έργα φυσικά. Ήταν όμως καλός πατέρας: τρία κορίτσια, δύο αγόρια και σχεδόν 600 κτίριά του (μακράν ο παραγωγικότερος αρχιτέκτονας όλων των εποχών) γεννήθηκαν στην Ελλάδα.

Η κ. Μαριλένα Κασιμάτη, δρ. Ιστορίας της Τέχνης και επιμελήτρια της Πινακοθήκης, εργάστηκε τρία χρόνια για να ετοιμάσει αυτή την έκθεση, που είναι μόλις η τρίτη τσιλεριανή (οι άλλες δύο: 1939, 1973) και φυσικά μακράν η πληρέστερη. Η Πινακοθήκη διέθετε ήδη το κύριο αρχείο Τσίλερ, το οποίο η επιμελήτρια αξιοποίησε δεόντως. Επιπλέον ερεύνησε, εντόπισε, ξεσκόνισε (κυριολεκτικά) και συνέλεξε περαιτέρω υλικό από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Ακόμα, δαπάνησε πολύ χρόνο για να ταυτίσει σχέδια με έργα και μελέτησε τις ανέκδοτες «Αναμνήσεις» του Τσίλερ (ως γερμανομαθής). Τέλος, εμπνεύστηκε, ανέθεσε σε κορυφαίους ειδικούς και οργάνωσε τόσο το στήσιμο της έκθεσης, όσο και τη συγγραφή - σύνθεση του μνημειώδους «Οδηγού» της, που πολύ απέχει από οποιονδήποτε συνήθη κατάλογο εκθεμάτων. Βγαίνοντας από την Πινακοθήκη, μαγεμένοι, ξανοιχτείτε: Η μείζων έκθεση Τσίλερ είναι πάντοτε στους δρόμους και εκθέματα είναι τα κτίσματά του.

d.fyssas@gmail.com