Ράνια Μπέλλου: Immortal Love or Ode to the Past

Έρωτας, παρελθόν, αγάπη, αθανασία και ένα ημερολόγιο ενός άγνωστου ανθρώπου που έπεσε στα χέρια της, συντίθενται στη νέα της έκθεση στην γκαλερί Καλφαγιάν. Κινούμενη μεταξύ Λονδίνου και Αθήνας, και με τα γνώριμα επεξεργασμένα φόντα παλιών φωτογραφιών να της προσφέρουν έναυσμα, εργαλείο και πεδίο μελέτης και ανασύστασης, η εικαστικός που ερευνά σχολαστικά, χρόνια τώρα ό,τι έχει να κάνει με τη μνήμη, επιστρέφει με νέα δουλειά Στο “Immortal Love or Ode to the Past”, η Μπέλλου πλάθει μια πολύχρωμη ιστορία βασισμένη στις αληθινές εμπειρίες ενός ανθρώπου που το ημερολόγιό του έπεσε τυχαία στα χέρια της. Ποιος ήταν στα αλήθεια ο Π. Τάτσης που από τη Σμύρνη του 1910-1920 αλλά και την Αθήνα του 1940-1950, δεν έπαψε ποτέ να κρατά σημειώσεις για τη ζωή του; Ποια ήταν η Μάρθα, που αγάπησε παράφορα; Μας μιλά.

Ποιος είναι ο Π. Στάης; Παναγιώτης, Περικλής, Παύλος, ποιο είναι ολόκληρο το όνομά του; Μπορείς να θυμηθείς τη στιγμή, τη σκηνή, αλλά και να περιγράψεις τη συναισθηματική ένταση ή λάμψη που πιθανόν σε διαπότισε, όταν ξαφνικά η ζωή σου συναντιέται με τη δική του;
Όπου ταξιδεύω στον κόσμο, είτε για εκθέσεις μου είτε για αναψυχή, πηγαίνω σε υπαίθριες αγορές, Μαρακές, Λονδίνο, Παρίσι, Μόσχα, Νέα Υόρκη… Το συγκεκριμένο ημερολόγιο το βρήκα ένα ηλιόλουστο πρωινό στον Ελαιώνα, πριν περίπου 2 χρόνια. Το βλέμμα μου έπεσε σε ένα καφέ δερματόδετο εξώφυλλο το οποίο κοσμεί η Ακρόπολη, σχεδιασμένη και ζωγραφισμένη με ακρυλικά στο χέρι. H διακριτικά σχεδιασμένη ζωγραφιά στο κάτω μέρος του εξώφυλλου με παρακίνησε να το πλησιάσω και να ανοίξω την πρώτη σελίδα. Η χειρόγραφη φράση «Ύστερα από 35 χρόνια» ήταν η μόνη σημείωση των πρώτων δύο σελίδων. Δεν χρειάστηκε να διαβάσω τις υπόλοιπες σελίδες για να πεισθώ πως αυτό το ημερολόγιο/σημειωματάριο θα γινόταν μέρος της συλλογής μου. Ξεφυλλίζοντας τις υπόλοιπες σελίδες, ήρθα αντιμέτωπη με έναν πανέμορφο γραφικό χαρακτήρα, με ερωτικά ποιήματα, συναισθήματα, σκέψεις και όνειρα του συντάκτη αυτού του τυχαίου ημερολογίου. Ο ενθουσιασμός μου ήταν τόσο μεγάλος, που σχεδόν την ίδια ημέρα άρχισα να διαβάζω το ημερολόγιο και να ερευνώ για την εποχή και τις εικόνες που τον επηρέασαν. Τι έγινε αυτά τα 35 χρόνια; Ποια χρονολογία γράφτηκε το ημερολόγιο; Ποιος ήταν ο υπογράφων; Πού γράφτηκαν τα κείμενα; Τι απέγιναν οι χαρακτήρες; Πώς κατέληξε το ημερολόγιο σε μια υπαίθρια αγορά; Ερωτήματα που αποτέλεσαν τον κεντρικό άξονα της έρευνάς μου και που πολλές φορές παρέμειναν αναπάντητα. Αυτό το καθημερινό αντικείμενο, «ιδωμένο» μέσα από αφηγήσεις και εμπειρίες, μετατρέπεται σε ενθύμιο ενός παρελθόντος που πάντοτε διαφεύγει. Μέσα από την ανάγνωση των κειμένων, επιλέγω να γίνω η αποδέκτρια των ποιημάτων και των εξομολογήσεων, τα οποία δημιουργούν την εντύπωση ότι μπορούμε να εισέλθουμε σε μια εξ ολοκλήρου ιδιωτική σφαίρα μόνο μέσω του ενστίκτου και του εμπειρικού συμβολισμού.

