160 χρόνια made in Greece: Πρέπει να πας!

Να πας, να περιηγηθείς και να παίξεις! Όπως κάναμε κι εμείς. Γιατί η Άθενς Βόις πήγε, είδε, άγγιξε, μύρισε, άκουσε, βίωσε κι ένιωσε τι πάει να πει τολμηρή, καινοτόμα και πρωτοποριακή κάποτε  ελληνική βιομηχανία, όπως εκτίθεται σε μια μοναδικής αξίας διαδραστική ρετροσπεκτίβα. Ρεπορτάζ, τώρα! 

Ναι, είναι μια έκθεση που η αξία και η σημασία της δεν έχει να κάνει μόνο με τη μουσειακή παράθεση-αναβίωση προϊόντων και υπογραφών που συνηγόρησαν στο θαύμα της κραταιής κάποτε ελληνικής βιομηχανίας. Σίγουρα τα εκθέματα, οι αναμνήσεις, οι ιστορίες και οι πληροφορίες που παρατίθενται, συνθέτουν μια μοναδική περιήγηση στον πυρήνα αλλά και τις πολυδιακλαδώσεις του εξηλεκτρισμού και της παραγωγής καινοτόμων και πρωτοποριακών προϊόντων, με υπογραφή 160 χρόνια made in Greece. Όμως η αξία της πολλαπλασιάζεται ακόμα περισσότερο χάρη στη διάδραση που επιζητεί και καταφέρνει να προσδώσει στον επισκέπτη. Γιατί την επισκεφτήκαμε και ξεναγηθήκαμε.

Οι παρέες γράφουν ιστορία
Όλα ξεκινούν στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι περίφημοι έλληνες «Χημικοί» από τον Κύκλο της Ζυρίχης με το πέρας των σπουδών τους επιστρέφουν στη χώρα εισάγοντας στην ελληνική βιομηχανία κλάδους και ρεπερτόριο παραγωγής που δεν υπήρχαν έως τότε. Και εγένετο «ΧΡΩΠΕΙ» (Χρωματουργία Πειραιώς), εργοστάσιο τσιμέντου ΑΓΕΤ Ηρακλής και... δώσ’ του κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι να αρχινίσει.

Κάποτε είχαμε παραγωγή κι όχι εισαγωγή
Μαζί με την παρέα της Ζυρίχης, που εισάγει στην Ελλάδα τόλμη, καινοτομία, πρωτοπορία, υπηρεσίες, μηχανήματα πρώτες ύλες και παραγόμενα προϊόντα, που βάζουν μπρος τον κλάδο της ελληνικής βιομηχανίας, έρχεται και το ηλεκτρικό ρεύμα. Η Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία είναι αυτή που ηλεκτροδοτεί τις μεγάλες ελληνικές πόλεις, ξεκινώντας πρώτα από τη φωταγώγηση της Αθήνας, χάρις στη μικρή μονάδα ρεύματος στο μηχανουργείο του εργοστασίου Φωταερίου.

Ναι, μια βόλτα στην Τεχνόπολη επιβάλλεται!
Θα δείτε εκείνη την εποχή όπου το ψυγείο ήταν «Eskimo», ο φούρνος «Ιζόλα», «Πίτσος» σήμαινε εμπιστοσύνη και η φθοριούχος οδοντόπαστα «Adelco» όχι απλώς εξασφάλιζε προστασία από την τερηδόνα αλλά λόγω της θαυματουργής χλωροφύλλης που εμπεριείχε «προσέδιδε στόμα άοσμο, δροσερό και ευχάριστο».

Φάε μπισκοτάκι γεμιστό, μην κρατάς το στόμα σου κλειστό!
Στο τμήμα της έκθεσης τροφίμων και ποτών παρελαύνει όλη η παιδική μας ηλικία, «Παπαδοπούλου», «Γιώτης», «Νομικός», αναψυκτικά «ΕΨΑ», αλλά και μετά που μεγαλώσαμε, μπράντι «Βότρυς» και κονιάκ «Μεταξά», μπίρες «Fix» και σιγαρέτα «Ματσάγγος».

Ω τι κόσμος, μπαμπά!
Η έκθεση ξεδιπλώνεται σε τομείς απόλυτα και εύστοχα διακριτούς και χωροθετημένους. Κλάδοι καπνού και οικοδομικών υλικών, κλωστοϋφαντουργία, επιπλοποιία, χημική βιομηχανία τροφίμων και ποτών, ενέργεια και όλα με χρώμα ξεχωριστής σήμανσης, ώστε ο επισκέπτης να αλλάζει πίστες και να θαυμάζει μηχανές και αγαθά. Που όλα συνομολογούν και συνθέτουν ιστορίες τεχνικοοικονομικής και πολιτικής κατεύθυνσης, μα και ταυτόχρονα ρέουν σαν παιχνίδι!

