Ο οργανισμός ΝΕΟΝ ενεργοποιεί ένα υπέροχο νεοκλασικό στην οδό Καπλανών

Αν δεν έχεις κάποια συγκεκριμένη δουλειά στον πεζόδρομο της Καπλανών, υπάρχει πιθανότητα να αγνοείς αυτό το μικρό δρομάκι – θαύμα στις αρχές της γειτονιάς του Κολωνακίου, όσο κι αν λατρεύεις το αθηναϊκό κέντρο. Ακόμα πιο δύσκολο είναι να γνωρίζεις το πανέμορφο νεοκλασικό (το τελευταίο του δρόμου) που βρίσκεται στον αριθμό 11 και πλέον έχει συγκεντρώσει την προσοχή των Αθηναίων εξαιτίας του προγράμματος CityProject / Έργο στην Πόλη 2017 του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ. Αυτή η νέα ανάθεση από τον ΝΕΟΝ είναι η μεγαλύτερη σε κλίμακα ατομική παρουσίαση του έργου του Βελώνη μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Στο "A Puppet Sun", όπως ονόμασε την εγκατάστασή του την οποία και εμπνεύστηκε από το ίδιο το κτίριο, ο Βελώνης αναπτύσσει μια έκθεση η οποία ορίζεται από μορφές σχέσεων ανάμεσα στο έργο τέχνης και το χώρο, επινοώντας ένα πειραματικό σχήμα το οποίο ανταποκρίνεται στο μοναδικό χώρο της οικίας της οδού Καπλανών.

Το επιβλητικό κτίριο με τα ακροκέραμα, κτισμένο από την Υδραίο ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη το 1891, κουβαλά μακρόχρονη ιστορία και - αν και λίγοι το γνωρίζουν -κατείχε σημαντική θέση στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Το κτίριο κατοικήθηκε αρχικά το 1892 από τον ίδιο τον Κουντουριώτη, που έγινε αργότερα ο πρώτος Πρόεδρος της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας. Σημαντικές προσωπικότητες όπως οι πρωθυπουργοί Δημήτριος Γούναρης και Παναγής Τσαλδάρης συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών που χρησιμοποίησαν την οικία ως τόπο πολιτικών συναντήσεων. Στην κρίσιμη ιστορικά περίοδο μεταξύ των δεκαετιών του 1910 και του 1920, λειτούργησε ως κεντρικό γραφείο του Λαϊκού Κόμματος. Παράλληλα, χρησιμοποιήθηκε και ως λογοτεχνικό σημείο συνάντησης, καθώς την περίοδο αυτή, η Ελένη Ζούζουλα - Κανελλοπούλου, η πρώτη συγγραφέας παιδικών βιβλίων στην Ελλάδα, εγκατέστησε στην οικία ένα λογοτεχνικό σαλόνι, το οποίο έγινε κεντρικός τόπος συνάντησης για λογοτεχνικές προσωπικότητες, ποιητές, ζωγράφους και διανοούμενους που όρισαν με το έργο τους την κουλτούρα της εποχής στην Αθήνα.

Η εικόνα του οικήματος σήμερα, οφείλεται κατά πολύ στις παρεμβάσεις της κ. Ζούζουλα, η οποία φρόντισε να απεικονίσει με ένα μοναδικό τρόπο τον μπολιασμένο από διαφορετικές κουλτούρες πολιτισμό της Ελλάδας του 20ου αιώνα, σε δωμάτια με έντονα στοιχεία λαϊκής τέχνης, γεμάτα ενδιαφέρουσες αντιθέσεις. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτίριο είχε μετατραπεί στη φοιτητική εστία γυναικών ‘Ο Οίκος της Φοιτήτριας’. Ο επιμελητής της έκθεσης Βασίλης Οικονομόπουλος και Βοηθός Επιμελητής, Συλλογές Διεθνούς Τέχνης στην Tate Modern του Λονδίνου, εξηγεί με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή του συγκεκριμένου κτιρίου και πώς αυτό αλληλεπιδρά με το έργο του κ. Βελώνη.

