Τετ α τετ με την Άννα Φωκά

Ζει και εργάζεται στο Νότιο Παρίσι, μέλος και μέρος της εστίας καλλιτεχνών La Ruche. Ω, είναι τόσο εντυπωσιακό το μέρος που μένει και εργάζεται! Η Ruche σχεδιάστηκε από τον Γκούσταβ Άιφελ της γνωστής «οικογενείας» του διάσημου πύργου, προκειμένου να φιλοξενηθούν δράσεις της περίφημης Expo 1900. Μετά κι ως το 1934 φιλοξένησε σε low cost τιμές καλλιτέχνες που στέγαζαν εδώ τα ατελιέ τους αλλά και απόκληρους του περιθωρίου, φυντάνια παραβατικά και λοιπές μποέμ «δυνάμεις» του μποντλερικού κόσμου! Παρήκμασε με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ξαναπήρε μπρος από τα 70s, μιας και ο Σαρτρ, όπως διαβάζω στη Wiki, κατάφερε να το κρατήσει μακριά από τα «αναπτυξιακά» οράματα διατηρώντας το μέρος -πάντα- σαν ένα... κατartφύγιο!

Κι επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη καλεσμένη της street γκαλερί του ΟΤΕ της Καρόλου Ντηλ. Τι κάνει εκεί; Τι παρουσιάζει εδώ; Και ποιο είναι το μήνυμά της; Γιατί το μέσον της είναι γνωστό και η ζωγραφική της μια άλλη χώρα! 

Άννα, πώς βρέθηκες στη Ruche; Και τι συμβαίνει εκεί; 

Στη Ruche «προσγειώθηκα» το 2006 μετά από πολλές περιπέτειες. Το δυάρι που νοίκιαζα σε λαϊκή γειτονιά του Παρισιού πουλήθηκε, πράγμα που με ανάγκασε να βγω στην αναζήτηση ενός νέου χώρου. Δυστυχώς οι στέγες στο Παρίσι είναι ακριβές, οι ενδιαφερόμενοι αμέτρητοι και η διαδικασία επιλογής τους συχνά ταπεινωτική... Με άλλα λόγια, θέλει γερά νεύρα! Τη θέση μου στη Ruche την πέτυχα χάρη στη βοήθεια καθηγητών μου από την Beaux-Arts του Παρισιού, οι οποίοι μου έδωσαν πραγματικά συγκινητικές συστατικές επιστολές. Τους χρωστάω πολλά... Τώρα, σχετικά με το πώς ακριβώς είναι η Ruche και το πώς λειτουργεί, θα έλεγα πως είναι ένα μοναδικό μέρος που δε μοιάζει με κανένα άλλο. Ρουστίκ και άγριο μαζί, αποτελείται από μια κεντρική ροτόντα με τριγωνικά εργαστήρια(!) και άλλα παράπλευρα κτίρια, χαμένα μέσα σε έναν καταπράσινο κήπο. Φιλοξενεί γύρω στους εξήντα εικαστικούς διαφορετικής ηλικίας και εθνικότητας, εκ των οποίων κάποιοι είναι γνωστοί στον χώρο της τέχνης, και άλλοι όχι. Το αξιοθαύμαστο είναι πως όλος αυτός ο ετερόκλητος πληθυσμός καταφέρνει να ζει αρμονικά και δημιουργικά χωρίς να φοβάται για το αύριο, μιας και, αντίθετα με άλλες καλλιτεχνικές εστίες, η δική μας δεν επιβάλλει κάποια συγκεκριμένη διάρκεια παραμονής. Όσον αφορά τη δραστηριότητά μας, από τον περασμένο Γενάρη έχουμε έναν υπέροχο χώρο που διαχειριζόμαστε συλλογικά και που αφιερώνουμε τόσο σε εκθέσεις μελών της εστίας όσο και σε εξωτερικές συνεργασίες.

