Η τέχνη του Βλάση Κανιάρη είναι συνυφασμένη με την ελληνική και την ευρωπαϊκή εικαστική πρωτοπορία του ’60 και του ’70. Η σκέψη του έχει επηρεάσει συνειδήσεις τόσο μέσα από την καλλιτεχνική του δουλειά, όσο και μέσα από το διδακτικό του έργο ως καθηγητής στην Έδρα Ζωγραφικής της Ανώτατης Σχολής Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. Η συνάντησή μας έγινε στο εργαστήριό του, που θυμίζει περισσότερο εργαστήριο… μαραγκού. Γιατί παρότι, όπως εξομολογείται ο ίδιος, τώρα τελευταία θα ήθελε να ξαναπιάσει μπογιές και πινέλα, τα δικά του τα χάρισε το ’58, όταν συνειδητά απομακρύνθηκε από τη ζωγραφική πράξη και πέρασε σε άλλες μορφές εικαστικής έκφρασης.
Η τέχνη σας είναι πολιτική; Το αιώνιο ερώτημα. Έχω βαρεθεί αυτή την ιστορία περί πολιτικής τέχνης, που περισσότερο είναι ένα άλλοθι για πολλά πράγματα. Δεν αναγνωρίζω κανένα μονοπώλιο σε κανέναν ως προς την πολιτική. Καταρχάς ας μη μιλάμε για πολιτική αλλά για προοδευτική τέχνη. Θέλετε να τα πούμε τα θέματα ανθρώπινα; Κοινωνιολογικά; Συναισθηματικά; Τρυφερά; Αλλά πολιτικά; Ναι, πράγματι, λίγο πολύ όλα είναι πολιτική, ο καθένας έχει μια επιλογή. Είναι ένα δόκανο που κρατάει πολλά χρόνια, από το οποίο πρέπει να απαλλαγούμε, ακριβώς για να είμαστε πιο σωστοί και πιο απλοί και μέσα στη ζωή τη σημερινή, που δεν είναι πια χαρακτηρισμένη.
Τι χαρακτηρίζει τα τελευταία σας έργα; Είναι μια ανάμειξη εγκαταστάσεων και επίτοιχων έργων, όπου τα επίτοιχα κομμάτια παίζουν περισσότερο το ρόλο του καθρέφτη. Θέτω ερωτήματα που υποτίθεται ότι υποβάλλει ο θεατής. Όπως είναι μια σειρά έργων με τη λέξη μπα. Το «μπα» είναι μια λέξη πάρα πολύ σύνθετη στα ελληνικά. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε είτε ειρωνικά είτε θαυμαστικά είτε επιθετικά… Παραδείγματος χάριν, γίνονται σήμερα όλες αυτές οι φασαρίες με τους νέους. Θα μπορούσε να κάνει κανείς έναν τοίχο με εφημερίδες και να βάλει μπροστά έναν τύπο που να λέει «μπα;», εννοώντας σιγά το περίεργο. Λες και μας ήρθε στα ξαφνικά η αντίδραση.
Πώς θα περιγράφατε την έκθεση στο μουσείο Μπενάκη; Είναι και δεν είναι έκθεση. Είναι μια πρόταση που αναφέρεται στη συνέχεια που έχει το μουσείο, του οποίου τα εκθέματα ξεκινούν από την αρχαιότητα για να φτάσουν στην πιο πρόσφατη λαϊκή κληρονομιά μας. Η έκθεση προσθέτει απλώς έναν κρίκο, γιατί τα προβλήματα που είχαν οι τότε τα έχουμε κι εμείς. Τοποθέτησα ένα έργο μου μπροστά στον οντά από τη Σιάτιστα. Το ίδιο μετανάστες ήταν τότε, το ίδιο μετανάστες είναι και σήμερα. Κάθε έκθεση είναι ένα στοίχημα, κι ούτε είναι δεδομένο ότι θα πετύχει. Ήταν μια ιδέα του Μάνου Στεφανίδη. Οι εκθέσεις που κάνω θα ήθελα να είναι μια ευκαιρία για συζήτηση και όχι απλώς ένα καλλιτεχνικό γεγονός. Δεν είναι η τέχνη ο στόχος αυτής της ιστορίας. Η τέχνη ενδέχεται. Άλλωστε η ιστορία του έργου τέχνης, όπως υπάρχει στις πολιτισμένες χώρες, δεν με πολυενθουσιάζει ούτε με πείθει. Όλα αυτά τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν εκεί δεν έχουν καμία σχέση μ’ αυτό που λέμε εμείς τέχνη, με κάτι την αναπληρώνουν ασφαλώς και πάντως είναι κι αυτοί ευτυχείς και έχουν κι αυτοί τις δυνατότητες του ονείρου. Αυτό είναι ένα πρόβλημα σοβαρό και με οδηγεί στο να μη θεωρώ τα έργα μου έργα τέχνης.