Οι μινιατούρες των πρώτων ατμομηχανών και πετρελαιομηχανών του Πειραιά, τα «αποκεντρωμένα» άροτρα των αδελφών Γκλαβάνη-Καζάζη στον Βόλο, αλλά και το ηλεκτρικό αυτοκίνητο Enfield 8.000 από την οικογένεια Γουλανδρή στη Σύρο. Δυστυχώς λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων στις αρχές του ’70, δεν κατάφερε να μπει σε διαδικασία μαζικής παραγωγής. Σε αντίθεση με τα έπιπλα «Κλισμός» του επιπλοποιού Ελευθέριου Σαρίδη, που μαζί με τον νεοϋορκέζο σχεδιαστή Τέρενς Χάρολντ Ρόμπινσον-Γκίμπινς κατάφεραν να φτάσουν και να μπουν ως εκθέματα ακόμα και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Ή να ντύσουν το καθιστικό του penthouse της Μαντόνα. Θα τα δεις όλα εδώ. Περάστε να δείτε, περάστε να θαυμάσετε: τις περίφημες κλωστές «Πεταλούδα», το πορτοκαλί βανέτο διανομής του φρέσκου γάλακτος «Δέλτα», τα ξυλάκια που πάνω και γύρω τους έσταζε το παγωτό της «ΕΒΓΑ». Ένα μοναδικό θέαμα!

«Το αγαπημένο μου έκθεμα»

ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Η αγαπημένη μου στιγμή της ημέρας είναι το πρωί που, πηγαίνοντας στη δουλειά, περνάω από το εργοστάσιο Παπαδοπούλου στην Πέτρου Ράλλη. Είναι αυτή η υπέροχη μυρωδιά των μπισκότων που ψήνονται και το άρωμα βανίλιας και ζεστού γάλατος που σε κάνει να θες να ανοίξεις τα πνευμόνια σου και να εισπνεύσεις όσο περισσότερο γίνεται. Μπαίνοντας στην έκθεση, πώς να μην ενθουσιαστώ με τον κύλινδρο-σφραγίδα που δίνει το χαρακτηριστικό ανάγλυφο τύπωμα στα «γεμιστά μπισκότα Παπαδοπούλου»; Και λίγο πιο δίπλα να και οι σφραγίδες για τα «Μιράντα», αχ και τα «Πτι-Μπερ»! Είμαι λιχούδω, τι να κάνω; Αφήστε με εδώ, με τα παλιά τσίγκινα κουτιά γεμάτα μπισκότα, δεν θα βγάλω κιχ. Θα χαμογελάω μόνο.
Ελένη Μπεζιριάνογλου

ΚΛΩΣΤΑΙ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ
Οι μοδίστρες στις μέρες μας δεν είναι και πολύ διαδεδομένο επάγγελμα κι η αλήθεια είναι ότι κοντεύει να εξαλειφθεί. Η γιαγιά μου όμως ήταν μοδίστρα για πολλά χρόνια και το αγαπάει αυτό που κάνει, το κάνει με μεράκι. Στο σπίτι έχει ακόμα τη ραπτομηχανή της σε ένα δωμάτιο και κάθε φορά που θέλουμε να μας φτιάξει ή να μας διορθώσει κάτι ξέρουμε πού θα απευθυνθούμε! Έχει γεμάτα συρτάρια με μασουράκια, κλωστές Πεταλούδα, υφάσματα κι όλα τα προσωπικά της εργαλεία και κάθε φορά που ράβει και ξηλώνει και τροποποιεί κάθομαι και την κοιτάω. Μπαίνοντας στην έκθεση είδα μπροστά μου όλα αυτά που σχετίζονται με την κλωστοϋφαντουργία και τα ένιωσα τόσο οικεία, σαν να είναι της γιαγιάς μου.
Δανάη Καμζόλα

Enfield 8.000
Είναι μια έκθεση που καταγράφει το χθες μα ονειρεύεται το μέλλον και διηγείται μαγικά τα κατορθώματα, τα προϊόντα και τους πρωτεργάτες που συνηγόρησαν στο θαύμα της ελληνικής βιομηχανίας. Σαν βιωματικό παιχνίδι, σαν ζώσα μνήμη-εμπειρία, αγγίξαμε τα εκθέματα, κονσερβοποιήσαμε, ναι, κονσερβοποιήσαμε ντοματοχυμούς, μυρίσαμε καραμέλες και σοκολάτες, ήμασταν έτοιμοι ακόμα και να πατήσουμε την κόρνα από το μυθικό Enfield 8.000, το πρώτο ηλεκτροκίνητο που κατασκευάστηκε στο Νεώριο της Σύρου. Γιατί δεν είναι ρετρό κι ας μοιάζει με καρτ ποστάλ μια άλλης Ελλάδας. Κάθε άλλο.
Νίκος Παπαηλιού

