Κάτια Αρφαρά, τι γίνεται στο Πεδίο του Άρεως;

Από το Μουσείο της Ακρόπολης έως και τον Εθνικό Κήπο. Από τη Διπλάρειο Σχολή έως και την Ίριδα, από το Αναγνωστήριο του Βαλλιάνειου κτιρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης έως μια παλιά πολυκατοικία της οδού Δεριγνύ. Στο Παλιό Χημείο, στο Πεδίο του Άρεως, αλλά και στους χώρους της Στέγης, ναι, παντού διασπείρεται, διακτινίζεται και διαδρά με όλη την Αθήνα το Onassis Fast Forward Festival 5, πιστό στο μανιφέστο προβληματισμού και δράσης. Θεωρίας αλλά και πράξης: να διεκδικήσουμε την πόλη που νομίζουμε πως ξέρουμε.

Να επαναορίσουμε τι σημαίνει «κοινή επικράτεια», να πυροδοτήσουμε συζητήσεις δημιουργώντας πεδία επικοινωνίας και προβληματισμού. Και σε μια Αθήνα τραυματισμένη, ειδικά σε θέματα δημόσιου και κοινωνικού χώρου, να επαναπροσδιορίσουμε από κοινού το περιεχόμενο της λέξης «Αττικό Άστυ». Πέραν των φολκλορικών, της νοσταλγίας ή των ευχολογικών στεγνών διακηρύξεων, ή και πέρα από αυτά τα «σημεία», ξεκινά το φετινό φεστιβάλ. Εντελώς συμβολική επομένως, ως προς την επιλογή του χώρου, ακόμα και η συνέντευξη Τύπου του: στο αναψυκτήριο Άλσος του Πεδίου του Άρεως. Που τη σημερινή του φάση-κατάσταση δεν τη λες κι ό,τι καλύτερο.

Ο ήλιος λάμπει, το πράσινο της φύσης και των δένδρων συνομιλεί με την ουρμπανιτέ των γκράφιτι και φιλοτεχνούν μια μεταιχμιακή κατάσταση, πολύ μέσα στον προβληματισμό της διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτης Παναγιωτάκου: «Ένα φεστιβάλ τοπικό, γι’ αυτό και παγκόσμιο, εντοπισμένο και οικουμενικό. Ένα φεστιβάλ που θέλει να συνομιλήσει όχι μόνο με τον χώρο, αλλά κυρίως με την κατάσταση, συμπυκνώνοντας τον χρόνο και τον τόπο, βασισμένο στα ίδια τα υλικά της πόλης, που δεν είναι άλλα από τα διανύσματα της ζωής των ανθρώπων της. Έτσι, κυκλοφορεί στον δημόσιο και τον κοινωνικό χώρο, καταλαμβάνει κτίρια, επαναπροσδιορίζει το περιεχόμενό τους. Η Αθήνα των πολυκατοικιών και των νεοκλασικών, της Ιστορίας και της αρχαιολογίας, της μνήμης και του παρόντος, του ματαιωμένου μεγαλείου και της παραπλανητικής νοσταλγίας, η Αθήνα των διαστρωματώσεων και των στρωματογραφικών κενών, με τα δικά της ίχνη βίας και καταστροφών, με τις δικές της ιστορικές ασυμφωνίες, αποκαλύπτεται. Αναθέσεις, διεθνείς συμπαραγωγές και παγκόσμιες πρεμιέρες συνδέουν πρόσωπα και οργανισμούς, συγκεντρώνοντας στο κέντρο της πόλης εκείνους που θέλουν να αναρωτηθούν, αλλά κυρίως όσους η τυχαιότητα, και όχι η πρόθεση, τους φέρει κοντά σε όσα θα συμβούν. Καλλιτέχνες του κόσμου, με αφετηρία τους τη Βηρυτό, το Βερολίνο, την Κουάλα Λουμπούρ, το Παρίσι, το Ρέικιαβικ, το Σάο Πάολο, τη Σιγκαπούρη, τη Στοκχόλμη και το Τόκιο –σε συνεργασία με Έλληνες καλλιτέχνες, ερευνητές και κατοίκους– ανασκάπτουν και επαναπροσδιορίζουν το αρχαίο και πρόσφατο παρελθόν της Αθήνας, έτσι όπως αυτό ψιθυρίζει ή κραυγάζει στο παρόν».