Η έκθεση στην Kalfayan Galleries αφορά τους μετανάστες.Τα έργα σας για τη μετανάστευση είχαν ως αφετηρία και την προσωπική σας ιστορία; Ναι. Ήρθα στην Ελλάδα με την οικογένειά μου από το Παρίσι για να εγκατασταθούμε. Όμως λόγω της έκθεσης που έκανα το ’69 αλλά και της συμμετοχής μου στη Δημοκρατική Άμυνα, αναγκάστηκα να φύγω. Έμεινα στο Παρίσι μπλοκαρισμένος. Εκεί άρχισα να ασχολούμαι με το θέμα της μετανάστευσης. Θεωρώ πάντως ότι, όπου κι αν είναι κανείς, δημιουργεί μια κατάσταση ζωής. Με χαρές και λύπες. Δεν είναι τα πράγματα τόσο μαύρα-άσπρα. Φτιάχνει κανείς ένα κουκούλι και ζει και ζεσταίνεται μέσα σ’ αυτό. Μέσα εκεί χωράει και η χαρά και η ελπίδα και το όνειρο. Το ψέμα στο όνειρο. Η κατάσταση των παιδιών των μεταναστών ήταν ίσως η πιο θλιβερή πλευρά της ιστορίας.
Οι μετανάστες στην Ελλάδα είναι σε καλύτερη ή χειρότερη μοίρα από ό,τι σε άλλα κράτη; Το 1973, που εγώ ασχολήθηκα με το θέμα της μετανάστευσης, υπήρχαν διακρατικές συμβάσεις. Υπήρχαν χώρες που χρειάζονταν τους μετανάστες. Έχουν αλλάξει τα ερωτήματα και οι απαντήσεις στο θέμα των μεταναστών σε σχέση με τα δικά μου έργα του ’72 και του ’73. Ήταν μια κατάσταση ελεγχόμενη. Πόσο πιπέρι ή αλάτι, πόσο μιζεραμπιλισμό ή μια αριστερή ή δήθεν αριστερή αντίληψη θα έβαζε κανείς εξετάζοντας το θέμα, είναι επιμέρους πράγματα. Τώρα όμως τους μετανάστες δεν τους θέλει κανείς πουθενά...
Οι μετανάστες στην Ελλάδα είναι μάλλον σε χειρότερη μοίρα, παρότι τα προβλήματα είναι παντού τα ίδια. Υπάρχει κι αυτή η εξαθλίωση στις υποδομές και τους μηχανισμούς υποδοχής. Τα άλλα κράτη είναι πιο οργανωμένα και οργανώνονται και οι μετανάστες καλύτερα. Όχι ότι ενσωματώνονται, αλλά ζουν σε πιο ασφαλείς συνθήκες. Πάντως όλα τα κείμενα που έχω διαβάσει για το θέμα καταλήγουν σε ένα συμπέρασμα. Ότι από τη στιγμή που το 10% του πληθυσμού μιας χώρας αποτελείται από μετανάστες, τότε θα δημιουργηθούν διάφορα προβλήματα.
Η δουλειά σας έχει κάποια ελληνικότητα, αποτελεί μέρος μιας παράδοσης; Τα ουσιαστικότερα χρόνια της ζωής μου τα έχω ζήσει έξω, επομένως και η δουλειά που έγινε, έξω έγινε. Δεν φτιάχνει κανείς καινούργια πράγματα στα πενήντα που γύρισα εγώ στην Ελλάδα. Αν ζούσα εδώ, άλλα πράγματα θα έφτιαχνα. Κατά συνέπεια έχουν, μορφολογικά τουλάχιστον, τα στοιχεία μιας παγκόσμιας δημιουργίας. Από την άλλη, η δουλειά μου έχει μια ρίζα ελληνική. Δεν μπορώ να πω ότι το κάνω επίτηδες ή ότι το έχω καταλάβει. Αλλά όλοι το παρατηρούν. Γιατί, όπως και να το κάνει κανείς, πρέπει από κάπου να αρμέγεις αυτή την ανάγκη να εκφράσεις πράγματα. Και ο τόπος μας έχει τόσα προβλήματα, τόση ιστορία, τόση γοητεία μέσα στην καταστρεπτική μανία του, που, θέλω δεν θέλω, παίρνω από κει. Δεν έγινα ούτε Γάλλος ούτε Γερμανός ούτε Ιταλός, άσχετα αν νιώθω σαν στο σπίτι μου κι εκεί. Τελικά μια γλώσσα μαθαίνει κανείς στη ζωή του.