Είσαι καλλιτέχνις, αν μου επιτρέπεις, εμμονικά προσηλωμένη σε ένα διαρκές work in progress: επαναδημιουργείς γεγονότα, επαναπεριγράφεις ζωές, επανεκκινείς και επανεμπλουτίζεις τα συναισθήματα των πρωταρχικών ηρώων. Σαν να υφαίνεις μια αφήγηση που παρά την απώλεια των στιγμών που ντοκουμενταρίστηκαν στις φωτογραφίες, συνεχίζουν να ζουν στο σήμερα, με την ίδια ένταση της στιγμής εκείνης. Κι ενώ κάτι βίντατζ, θολό, ονειρικό δεσπόζει στη ματιά του θεατή σου, εντούτοις δείχνει και τόσο σύγχρονο: η ταυτότητά μας στο τώρα (καλλιτέχνης, θεατής), μοιάζει να σηματοδοτεί μια επαναφορά των «πρωταγωνιστών» σου στο σήμερα. Ιδέα μου είναι;
Κάθε ιστορία δεν είναι ακριβώς ένα παρελθόν, αλλά μια ιστορία ενός παρελθόντος. Στο έργο μου υπάρχει μια επιλεκτική αφήγηση, επαναπεριγράφοντας, όπως σωστά αναφέρεις, τις ζωές των πρωταγωνιστών, οι οποίες υπερκαλύπτονται και διαπλέκονται με τις δικές μου αφηγήσεις αλλά και άλλων. Ο θεατής διεισδύει σε κάθε σκηνή και επιπλέει στις ανακατασκευασμένες ιστορίες της ζωής των άλλων, ταυτίζεται με τους πρωταγωνιστές σε ένα παιχνίδι της φαντασίας με το παρελθόν ως μέθοδο ιστοριοποίησης. Η κάθε εικόνα, το κάθε γραπτό και υποσημείωση του ημερολογίου φέρει το ίχνος των πρωταγωνιστών επιτελώντας «ένα είδος Ανάστασης», επαναφέροντάς τους στο σήμερα.

Εμείς και οι άλλοι, ή εκείνοι και εμείς, μοιάζουμε τόσο ίδιοι, τώρα που το σκέφτομαι! Και μια ψηφιακή συνθήκη: στο μέλλον, οι άνθρωποι που ψάχνουν ίχνη άλλων ανθρώπων δεν χρειάζεται να ψάχνουν εικόνες στα παλαιοπωλεία, μα μόνο να σερφάρουν σε λογαριασμούς στο fb. Αλήθεια, πώς θα σου φαινόταν, αν μέσα από το fb, κάποια στιγμή, ένας άλλος καλλιτέχνης σε επανασύστηνε, δανειζόμενος εικόνες από τις στιγμές ζωής του προφίλ σου; Και κατά πόσο, θεωρείς, πως θα αντιλαμβανόταν τον ψυχισμό ή την αληθινή διάσταση των συναισθημάτων και της ιστορίας σου, χωρίς τον κίνδυνο να «παρερμηνεύσει»;
Έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε πως οι νεότερες γενιές θα αναζητήσουν αυτού του είδους την «αγκυροβόληση» σε έναν κόσμο αινιγματικής και συχνά απειλητικής ετερογένειας, συνεχούς εκσυγχρονισμού και υπερφόρτωσης πληροφοριών, στον οποίο ζούμε τώρα. Σε μια εποχή που η φωτογραφία είναι άμεση, αποτυπώνουμε όλες μας τις στιγμές μέσα από τον φωτογραφικό φακό του κινητού μας, την ανεβάζουμε στα κοινωνικά μέσα, χρησιμοποιώντας τις φωτογραφικές μηχανές ως σκληρούς δίσκους «μνήμης». Οι έρευνες επιβεβαιώνουν αυτό που πολλοί από εμάς υποψιαζόμαστε: ότι ο πρωταρχικός ρόλος της φωτογραφίας έχει μετατοπιστεί από αναμνηστικό γεγονότων και στιγμών της ζωής μας ως ένα εργαλείο μνήμης, σε ένα μέσο επικοινωνίας μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, διαμορφώνοντας τη δικής μας ταυτότητα μέσω της ενίσχυσης των κοινωνικών δεσμών. Οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές (κινητά, DSLR, Drones, GoPro) δεν έχουν μόνο αλλάξει τον τρόπο λήψης φωτογραφιών αλλά και τον τρόπο που θυμόμαστε τις εμπειρίες που καταγράφουμε, και όλα αυτά χάρη στα κοινωνικά μέσα. Το θλιβερό είναι ότι λίγες από αυτές τις φωτογραφίες θα επιβιώσουν πέρα ​​από έναν χρόνο.