Με ένα δεκαπενθήμερο πρόγραμμα εγκαταστάσεων, περφόρμανς, εκθέσεων, προβολών, εργαστηρίων και δημοσίων διαλόγων, ένα δυναμικό πεδίο είναι το ζητούμενο που θα αναπτυχθεί. Ένας χώρος ποιητικής αναγκαιότητας, όπου καλλιτέχνες και κάτοικοι, μόνιμοι περίοικοι, αλλά και προσωρινώς «φιλοξενούμενοι» ή σκέτα επισκέπτες θα αμφισβητήσουν βεβαιότητες, θα προτάξουν νέα τεκμήρια και θα επαναδιαπραγματευθούν - διαλογιστούν περί του τι σημαίνει πολιτιστική κληρονομιά, όχι μόνο σαν όρος του χθες, αλλά σαν νέος πόρος για το σήμερα. Μετά το τέλος της συνέντευξης Τύπου αλλά και των πολύ ενδιαφέροντων τοποθετήσεων κάποιων από τους καλλιτέχνες που σε λίγες μέρες θα αναπτύξουν τα έργα τους, μιλήσαμε με την Κάτια Αρφαρά, την καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ. Αναπόφευκτα, λόγω τόπου, ξεκινήσαμε με το Πεδίο του Άρεως.

Η Αλίκη Βουγιουκλάκη και το Κηποθέατρό της δεν μένουν πια εδώ

«Δεν αναζητούμε την επαναφορά στο κάποτε της Αθήνας. Η Αθήνα δεν μπορεί να επιστρέψει στο πώς ήταν πριν είκοσι χρόνια. Η δομή της, η μορφή της, η σύνθεσή της είναι διαφορετικές. Η Αθήνα είναι πια μια πόλη με κατοίκους από όλα τα μέρη του κόσμου. Δεν μιλάμε για μια ομογενοποιημένη ταυτότητας της πόλης. Το Πεδίο του Άρεως είναι ένας μικρόκοσμος της Αθήνας. Στην πορεία του αντικατοπτρίζονται όλες οι διαφορετικές ιστορικές και κοινωνικές περίοδοι, οι πολιτικοκοινωνικές αναταράξεις – όλα τα μεγάλα γεγονότα έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους πάνω στο Πεδίο του Άρεως. Αναζητούμε λοιπόν τα ίχνη αυτού του παρελθόντος θέλοντας όχι να προτείνουμε την επιστροφή του, αλλά να μπορέσουμε να ενεργοποιήσουμε τις πολλαπλές ταυτότητες του χώρου, ταυτότητες κοινωνικές, πολιτικές, οικολογικές. Το Πεδίο του Άρεως παραμένει πυρήνας της πόλης, είναι ένας χώρος ψυχαγωγίας και πολλαπλών δραστηριοτήτων. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι περνούν εδώ τις Κυριακές τους, παίζουν σκάκι, κρίκετ, νεότεροι και παλαιότεροι κάτοικοι. Το φαινόμενο των ναρκωτικών, που υπάρχει τα τελευταία χρόνια, δεν έχει απαξιώσει το σύνολο του πάρκου. Το θέμα δεν είναι να επιστρέψουμε στην εποχή που υπήρχε εδώ το Κηποθέατρο Αλίκη ή το Άλσος ή το αναψυκτήριο Green Park. Η ιδέα είναι να ανοίξουμε τον διάλογο ανάμεσα στις διαφορετικές κοινότητες του πάρκου, πέρα από μικροπολιτικά συμφέροντα. Εμείς δεν κάνουμε πολιτική, ούτε ακτιβισμό, κάνουμε τέχνη. Θέλουμε λοιπόν να δημιουργήσουμε χώρους διαλόγου και συνεύρεσης ανθρώπων, που δεν συμφωνούν απαραιτήτως, που μπορεί να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις για το πάρκο. Γι’ αυτό φτιάχνουμε ραδιοφωνικό σταθμό που θα εκπέμπει όλη την ημέρα, θα υπάρχει ένας χώρος όπου οι κάτοικοι θα μπορούν να συζητήσουν ή να αφήσουν τα γράμματά τους, δίνουμε υλικό στη βιβλιοθήκη, οργανώνουμε δράσεις σε σχέση με το δημοτικό σχολείο που βρίσκεται απέναντι ή με τον Πανελλήνιο, συνεργαζόμαστε με τη Σχεδία. Ενεργοποιούμε όλες τις κοινότητες που είτε βρίσκονται στο πάρκο είτε δρουν και υπάρχουν περιμετρικά του πάρκου».