Γιώργος Καμίνης/Δήμαρχος Αθηναίων
Επισκέφθηκα την έκθεση, πέρα από τα επίσημα εγκαίνια και μια Κυριακή, καθώς το είχα υποσχεθεί στη μεγάλη μου κόρη. Στο δρόμο για την έκθεση σκεφτόμουν ότι η Κατερίνα είναι νέα και μπορεί τα εκθέματα να μην κερδίσουν το ενδιαφέρον της μιας και δεν έχει αντίστοιχες μνήμες. Διαψεύστηκα. Οι μινιατούρες των πρώτων ατμομηχανών και πετρελαιομηχανών του Πειραιά την κέρδισαν και θέλησε να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα για τα δρομολόγιά τους. Τον ίδιο ενθουσιασμό δείξαμε και οι δύο για το πρώτο κίτρινο ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Αν σκεφτεί κανείς πόσο πρωτοπόροι υπήρξαμε στο παρελθόν, τότε μπορεί να πιστέψει ότι το μέλλον της ελληνικής βιομηχανίας μπορεί να είναι λαμπρό. Αρκεί να το πιστέψουμε.

Κωστής Μπιτζάνης/Διευθύνων Σύμβουλος - Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων
Το αγαπημένο μου έκθεμα είναι η πινακίδα που αναφέρεται σε μια από τις κλωστοϋφαντουργικές επιχειρήσεις, την εταιρία ΣΙΖΑΛ, στην αίθουσα Αποθήκη. Αυτή την πινακίδα την αντίκρισα όταν την ώρα που στηνόταν η έκθεση έκανα την πρώτη μου επίσκεψη.
Το εργοστάσιο ΣΙΖΑΛ, που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938 και λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του 1980, κατασκεύαζε σχοινιά από γιούτα και κάνναβη και ήταν η πρώτη μου δουλειά. Έμεινα ακίνητος να διαβάζω τις πληροφορίες για την εταιρεία και έρχονταν μπροστά μου εικόνες από τα μεγάλα κλωστοϋφαντουργικά μηχανήματα και τους θορύβους τους, κι εγώ νεαρός μηχανικός με τετράδιο και χρονόμετρο να κυκλοφορώ ανάμεσά τους.
Στη συνέχεια συνάντησα κι άλλη εταιρεία που δούλευα αργότερα και έτσι η έκθεση αυτή μου επιφύλασσε μεγάλες συγκινήσεις. Εκτός από την υποδειγματική υλοποίηση μιας ιδέας που γεννήθηκε πριν από έναν χρόνο, η ομάδα επέλεξε ανάμεσα στις επιχειρήσεις που πρωτοπόρησαν ή καινοτόμησαν στην ιστορική διαδρομή της βιομηχανίας, επιχειρήσεις που έχω δουλέψει. Από τη ΣΙΖΑΛ μέχρι την έκθεση 160 χρόνια made in Greece, η δική μου προσωπική πορεία σε μια διαρκή αναζήτηση του δρόμου που κάνει τα πράγματα καλύτερα. Ευτυχώς, ο δρόμος αυτός δεν έχει τέλος. 

Πόπη Διαμαντάκου/Πρόεδρος - Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων
Αγαπημένο μου έκθεμα ο διαδραστικός πάγκος όπου εκτυλίσσεται η ιστορία της χώρας μαζί με την ιστορία της ανάπτυξης, της δημιουργίας, της παραγωγής. Ένας «περίπατος» στην αυτοσυνειδησία για τον σημερινό Έλληνα επισκέπτη που προσφέρεται σαν παιχνίδι αλλά δίνει το νήμα της σκέψης και της λογικής για την ερμηνεία του δύσκολου παρόντος του τόπου. Γιατί ο επισκέπτης μπορεί να «ζήσει» από τη μία άκρη ως την άλλη τους μεγάλους σταθμούς της εγχώριας ιστορίας, τα άλματα προς την πρόοδο που βελτίωσαν τη ζωή των Ελλήνων και μετέτρεψαν σταδιακά τη χώρα σε σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, αλλά την ίδια στιγμή και τις καταστροφές, τα πισωγυρίσματα, πολέμους, πτωχεύσεις: όλα όσα συνθέτουν τον καμβά μιας χώρας που χρειάζεται τη μνήμη για να προχωρήσει για ακόμη μια φορά αποφασιστικά προς το μέλλον και να κάνει το νέο άλμα προς την ανάπτυξη.