Αν στο μέλλον, κάποιος άλλος καλλιτέχνης δανειζόταν τις φωτογραφίες μου (είτε από το διαδίκτυο είτε από έναν ξεχασμένο σκληρό δίσκο) για να με επανασυστήσει στον χώρο, νομίζω πως θα ήταν ένας πολύ όμορφος τρόπος για τις επόμενες γενιές να δουν ένα κομμάτι από τη ζωή μου, πώς έμοιαζα, και την αγάπη και τα συναισθήματα που εξέφραζα τη στιγμή που η εικόνα αναρτήθηκε. Ο κίνδυνος να παρερμηνευτεί μια φωτογραφία ή μια ιστορία υπάρχει ούτως ή άλλως από τη στιγμή που την ανεβάζω στα κοινωνικά μέσα και είναι ανοιχτή στις οποιεσδήποτε ερμηνείες της.
Παρ’ όλα αυτά, στα κοινωνικά μέσα θα βρείτε πολύ λίγες «προσωπικές» μου φωτογραφίες. Στο σπίτι μου όμως βρίσκονται οι αληθινές, οι εκτυπωμένες, στιγμιότυπα από όμορφες στιγμές, σε διακοπές, ταξίδια, εκθέσεις αλλά και ασήμαντες στιγμές. Στιγμιότυπα από τη ζωή μου, αρχειοθετημένα μέσα σε φωτογραφικά άλμπουμ, έτοιμα να τα ξεφυλλίσω. Αναμνήσεις της ζωής μου και των κοντινών μου ανθρώπων που ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια μου. Γελάμε. Κλαίμε. Η ζωή μας είναι ακριβώς εκεί. Είναι αποτυπωμένη σε αυτό το εκτυπωμένο χαρτί που μπορεί κανείς να δει. Δεν υπάρχει αμφιβολία «αν αυτός ο τύπος αρχείου θα εξακολουθεί να υποστηρίζεται» ή το «μηχάνημά μου αν θα εξακολουθεί να υποστηρίζει DVD». Κανένα από αυτά δεν είναι απαραίτητο. Οι χαμένες μνήμες είναι ακριβές και ο ρόλος μου είναι να τις διασώσω. Αν στο μέλλον καταλήξουν σε κάποια υπαίθρια αγορά, η «διάσωσή» τους θα με έκανε πολύ ευτυχισμένη.

Αναρωτιέμαι πού να βρίσκεται-κείται σήμερα ο συντάκτης του ημερολογίου. Κι αν υπάρχουν επίγονοι, κι αν υπάρχουν, πώς θα νιώσουν με την έκθεσή σου, καθώς είναι σαν να ξαναγράφεις την ιστορία του, άρα και τη δικιά τους. Ειδικά μέσω Google αλλά και νέων μηχανών αναζήτησης και επικοινωνίας, έψαξες άραγε για τη «συνέχειά» του; Ή προσπάθησες να μην εμπλακείς σε κάτι περισσότερο, πέρα από το ημερολόγιο;
Διεξάγω την έρευνά μου για την επιδίωξη ανάκλησης όλων των προσωπικών και ιστορικών υλικών, προκειμένου να οικοδομηθεί μια ιστορία ζωής. Στην Ελλάδα, κάποιος ερευνητής έχει περιορισμένη πρόσβαση σε αρχεία που θα μπορούσαν να του δώσουν περισσότερες πληροφορίες για τους χαρακτήρες, αποτρέποντάς με έτσι από την εύρεση συγγενικών προσώπων των πρωταγωνιστών. Παρ’ όλα αυτά, κάθε φορά που χρησιμοποιώ αντικείμενα (φωτογραφία, γράμμα, ημερολόγιο κλπ) που βρίσκω σε αγορές και παζάρια, έχω μια κρυφή ελπίδα ότι κάποιος απόγονος θα διαβάσει την εκάστοτε ιστορία που πλαισιώνει τα έργα μου και θα έρθει στην έκθεση για να με συναντήσει και να μου πει από πρώτο πρόσωπο πώς πραγματικά κατέληξε η όμορφη ιστορία.

Μέσα από τα έργα μου, αναγνωρίζω και σχολιάζω τον σημαντικό ρόλο της μνήμης ως μια δημιουργική δύναμη που γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα σε παρελθόν και παρόν συνδέοντας πραγματικές και μυθιστορηματικές αλήθειες με το ευρύτερο κοινό. Επιτρέπω στις υποκείμενες εμπειρίες, τα προσωπικά συναισθήματα και τις αναμνήσεις, να εισβάλουν και να εμπλουτίσουν τις φανταστικές αφηγήσεις, σχολιάζοντας την έμφυτη επιθυμία όλων μας να ξαναγράψουμε την ιστορία, όχι μόνο τη δική μας αλλά και των άλλων.
Αν πείραζα τον τίτλο της έκθεσης, απλά αλλάζοντας τη σειρά των λέξεων, θα έβγαινε Immortal Past or Ode to the Love. Θα διαστρεβλωνόταν, λες, το νόημα και πόσο μακριά θα μας μετέθετε από το Immortal Love or Ode to the Past;

Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το ομότιτλο ποίημα του συντάκτη του ημερολογίου “Immortal Love or Ode to the Past”, το οποίο είναι γραμμένο στα αγγλικά και το οποίο πιστεύω πως απαντάει στην ερώτησή σου.
[…] There is one feeling, I cannot deny / That keeps me struggling to reply the above; / In my life that flows, all my deeds will fly, / All my memories may die-all but love. Πιστεύω πως το παρελθόν ξαναζωντανεύει μέσα από τα έργα μου, η αγάπη τους όμως έχει μένει αθάνατη.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο Guide της Athens Voice