Πώς είναι σήμερα το «καλλιτεχνικό» Παρίσι; Νομίζω πως δεν λάμπει ή δεν σηματοδοτεί πλέον, όπως παλιά, το «συμβαίνον», τότε δηλαδή που η πόλη όριζε παγκοσμίως την πρωτοπορία και το νέο. Και την ίδια στιγμή, έτσι ταραγμένη και αναβράζουσα που είναι η ουρμπανιτέ του, τι «παράγει» σε επίπεδο ρεύματος; 

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια το Παρίσι έχει επισκιαστεί από αλλά, ισχυρότερα κέντρα σύγχρονης τέχνης, όπως αυτό του Λονδίνου, της Νέας Υόρκης ή του Βερολίνου, για παράδειγμα. Κάποιοι λένε πως φταίνε οι κρατικοί οργανισμοί, που δεν διαθέτουν επαρκή κονδύλια για τη στήριξη της τοπικής καλλιτεχνικής παραγωγής. Άλλοι λένε πως το πρόβλημα προέρχεται από τα ιδιωτικά ιδρύματα, που δεν ενισχύουν όσο θα έπρεπε τις πολιτιστικές δραστηριότητες. Ή πάλι από την αγορά της τέχνης, που δεν προωθεί όσο θα έπρεπε τους καλλιτέχνες. Ίσως να είναι υπεύθυνες και οι σχολές Καλών Τεχνών, που μέχρι πρόσφατα δεν έδιναν τα κατάλληλα εφόδια στους εκκολαπτόμενους εικαστικούς, ώστε να επιβληθούν στη διαρκώς μεταβαλλόμενη παγκόσμια κοινότητα. Ή τέλος, μπορεί να ευθύνονται και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, που για χρόνια αρκέστηκαν σε μια εκθεσιακή δραστηριότητα εντός της χώρας, αμελώντας το εξωτερικό.

Όπως κι αν έχει, προσωπικά παραμένω αισιόδοξη, γιατί ξέρω πως πρόκειται για φαινόμενα μόδας, και οι μόδες, όπως όλοι ξέρουμε, έρχονται και παρέρχονται. Δεν αποκλείεται αύριο, μεθαύριο να ανατραπούν τα δεδομένα και να διαπρέψει εκ νέου η Γαλλία, γιατί πραγματικά το αξίζει... Δεν της λείπει ούτε η δημιουργικότητα, ούτε η διανόηση!

Όσον αφορά το τι συναντά κανείς σήμερα στις παρισινές αίθουσες τέχνης, λίγο-πολύ τα πάντα, θα έλεγα, από την ψηφιακή τέχνη ως το design, και από την εννοιολογική τέχνη ως το street art. (Για χρόνια υπήρχε ένας αντι-ζωγραφικός δογματισμός, τα πράγματα όμως έχουν επανέλθει σε σημαντικό βαθμό).

Σε και για εσένα: Υπάρχει κάτι άναρχο/αταξινόμητο στη ζωγραφική σου - εξέλαβέ το σαν κομπλιμέντο: ποπ αρτ, εξπρεσιονισμός, διαφημίσεις, ταγκς από γλώσσες διαφήμισης, δρόμων, μα και μια αφαίρεση, αν μου επιτρέπεις, ή καλύτερα, μια μετάλλαξη των σωμάτων- ανθρώπων σου σε φιγούρες μιας εξαϋλωμένης ονειροχώρας. Πώς την ορίζεις τη γλώσσα σου και πώς κατέκτησες-κατέληξες σ' αυτό το ύφος;