Πώς σας φαίνεται η video art; Κάποια μου αρέσουν. Συνήθως βαριέμαι. Εκθέσεις με βίντεο που χρειάζεσαι ατέλειωτες ώρες μέχρι να τις δεις. Μπορεί να είναι θέμα ηλικίας, να είναι τέχνη για τους νέους. Εγώ στο κάτω-κάτω είμαι στην απέναντι γωνιά.
Τι γνώμη έχετε για τις πρόσφατες εξεγέρσεις των μαθητών; Σε όλα τα πλάτη και μήκη του πλανήτη οι νέοι συγκρούονται με τους γονείς τους. Όμως αυτό που κυρίως πιστεύω είναι ότι όλα τα κόμματα έχουν παίξει ένα ρόλο εγκληματικό και ολέθριο απέναντι στην Παιδεία. Τα κόμματα υπάρχουν σήμερα ακόμα και ανάμεσα στους μαθητές, είναι γνωστό αυτό. Ένας ένθερμος οπαδός του τάδε κόμματος, δεκαπεντάρης μαθητής, κατεβάζει όλο το σχολείο στο δρόμο στο πι και φι. Τα παιδιά, ανάμεσα στους κλέφτες και αστυνόμους και το γήπεδο, κατεβαίνουν στο δρόμο πολύ εύκολα. Και πράγματι υπάρχουν προβλήματα, αλλά δεν λύνονται στο δρόμο. Καμιά κυβέρνηση δεν ασχολήθηκε πραγματικά με τη λύση τους και με τη δημιουργία ενός καλού εκπαιδευτικού προγράμματος. Πριν την έλευση του ΠΑΣΟΚ, είχαμε φτάσει σε ένα καλό σημείο και είχε ετοιμαστεί ένας αξιοπρεπής νόμος-πλαίσιο. Δεν τον ψήφισε το ΠΑΣΟΚ γιατί ήταν της Νέας Δημοκρατίας. Αντίθετα, μέσα σε ένα χρόνο δημιούργησε ένα νόμο-πλαίσιο τέρας που βασάνισε τα ιδρύματα για μια εικοσαετία. Είκοσι χρόνια χρειάστηκαν για να καταλάβουν όλοι το πνίξιμο που επέφερε. Επέτρεψε στα κόμματα μέσω των φοιτητών να αλλάζουν τα προγράμματα σπουδών. Αλλά και οι ίδιες οι κυβερνήσεις τα άλλαζαν συνεχώς. Δεν υπήρξε ποτέ συνέπεια. Έτσι δεν μπορείς να έχεις Παιδεία. Στις ανεπτυγμένες και σοβαρές χώρες δεν μπορεί να συμβεί αυτό. Αλλά εδώ, τελικά, ποιος νοιάζεται;
Πώς σας φαίνεται η σύγχρονη ελληνική εικαστική παραγωγή; Θα μπορούσε να γίνει πρωτοπόρα; Δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις στην τέχνη. Η δημιουργία σχετίζεται με το πολιτιστικό κλίμα. Χρειάζεται έστω μια παρέα, κάπου να ανθίσει. Μ’ αυτή την έννοια, δεν μπορεί να υπάρξει πρωτοπορία στην ελληνική τέχνη. Μπορεί να τύχει να συμβεί κάτι ωραίο και ενδιαφέρον. Αλλά είναι έξω από τα σοβαρά πράγματα που συμβαίνουν στον κόσμο. Δεν φτάνουν τα περιοδικά και τα κομπιούτερ. Δεν είναι μόνο η ενημέρωση, είναι η ζωή η ίδια, ο αέρας που αναπνέεις, η καθημερινή σχέση με τον άλλο πολίτη και το πώς διαμορφώνεσαι ανάλογα μ’ αυτή τη σχέση. Το τι βλέπεις γύρω σου, τα απλά πράγματα. Αυτά πλάθουν το δημιουργό. Πάντα γυρίζουμε στην καθημερινή ζωή. Τουλάχιστον εγώ.
9°