ηξφκηγφω

Με ποιό κριτήριο επιλέχθηκε το κτίριο της Καπλανών για τη νέα εικαστική εγκατάσταση στα πλαίσια του προγράμματος «Έργο στην Πόλη»;

Το κτήριο της οδού Καπλανών 11 είναι ένα από τα πιο σημαντικά νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας.  Κτισμένο από τον Παύλο Κουντουριώτη, κεντρική πολιτική προσωπικότητα της ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας, και κατοικημένο αργότερα από πολιτικούς και ανθρώπους της τέχνης και της λογοτεχνίας, αντανακλά κατά κάποιο τρόπο την εξέλιξη της σύγχρονης Αθήνας, την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική διαμόρφωση της πόλης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Στόχος το «Έργου στην Πόλη» του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ είναι να ενεργοποιεί μέρη του αστικού ιστού που όχι μόνο παρέχουν ιδανικό υπόβαθρο για την παρουσίαση μορφών σύγχρονης τέχνης αλλά που ο συνδυασμός τέχνης και τόπου δημιουργούν καινούργιες προσεγγίσεις και νέες μορφές διαλόγου.

Η μοναδικότητα του κτηρίου της οδού Καπλανών 11 είναι αδιαμφισβήτητη. Η ιστορικότητά του αλλά και η σημασία του ως μέρος της σύγχρονη Αθήνας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιλογή του. Η νέα εικαστική εγκατάσταση του Κωστή Βελώνη διαπραγματεύεται το πλήθος στοιχείων και αφηγήσεων που αποτελούν το γενετικό υλικό του κτηρίου. Ελπίζουμε μέσα από αυτό το έργο να επανασυστήσουμε το κτήριο και την ιστορία του σε ένα κοινό που ίσως διαφορετικά δεν θα είχε ποτέ την ευκαιρία να επισκεφθεί τον χώρο και να προσεγγίσει αυτά τα συναρπαστικά κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας που μας αφορούν και μας έχουν επηρεάσει όλους κατά κάποιο τρόπο.

A puppet sun

Πέρα από την ιστορικότητα του χώρου, με τις πολλαπλές του αφηγήσεις, που μας έγιναν ήδη γνωστές παραπάνω, είναι δυνατόν να μας πείτε μερικά λόγια για την αρχιτεκτονική του οικήματος;

Το οίκημα είναι μοναδικό υπόδειγμα του νεοκλασικού κινήματος στην αρχιτεκτονική, του τέλους του 19ου αιώνα. Είναι από τα τελευταία σωζόμενα περίβλεπτα νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας. Κτισμένο το 1891 από τον Υδραίο ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, το κτήριο στη συνέχεια εκσυγχρονίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα με τη διαμόρφωση καινούργιων χώρων όπως το «Ελληνικό» και το «Βυζαντινό» σαλόνι. Τα κομμάτια αυτά του κτηρίου χαρακτηρίζονται από τα επενδυμένα με ξύλο ταβάνια, ψηφιδωτά δάπεδα  καθώς επίσης και ξυλόγλυπτα τέμπλα και μαρμάρινες κολώνες με σκαλιστά κιονόκρανα που προέρχονταν από κατεδαφισμένους ναούς της Ανατολικής Ρωμυλίας. Γνωστοί αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Αριστοτέλης Ζάχος, ο Σπύρος Βανδώρος και ο νεαρός τότε Γιάννης Τσαρούχης συμμετείχαν στη διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων και του διάκοσμου.  Η αρχιτεκτονική του κτηρίου αντανακλά τη διαμόρφωση των πιο σύγχρονων τάσεων στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, καθώς επίσης και την εξέλιξη αυτών των τάσεων παράλληλα με την εξέλιξη και ανάπτυξη νέων κοινωνικών και πολιτιστικών ηθικών στοιχείων.