Κατέληξα σε αυτό το ύφος μετά από πολλούς πειραματισμούς, τα βασικά όμως χαρακτηριστικά της δουλειάς μου διαμορφώθηκαν πολύ νωρίς. Περί τίνος πρόκειται; Η ζωγραφική μου είναι όλα αυτά που προανέφερες και πιθανόν ακόμη περισσότερα. Είναι ένα παράδοξο πάντρεμα ανόμοιων πραγμάτων που υπακούει σε μια πολύ συγκεκριμένη λογική. Με άλλα λόγια, θα συμφωνήσω μαζί σου για το «αταξινόμητο» σαν χαρακτηρισμό, όχι όμως και για το «άναρχο». Πίσω από τη φαινομενικά χαοτική όψη κάθε πίνακα κρύβεται μια αυστηρά μελετημένη δομή σύνθεσης. Οι αναφορές μου είναι ποικίλες: δανείζομαι εικόνες τόσο από την παγκόσμια ιστορία της τέχνης, όσο και από τον κινηματογράφο, τα κόμικς ή τη διαφήμιση. Στόχος μου πάντα είναι να δημιουργήσω ένα περιβάλλον απροσδιόριστο (οικείο και ξένο μαζί), ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο να μπορούν να κινηθούν οι φιγούρες που αναπαριστώ. Αυτό το πλαίσιο είναι και το πεδίο δράσης τους, μιας δράσης που αναπαράγει με συμβολικό τρόπο, όχι τόσο ένα μεμονωμένο γεγονός, όσο μια κατάσταση, μια ατμόσφαιρα. Οι σκηνές που προκύπτουν έχουν έντονη θεατρικότητα και χαρακτήρα φανερά αφηγηματικό. Κύρια εκφραστικά μου μέσα είναι η αλληγορία και η μεταφορά, που λειτουργούν ως σύστημα και ως φορέας νοήματος μέσα στο έργο. Ο πληθωρικός λόγος, ο ειρωνικός τόνος, ο υπαινιγμός και η αποσιώπηση συμβάλλουν κι αυτά με τον τρόπο τους στην αφήγηση. Μια αφήγηση που εμπνέεται από την πραγματικότητα, χωρίς όμως να περιορίζεται σε μια αντικειμενική καταγραφή γεγονότων. Εκεί εντοπίζεται και το φανταστικό στοιχείο της δουλειάς μου, στην ικανότητά μου δηλαδή να αντλώ υλικό από τον μύθο για να προσεγγίσω πτυχές της πραγματικότητας που ο ρεαλισμός αδυνατεί να εκφράσει.

Αφήνεσαι στο float του χρόνου, με αποτέλεσμα όλο αυτό το ύφος σου στο σήμερα πιθανόν να αλλάξει στο μέλλον; Ή ακολουθείς πιστά αυτή τη «γραμμή – έκφραση» ως «εδώ είμαστε»; Βέβαια η ερώτηση θα ήταν πιο to the point, αν γνώριζα την εμπορική αποδοχή της δουλειάς σου. Είναι άπειροι, βλέπεις, οι καλλιτέχνες που κατάκτησαν «αγορά» και «βιοπορισμό» εξαντλώντας στην ουσία και «αρμέγοντας» ένα ευδιάκριτο και εμπορικό ύφος. Εσύ; Αλλάζεις, αφήνεσαι ανοιχτή στο χρόνο ή εμμένεις συνειδητά και για χ,ψ,z λόγους σ' αυτό που βλέπω; 

Δεν μπορώ να προεξοφλήσω την πορεία της δουλειάς μου. Θέλω να πιστεύω πως θα εξελιχθεί, όπως εξελίσσομαι και ωριμάζω κι εγώ σαν άτομο. Και αυτό βέβαια δεν ισχύει μονάχα σε ατομικό επίπεδο, «τα πάντα ρει» δε λέγαν κι οι Αρχαίοι; Τα πράγματα κινούνται διαρκώς δηλαδή, όλα αλλάζουν: η όψη του κόσμου, τα πολιτικά καθεστώτα, η δομή της κοινωνίας, τα ήθη, η γλώσσα η ίδια, τα μέσα και οι τρόποι έκφρασης των δημιουργών... Γιατί, ή μάλλον, πώς να μην αλλάξει και η δική μου καλλιτεχνική έκφραση; Τώρα, όσον αφορά το πώς φαντάζομαι αυτή την αλλαγή: ως προς τα μέσα που χρησιμοποιώ, ίσως κάνω μια στροφή προς την ψηφιακή επεξεργασία εικόνας, που επιτρέπει τη μείξη φωτογραφίας και σχεδίου, κάτι που αγαπώ ιδιαίτερα. Και ως προς τη σύνθεση γενικότερα, θα μπορούσα πιθανόν να γίνω πιο λακωνική, να χρησιμοποιήσω δηλαδή τη λιτότητα σαν αντίβαρο στην υπερβολή. Ποιος ξέρει, θα δείξει... Αλίμονο αν γνώριζα τη «μορφή των πραγμάτων που θα έρθουν», όπως λέει και ο H.G.Wells στο ομώνυμο μελλοντολογικό μυθιστόρημά του.