Ερατώ Κουτσουδάκη-Γερολύμπου/Αρχιτέκτων - Μουσειολόγος | Μουσειογραφική επιμέλεια έκθεσης
To έκθεμα που βρίσκω πιο συναρπαστικό στην έκθεση είναι η διαφημιστική καρτολίνα «Εθνικός Φωτισμός δι’ οινοπνεύματος» της εταιρίας ΕΕΟΟ (κοινώς ΒΟΤΡΥΣ), στην ενότητα των Χημικών Βιομηχανιών. Ανήκει στον αγαπημένο ελευσίνιο φίλο και συλλέκτη Κώστα Λυκίδη. Την καρτολίνα αυτή τοποθετούσαν στα τζάμια μπακάλικων και φαρμακείων στις αρχές του 20ού αι. για να διαφημίσουν έναν νέο τρόπο φωτισμού, όταν το πετρέλαιο ήταν, λόγω του Μεγάλου Πολέμου, σε κρίση και πρωτοεμφανίστηκαν οι λάμπες οινοπνεύματος. Δείχνει το λαμπρό επιστημονικό και επιχειρηματικό μυαλό του –δυστυχώς άγνωστου στο ευρύ κοινό– Επαμεινώνδα Χαρίλαου, ο οποίος εν μέσω σταφιδικής κρίσης είχε σκεφτεί (και) αυτό τον τρόπο να αξιοποιείται το περίσσευμα σταφίδας, έτσι ώστε όταν προέκυψε η ανάγκη (κρίση πετρελαίου) να είναι έτοιμος να λανσάρει στην αγορά ένα νέο προϊόν που... μεγαλούργησε! Περιπτώσεις σαν τον Ε. Χαρίλαο έχει περισσότερο από ποτέ ανάγκη η χώρα: στις επιστήμες, στο επιχειρείν, στην πολιτική, στο δημόσιο βίο, όπου εξάλλου ο Χαρίλαος δραστηριοποιήθηκε.

Γιάννης Στογιαννίδης/Ιστορικός - Ερευνητής | Ιστορική έρευνα
Βρίσκω ειδικής βαρύτητας τα εκθέματα της φαρμακοβιομηχανίας ΚΟΠΕΡ. Ο επωαστικός θάλαμος μας υπενθυμίζει τη συμμετοχή του επιστημονικού προσωπικού της χώρας στη βιομηχανική παραγωγή. Το μηχάνημα περιστροφής και παρασκευής κουφέτων δημιουργεί μία ενδιαφέρουσα σύνδεση με το αντίστοιχο μηχάνημα παρασκευής κουφέτων από μαστίχα. Πολύ περισσότερο, αν σκεφτούμε ότι παρόμοια μηχανήματα κατασκεύαζαν τα ελληνικά μηχανουργεία, όπως εκείνο του Κούππα. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία είναι ένας από τους πιο δυναμικούς, εξωστρεφείς και πρωτοποριακούς κλάδους της εγχώριας βιομηχανίας. Την ίδια στιγμή, περισσότερο από κάθε άλλο κλάδο, προωθεί την καινοτομία και την έρευνα.

Μαρία Φλώρου/Διευθύντρια Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου | Μουσειολογική επιμέλεια 
Από το Ιστορικό Αρχείο της ΔΕΗ μια αφίσα στο πλαίσιο καμπάνιας για την ενημέρωση και την προστασία των καταναλωτών και των ανθρώπων που διαμένουν κοντά σε πύργους ηλεκτροδότησης από τη δεκαετία του 1960. Η εικόνα δείχνει μια γυναίκα να απλώνει τα ρούχα της σε σχοινί δεμένο πάνω σε έναν πύργο. Ακολουθεί κείμενο: «Μη πιάνετε από τους πύργους του Ηλεκτρικού, αντένες ραδιοφώνου, σχοινιά απλώματος ρούχων, σύρματα τηλεφώνου... μπορεί να πάθετε ΗΛΕΚΤΡΟΠΛΗΞΙΑ». Μια προειδοποίηση που σήμερα φαίνεται αστεία ίσως, τότε ήταν εντελώς απαραίτητη για την ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού, που είχαν να αντιμετωπίσουν κάτι εντελώς πρωτόγνωρο και διαφορετικό!
Η ΔΕΗ καινοτόμα και πρωτοπόρα στην ενότητα της Ενέργειας, και από τις πιο σημαντικές βιομηχανίες της Ελλάδας, ιδρύεται στα 1950 και οργανώνει ένα ειδικό πλαίσιο για τη μετεκπαίδευση του προσωπικού της αλλά και φροντίζει για την ενημέρωση, προστασία και ασφάλεια των καταναλωτών της, δίνοντας το στίγμα μιας σύγχρονης εταιρείας στη μεταπολεμική Ελλάδα.