Πώς αλληλεπιδρά ο χώρος και ιστορικά αλλά και πρακτικά με την εγκατάσταση του Κ. Βελώνη;

Ο Κωστής Βελώνης μελέτησε τόσο την ιστορία του κτηρίου όσο και το χώρο μέσα από τη σύγχρονη εμπειρία του για να δημιουργήσει ένα έργο που προσεγγίζει μέρη της ιστορικότητας του οικήματος αλλά και της αφανούς χρήσης του, μέσα από τη ζωή των ανθρώπων που το κατοίκησαν. Το πλήθος αναφορών του καλλιτέχνη τόσο σε σημαντικές ιστορικά και πολιτικά στιγμές, όσο και κάποιες έντονα προσωπικές αφηγήσεις αποτέλεσαν τη βάση του έργου του το οποίο εμπλουτίζει με στοιχεία της διεθνούς ιστορίας της τέχνης, για να δημιουργήσει ένα περίπλοκο και μοναδικό σύνολο. Η ιστορία που αφηγείται ο Βελώνης μέσα από το έργο του φανερώνει τις έντονες διεργασίες που αποτέλεσαν μέρος της εξέλιξης της σύγχρονης αστικής τάξης στην Αθήνα. Το έντονο εννοιολογικό υπόβαθρο που αναπτύσσει ο καλλιτέχνης επαναπροσδιορίζει τη δυναμική του χώρου, όχι μόνο ως ενός χώρου κενού, αλλά ενός χώρου ζωντανού, όπου η αρχιτεκτονική, η ιστορία και η τέχνη ανοίγουν καινούργιες μορφές συνδιαλλαγής και εμπειρίας. 

Ο εικαστικός Κωστής Βελώνης (αριστερά) μαζί με τον επιμελητή της έκθεσης Βασίλη Οικονομόπουλο

Ο Κωστής Βελώνης ήρθε σε επαφή με το αρχιτεκτονικό διαμάντι της οδού Καπλανών και αφού μελέτησε την ιστορία του, αλλά και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, κατέληξε στην εγκατάσταση “A Puppet Sun”, η οποία κάνει εγκαίνια σήμερα 11 Οκτωβρίου. Μιλά για τα συναισθήματα που του προξένησε ο χώρος αλλά και για την πολυσημία του έργου του.

Κ. Βελώνη, μπορείτε να ανακαλέσετε τα συναισθήματα που σας προκλήθηκαν όταν μπήκατε στην οικία της οδού Καπλανών;

Στην αρχή  κάπως συγκεχυμένα αφού είχα ν' αντιμετωπίσω  ένα συγκεκριμένο  ιδεολογικό  και πολιτικό πλαίσιο το οποίο δεν είχε απασχολήσει συστηματικά στο έργο μου μέχρι τώρα. Όμως  μ' ένα περίεργο τρόπο ήμουν ήδη  προετοιμασμένος αφού τα οράματα και οι  φαντασιώσεις εκείνης της εποχής  είναι  κοινός τόπος σε όλες τις νεωτερικές  ιδεολογίες και  οι προσδοκίες , όπως και οι αποτυχίες της αριστεράς για παράδειγμα  καταλήγουν στο ίδιο ναυάγιο μ' εκείνο  της δεξιάς, αν το “ναυάγιο της πατρίδας”  μπορεί να χρησιμεύσει  ως μια αλληγορία  για τον ελληνισμό που βρίσκεται σε κίνδυνο.  

Σας έδωσε ο χώρος - αρχιτεκτονικά και όχι ιστορικά σε πρώτη φάση -  έμπνευση και ερεθίσματα για να δημιουργήσετε το έργο σας ή είχατε ήδη μια πρώτη σκέψη όταν σας ανατέθηκε η εκπόνησή του για το τι θα παρουσιάσετε;