Εδώ και τώρα

«Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε σήμερα το τι σημαίνει “πολιτική τέχνη”. Υπήρξε μια περίοδος ύφεσης της πολιτικής τέχνης. Το ότι είμαστε σήμερα στο Πεδίο του Άρεως και μιλάμε για Μπρεχτ, αποστασιοποίηση, δείχνει ότι είμαστε σε έναν ευρύτερο προσδιορισμό της πολιτικής τέχνης. Αυτό είναι το πλεονέκτημα της τέχνης, όταν βέβαια δεν είναι διδακτική και στρατευμένη. Κάθε τέχνη είναι πολιτική, προφανώς. Τα projects που φιλοξενούμε είναι μια άλλη μορφή πολιτικής τέχνης. Αυτό επιδιώκει το Fast Forward Festival, αυτή είναι η ιδιαιτερότητά του. Οι καλλιτέχνες αντιδρούν σε αυτό που συμβαίνει εδώ και τώρα. Δείχνουν πιο άμεσα αντανακλαστικά».

Το concept είναι «Όχι έτοιμα projects»

«Οι καλλιτέχνες που επιλέχτηκαν ειδικεύονται στις δράσεις σε δημόσιους χώρους. Είναι καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, χορογράφοι, συγγραφείς, κουκλοπαίκτες, είναι μεγάλη η γκάμα των “γλωσσών” που χρησιμοποιούν. Χρησιμοποιώντας λοιπόν ως εργαλεία την τέχνη τους, καταφέρνουν να δημιουργούν χώρους συνεύρεσης, χώρους συνάντησης. Κάποιοι, για παράδειγμα, προέρχονται από την πρώην Σοβιετική Ένωση, όπου ο δημόσιος χώρος είχε μια τελείως άλλη χρήση. Έχουν εμπειρία επομένως από μνημεία, ή αντι-μνημεία, ή φανταστικά μνημεία, δημόσιους χώρους και κατάλοιπα, αλλά και ξέρουν πώς να ενεργοποιούν κοινότητες. Όταν τους κάλεσα να έρθουν, το πρώτο πράγμα που μου είπαν ήταν ότι θέλουν να κάνουν δουλειά στο πεδίο. Δεν έρχονται με ένα concept έτοιμο, αφού δεν είναι Αθηναίοι, με στόχο να το επιβάλλουν στον δημόσιο χώρο, αλλά να βγουν στον δημόσιο χώρο, καθώς είναι ένας ιδανικός χώρος διαλόγου, καλλιτεχνικού αλλά και κοινωνικού, πέρα από μικροπολιτικές. Σε συνεργασία με ερευνητές από την Αθήνα, θα προσπαθήσουν να ενεργοποιήσουν, να φέρουν στο φως τις πολλαπλές ταυτότητες του πάρκου. Το κλειδί του Fast Forward είναι η λέξη συνεργασία».

