Εικαστικα

Η Θεσσαλονίκη σε ρυθμό Restart

Τα καλά νέα έρχονται από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και τη Συλλογή Κωστάκη

Restart όπως επανεκκίνηση! Κι αυτή είναι μια καλή είδηση επιτέλους που έρχεται από τη Θεσσαλονίκη, την πόλη που τα λεωφορεία αγκομαχάνε και δεν έρχονται ποτέ στην ώρα τους, μιας και ο ΟΑΣΘ σκούριασε και θέλει ανανέωση, μα λεφτά γιοκ. Την πόλη που όποιος δεν συμφωνεί με τον Γιάννη Μπουτάρη, ή κάποιοι διαφωνούντες, για να το λειάνουμε, μετέχει βάρβαρων μέσων, προς συνετισμό.

Πού και πού, βέβαια, όλο και κάποιο γκουρμέ, μπέργκερ, μουσικό, ή φεστιβάλ νέων καινοτομιών, έρχεται με φόρα για να αποκαταστήσει το πληγωμένο πρόσωπό της, μα πόσο πια στριτ ντελικατέσεν ή «σαν τη Χαλκιδική δεν έχει» τσιτάτα, αρκούν για να της επαναφέρουν την αίγλη ή το αναβράζων, κόντρα στην κατά γενική παραδοχή δυσθυμία του βορρά να επανεφεύρει το νεωτερικό πρόσωπο του; Γι' αυτό και το Restart, όπως επανεκκίνηση, που τόσο περήφανα διοργανώνει από 29 Ιουνίου έως και 16 Σεπτεμβρίου το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης- Μονή Λαζαριστών, είναι επιτέλους, μια καλή είδηση. Γιατί ήδη συμβαίνει!

Καζιμίρ Μαλέβιτς, Γυναικείο πορτρέτο, περ. 1910–1911, γκουάς σε χαρτόνι, 27.7 × 27.8

Σολομών Νικρίτιν, Γυναίκα που ουρλιάζει, 1928, λάδι σε καμβά, 60.7 × 51.8

Αν περάσεις επίσκεψη εκεί στα δυτικά, μπορεί και να μην το γνωρίσεις το μέρος από την ανάπλαση που υπόκειται, έτσι όπως γκρεμίζονται τείχη και στη θέση τους ανοίγουν παράθυρα. Ναι, το μουσείο, παρά τα πενιχρά οικονομικά και τη δυστοκία των καιρών όπου όλα κάνουν κράτει και μετρούν τα ψιλά τους, κατάφερε να εξοικονομήσει πόρους και να αναδομήσει την εικόνα του.

Η διευθύντριά του, Μαρία Τσαντσάνογλου, υπόσχεται κυριολεκτικά μιαν άλλη νέα εποχή, που ήδη ξεκίνησε από το νέο κατασκευαστικό του χώρου, και συνεχίζει ακάθεκτη και ως προς το περιεχόμενο. Εξειδικευμένο στη Ρωσική Πρωτοπορία, όσο αφορά τη στέγαση αλλά και τη διαχείριση της Συλλογής Γιώργου Κωστάκη, το κτίριο της Μονής Λαζαριστών δεν αλλάζει πρόσωπο ένεκα καπρίτσιου. Ο χώρος αλλάζει, γιατί αλλάζουν και οι καιροί. Κι επειδή ήρθε η ώρα να διευρύνει το περιεχόμενό του. Και να φανερώσει θησαυρούς που έως τώρα απλά συντηρούνταν και επιτηρούνταν στην «κάβα» του. Όμως πλέον όλα στο φως και περισσότερος «Κωστάκης» στο φως!

Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Κίτρινη κανάτα, περ. 1913–1914, λάδι σε καμβά. 70.7 × 52.3

Μιχαήλ Ματιούσιν, Μουσικοζωγραφική κατασκευή, 1918, ακουαρέλα και γκουάς σε χαρτόνι, 51 × 63

Η συλλογή έργων που δημιούργησε ο Γ. Κωστάκης κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα αποτελείται από έργα ρωσικής και σοβιετικής τέχνης των δεκαετιών 1900-1940, συμπεριλαμβανομένων και όλων των σταδίων του σχηματισμού και της εξέλιξης της Ρωσικής Πρωτοπορίας με όλα τα διαφορετικά στυλ, είδη και τεχνικές. Το 1977, μέρος της συλλογής δωρήθηκε στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, ενώ ο ίδιος ο συλλέκτης έφυγε με έναν μεγάλο αριθμό έργων και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Και τα δύο μέρη αυτής της σπουδαίας συλλογής παρουσιάζουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της εξέλιξης της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Το ελληνικό δημόσιο απέκτησε τη συγκεκριμένη συλλογή το 2000 από την οικογένεια του συλλέκτη, και έκτοτε ανήκει στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

Ρότσενκο Άλεξάντρ, Δύο φιγούρες, 1920, λάδι σε κοντραπλακέ, 145.8 × 95.5 Το έργο προηγήθηκε της σειράς των γεωμετρικών «Φιγούρων» της Στεπάνοβα του 1921. Προγενέστερα είχε δημοσιευτεί με τον τίτλο «Κατασκευή σε λευκό (Ρομπότ)»

Λιουμπόβ Ποπόβα, Γυναίκα που ταξιδεύει, 1915, λάδι σε καμβά, 158.5 × 123

400 και πλέον έργα από τη συλλογή και το αρχείο του Γιώργου Κωστάκη θα αποτελέσουν το μέσο για αυτό το ιδιαίτερο ταξίδι στα κινήματα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, αυτής της συγκλονιστικής περιόδου των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, που μέσα από τα ιστορικά συμφραζόμενα του μεγάλου οράματος για την αλλαγή του κόσμου, έθεσε ουσιαστικά ζητήματα σχέσης της ζωγραφικής με την ποίηση, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, το θέατρο, τις επιστήμες και συγκρότησε νέες θέσεις και μανιφέστα, καθώς και εν τέλει μια εντελώς καινοτόμα φιλοσοφία που απέβλεπε στον ρόλο που η τέχνη μπορεί να διαδραματίσει προκειμένου να καταργηθούν οι παγιωμένες αισθητικές συμβάσεις.

Λιουμπόβ Ποπόβα, Ζωγραφικό Αρχιτεκτόνημα, 1918, λάδι σε καμβά, 71.1 × 58.3

Στην ίδια έκθεση αναδεικνύεται επίσης και το πορτρέτο του εμπνευσμένου συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη (1913-1990), ο οποίος έθεσε στόχο ζωής να διασώσει την τέχνη αυτή από τη λήθη και την αναπόφευκτη καταστροφή μέσα στο δυσμενές για την φορμαλιστική τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας περιβάλλον της σταλινικής και προ-περεστροϊκής ΕΣΣΔ.

Αλεξάντρ Ρότσενκο, Δύο κύκλοι. Από τη σειρά «Συγκέντρωση χρώματος», 1918, λάδι σε καμβά, 25.4 × 21.3

Ελ Λισίτσκι, Σχέδιο — μελέτη για μνημείο στη Ρόζα Λούξεμπουργκ, 1919–1920, μελάνι, μολύβι και γκουάς σε χαρτί, 10 × 10.1

Τα έργα της συλλογής του περιλαμβάνουν ένα μικρό αλλά απόλυτα αντιπροσωπευτικό αριθμό ζωγραφικών έργων και γραφιστικών από τον ιδρυτή του κινήματος του Σουπρεματισμού, Καζιμίρ Μαλέβιτς, δημιουργίες από τους πρωτοπόρους του Κονστρουκτιβισμού, Βλαντίμιρ Τάτλιν, Αλεξάντρ Ρότσενκο και Γκούσταβ Κλούτσις, πάνω από 200 έργα της Λιουμπόβ Ποπόβα, μια μεγάλη επιλογή έργων του Ιβάν Κλιούν, έργα καλλιτεχνών της λεγόμενης Σχολής της Οργανικής Παιδείας με πρωτοστάτες τον Μιχαήλ Ματιούσιν και τα αδέλφια Έντερ, έργα από τον εμπνευστή και θεωρητικό της Αναλυτικής τέχνης, Πάβελ Φιλόνοφ, έργα και αρχειακό υλικό των Σολομών Νικρίτιν, Αλεξάντρ Ντρέβιν, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Όλγα Ροζάνοβα, Ελ Λισίτσκι και Πάβελ Μανσούροφ. Η συλλογή περιλαμβάνει επίσης σερβίτσια από πορσελάνη και αντικείμενα βιομηχανικού σχεδιασμού. Παράλληλα με τη συλλογή, το ΚΜΣΤ κατέχει και το αρχείο της οικογένειας Κωστάκη, το οποίο παρέχει το καλύτερο δυνατό υπόβαθρο για τη μελέτη αυτής της εξαιρετικής συλλογής και περιόδου.