Η αρχιτεκτονική  ταυτότητα του κτιρίου με προβλημάτισε  γιατί  η σχέση μας με τα  νεοκλασικά σπίτια  είναι αναπόφευκτα στενή, σχεδόν τυραννική για κάθε Αθηναίο. Όμως λειτούργησε θετικά,  ήταν η αφορμή  να εντάξω τις  αφηγήσεις μου σ' ένα χώρο οπού κανένα  μουσείο ή γκαλερί  δεν θα ήταν σε θέση να αναπληρώσει, αφού  η ιδιωτική  κατοικία  και οι σχέσεις που αναπτύσσονται σε αυτήν ως  μια πολιτική της καθημερινότητας βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου μου.  Επιπλέον η γοητεία της κατοικίας, η σπανιότητα της οποίας συνοδεύεται με ένα ξεχωριστό ιστορικό πλαίσιο, ενεργοποίησαν μια αυθόρμητη σχέση επαναδιαπραγμάτευσης ιδιωτικού και κυρίαρχου θεσμικού  λόγου.  Στο τέλος οφείλω αυτό που δείχνω  να παραμένει ανεξάρτητο, το ελπίζω,  από το χώρο που εκτέθηκε , να είναι αποδεσμευμένο από το σχεδιασμό του αστικού κτιρίου του 19 αιώνα, ανεξάρτητα αν ο ίδιος ο χώρος στην ιστορικότητα του αποτέλεσε πηγή έμπνευσης.  

Καπλανών 11

Αναφέρεται πως το “A Puppet Sun” επιχειρεί να δημιουργήσει ένα διάλογο «ανάμεσα στις σχέσεις και τη πρακτική της καθημερινότητας, της ιδιωτικότατας και της πολιτικής». Κατά την άποψη σας ποιο είναι το σημείο συνάντησης αυτών των φαινομενικά παράλληλων εννοιών;

Θεωρώ ότι μπορεί να  είναι και παράλληλες, και  αυτό γιατί η αδιαφορία και  αφάνεια  της  καθημερινότητας  προς  την  επίσημη πολίτικη  επιτρέπει μια σχετική ελευθερία. Στην έκθεση όμως  οι αφηγήσεις του  οικιακού χώρου με την επίσημη  θεσμική πολίτικη  διασταυρώνονται, αυτό  που  αρθρώνει  ο Απόστολος Ζούζουλας ως  πολιτικός  και η Ελένη Ζούζουλα ως συγγραφέας συναντιούνται .  Η καθημερινότητα  με την έννοια  της οικιακότητας , του «νοικοκυριού» ή της κατοίκησης  είναι το πιο  περιφρονημένο στοιχείο,  όχι μονό στις  πρακτικές της  πρωτοπορίας -  για να μιλήσουμε για το αισθητικό και ιδεολογικό βάρος της νεωτερικής τέχνης  - αλλά και στο αντίστοιχο νεωτερικό πολιτικό λόγο από τον οποίο φαίνεται να επηρεάζονται.  Η Ελένη Ζούζουλα με τα γραπτά της  συνεισφέρει σε μια αναθεώρηση του θεσμικού ρόλου της πολιτικής  προς  μια αντίληψη οπού η πολίτικη της  αφανής καθημερινότητας είναι παρούσα και αναγκαία. Το ίδιο ισχύει για  τη διαμονή των φοιτητριών σε αυτό το κτίριο από την κυβέρνηση του  Μεταξά και μετά, οι οποίες  εκφέρουν μια άλλη ετερότητα , περισσότερο αιρετική θα έλεγα από την τυπικά προσδιορισμένη  εποπτευόμενη  τους ταυτότητα.  Επίσης στο υπόγειο της οικίας επιλέγω να στήσω μια άλλη καταπιεσμένη κοινότητα  που άφορα την υπηρεσία μιας αστικής οικογένειας.  Αναγκαστικά οι σκέψεις και τα όνειρα  αυτών των υποκειμένων   μόνο  στην ιδιωτικότητα μπορούν και είναι επιτρεπτό να  φανερώνονται.  Η γλυπτική μου δε κάνει τίποτε άλλο από το να δανείζεται εκείνες τις φωνές άλλα στο τέλος να επιστρέφει στον εαυτό της.

Info: Κωστής Βελώνης ‘APuppetSun’

Διάρκεια: 11 Οκτωβρίου 2017 – 14 Ιανουαρίου 2018

Εγκαίνια: 11 Οκτωβρίου 2017, ώρα 19.00

Ιστορική οικία Καπλανών 11, Αθήνα

Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη-Κυριακή 12.00-20.00

Κλειστά: 17 Νοεμβρίου 2017, 31 Δεκεμβρίου 2017

Είσοδος ελεύθερη