Ίσως οι καλλιτέχνες να είναι οι νέοι επιστήμονες

«Όλο το φεστιβάλ και όλη η επιμελητική δουλειά στη Στέγη προκύπτει μέσα από έρευνα σε πεδία με καλλιτέχνες. Όταν μιλάς για θέματα αρχαιολογίας, ιστορίας, μνήμης, αναπόφευκτα στρέφεσαι στη Μέση Ανατολή. Η Στέγη και το Ίδρυμα έχουν δείξει την πρόθεσή τους να ασχοληθούν με τη Μέση Ανατολή, ήδη από το 2012, όταν κάναμε την Μπιενάλε του Αραβικού Κόσμου, το Meeting Point 6. Προσπαθούμε να έχουμε έναν διάλογο με τους γείτονές μας, γιατί γείτονες είναι στην ουσία, τόσο σε επίπεδο προγράμματος όσο και σε επίπεδο ευρύτερων συνδιαλλαγών. Όταν ερχόμαστε σε επίπεδο αρχαιολογίας, προφανώς μιλούμε για καλλιτέχνες από τη Μέση Ανατολή, γιατί εκεί ασχολούνται με τα θέματα αυτά μέσα από μια κοινωνική και πολιτική ματιά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η Βηρυτός είναι ένα παλίμψηστο, βλέπεις διαφορετικές καταστροφές, πολέμους, τι συνέβαινε στα ρωμαϊκά χρόνια… Θα έλεγα πως οι καλλιτέχνες μας μεταφράζουν μέσα από την έρευνά τους όλες τις καταστροφές και τη βία του εμφυλίου πολέμου στο Λίβανο. Δεν είναι τυχαίο το ότι δουλεύουν ως αρχαιολόγοι προκειμένου να συνθέσουν τις νέες αφηγήσεις μέσα από τα κομμάτια που βρίσκουν στο υπέδαφος. Οι καλλιτέχνες, παύλα αρχαιολόγοι, παύλα εθνολόγοι, παύλα κοινωνιολόγοι, είναι άλλου, νέου τύπου καλλιτέχνες. Και παλαιότερα βέβαια οι καλλιτέχνες, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, προσπάθησαν να βγουν από τον χώρο του μουσείου, να κάνουν έργα σε δημόσιους χώρους, τη λεγόμενη land art. Δεν είναι κάτι που έγινε τώρα. Απλώς θα έλεγα ότι τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των γεωπολιτικών και κοινωνικοπολιτκών αλλαγών, οι καλλιτέχνες αντιδρούν με έναν άλλον τρόπο, ο οποίος αναγκαστικά είναι διεπιστημονικός».

Πρόγραμμα

2 - 16 Μαΐου 2018: Joana Hadjithomas & Khalil Joreige / Unconformities (Ασυμφωνίες) / Μουσείο Ακρόπολης

2 - 16 Μαΐου: Chto Delat & Anton Kats / Park Fables (Μύθοι του Πάρκου) / Πεδίον του Άρεως

2 - 16 Μαΐου: Hikaru Fujii | The Primary Fact / Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής | Παλαιό Χημείο

2 - 16 Μαΐου: Robert Zhao Renhui | The Nature Museum / Δεριγνύ 15, Πλατεία Βικτωρίας

5-6 Μαΐου: Sacrifice / Σε διάφορους χώρους της Στέγης

6-16 Μαΐου: Markus Öhrn | Αll that may bleed | Έξι σκηνές από τις τραγωδίες του Σοφοκλή / Aναγνωστήριο Βαλλιάνειου κτιρίου, Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

9-10 Μαΐου: Mark Teh | Baling / Στέγη

10-13 Μαΐου: Μέντη Μέγα | Trapped / Εθνικό Θέατρο, Κτίριο Τσίλλερ, Αίθουσα Εκδηλώσεων

11-13 Μαΐου: Kader Attia | Συζήτηση και προβολής της ταινίας / Ίριδα

11-15 Μαΐου: Walid Raad | Les Louvres and/or Kicking the Dead / Στέγη

12-16 Μαΐου: Ho Tzu Nyen | One or Several Tigers / Διπλάρειος Σχολή

12 Μαΐου: Διαλέξεις-Περφόρμανς | 1η Ημέρα | Ho Rui An, Ho Tzu Nyen, June Yap / Στέγη

13 Μαΐου: Διαλέξεις-Περφόρμανς | 2η Ημέρα | Ali Cherri, Rayyane Tabet, Akram Zaatari, Marcella Lista / Στέγη

15-16 Μαΐου: Leonardo Moreira & ομάδα Cia. Hiato | The Odyssey / Στέγη

15-16 Μαΐου: Rabih Mroué | So Little Time / Στέγη