Αλεξάντρ Ντρέβιν, Καράβι, 1931, λάδι σε καμβά, 58 × 79

Η διευθύντρια του ΚΜΣΤ, Μαρία Τσαντσάνογλου αναφέρει για την έκθεση: «Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει με μεγάλη χαρά την συλλογή Κωστάκη σε μια νέα διευρυμένη έκθεση με ανανεωμένη επιμελητική, μουσειολογική και μουσειογραφική προσέγγιση. Ο Γιώργος Κωστάκης ήταν ένας εμπνευσμένος συλλέκτης που έσωσε αυτή την τόσο σημαντική περίοδο της ιστορίας της τέχνης από την λήθη και την καταστροφή. Μέσα από την έκθεση αυτή θέλουμε να τιμήσουμε και τον ίδιο αλλά και να αναδείξουμε την αισθητική περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας μέσα από τα κινήματα, τις ομάδες, τις σχολές και τους καλλιτέχνες της. Θεωρώ σημαντικό το γεγονός ότι η νέα αυτή έκθεση συμπίπτει χρονικά με την διεύρυνση του ίδιου του μουσείου μας και την ίδρυση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – συλλογή Κωστάκη στο πλαίσιο του νέου μουσειακού οργανισμού MOMus, το οποίο θα διαχειρίζεται πιο εξειδικευμένα και με μεγαλύτερη εξωστρέφεια πλέον τις συλλογές και τα αρχεία της Ρωσικής Πρωτοπορίας μέσα από τις εκθέσεις και τα εκπαιδευτικά του προγράμματα. Η συμβολή του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΜΣΤ, των συναδέλφων από τη Ρωσία και την Ελλάδα και, ασφαλώς, της επικεφαλής του Συλλόγου Υποστηρικτών του ΚΜΣΤ, κ. Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια και του Heritage Foundation καθώς και του μεγάλου χορηγού της έκθεσης, κ. Αντρέι Τσεγκλιακόφ και της AVC Charity Foundation for the Support of Cultural Programs είναι μεγάλη και χρήζει ειδικής μνείας για τον καθένα και την καθεμία χωριστά. Χάρη στην κοινή μας προσπάθεια, η Θεσσαλονίκη γίνεται ένα διεθνές κέντρο για την μελέτη της Ρωσικής Πρωτοπορίας, ανοικτό σε μουσεία και ερευνητές από όλο τον κόσμο».

Πάβελ Φιλόνοφ, Κεφάλι, μέσα δεκαετίας 1920 (1923–1925), λάδι, ακουαρέλα και γκουάς σε χαρτόνι, 86.7 × 60.7

Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Τσαντσάνγολου, Νατάλια Αφτονόμοβα, Άλλα Λουκάνοβα
Συνεπιμέλεια: Αγγελική Χαριστού
Αρχιτεκτονικός-μουσειογραφικός σχεδιασμός: Κιριλ Ας, Νάντια Κόρμπουτ
Σχεδιασμός καταλόγου: ABCDesign

Ιβάν Κλιούν, Κόκκινο φως. Σφαιρική σύνθεση, 1923, λάδι σε καμβά, 68.3 × 67.7

«Θεσσαλονίκη. Η Συλλογή Γιώργου Κωστάκη. Restart», 29 Ιουνίου – 16 Σεπτεμβρίου 2018, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Μονή Λαζαριστών

Γκούσταβ Κλούτσις, Δυναμική Πόλη, 1919–1921, λάδι, τσιμέντο και άμμος σε ξύλο, 87 × 63.5