Τώρα, σχετικά με την εμπορική αποδοχή της δουλειάς μου, ας πούμε πως είναι αρκετά περιορισμένη, ώστε να μη χρειάζεται να επαναλαμβάνομαι, να εμμένω δηλαδή σε κάτι που έχω ήδη κατακτήσει, προκειμένου να συνεχίσω να είμαι αρεστή σε ένα συγκεκριμένο αγοραστικό κοινό. Με άλλα λόγια, κάθε κακό για καλό. Βιοπορίζομαι ακόμα με δυσκολία, αλλά παραμένω ακέραιη και συνεπής με τον εαυτό μου. Και φυσικά ανανεώνομαι ασταμάτητα, όχι γιατί μου το επιβάλλει κάποιος τρίτος, αλλά γιατί νιώθω την εσωτερική ανάγκη να το κάνω.

Μνήμες, οπτασίες, παρελθόν, ιστορία, αλλά και συνάμα μια φουτουριστική και σουρεάλ ματιά επί του σήμερα, διακρίνω στους πίνακές σου. Και μια έντεχνη και σούπερ φαν υπονόμευση - προβοκατίβα του τώρα. Για πες. Μέσα είμαι; Κι εμβάθυνε-διόρθωσέ με, αν είμαι άστοχος. 

Φαντάζομαι πως αναφέρεσαι στο έργο με τίτλο Little Greece (ή Ελλαδίτσα, αν προτιμάς), μια σειρά σχεδίων με θέμα τη σύγχρονη Ελλάδα που ολοκλήρωσα πρόσφατα. Όση κριτική ασκεί αυτό το έργο, άλλη τόση νοσταλγία κουβαλάει. Για αυτό και δε θα συμφωνήσω μαζί σου, οι όροι που χρησιμοποιείς είναι σκληροί. Η υπονόμευση είναι μια ύπουλη ενέργεια με σκοπό να βλάψεις κάποιον ή να τον μειώσεις ηθικά. Κι η προβοκάτσια πάλι είναι μια προκλητική και δόλια ενέργεια που αποσκοπεί είτε σε πράξεις βίας και εκδίκησης, είτε σε δημιουργία γενικότερης σύγχυσης στο κοινωνικό σύνολο. Προσωπικά ούτε το ένα, ούτε το άλλο επιθυμώ. Απλώς επισημαίνω κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, με στόχο να «ταρακουνήσω» τον θεατή γεννώντας μέσα του κάποια ερωτήματα, προσφέροντάς του μια πιο αποστασιοποιημένη ματιά, παρακινώντας τον να αλλάξει και να δράσει για το κοινό καλό. Τι άλλο να κάνω εξάλλου από εκεί που βρίσκομαι; Ζω πάνω από είκοσι χρόνια στο εξωτερικό. Στο μεταξύ, η χώρα μου άλλαξε, εξελίχθηκε, κι έπειτα άρχισε να μαραζώνει σταδιακά, χωρίς να μπορώ να κάνω το παραμικρό για να το εμποδίσω. Όταν μιλάω για την Ελλάδα, μιλάω αναπόφευκτα και για μένα, για τις ρίζες μου... Είναι το παρελθόν μου, με ορίζει. Κι όταν η χώρα τυραννιέται, δεν μπορώ να μένω αδιάφορη. Κλείνω αναφέροντας τον υπότιτλο του πρώτου σχεδίου της σειράς που εμπνεύστηκα από την επιγραφή του αυτοδιαχειριζόμενου θεάτρου ΕΜΠΡΟΣ. Εμπρός σημαίνει προχωρώ. Στην άκρη του τούνελ υπάρχει πάντα φως. Παραμένω λοιπόν αισιόδοξη, όσο αβέβαιο κι αν μοιάζει το μέλλον.

Τι παρουσιάζεις στη Θεσσαλονίκη; Και πώς φαντάζεσαι ή επιθυμείς να προκαλέσεις ως αντίδραση στα μάτια και την ψυχή των flaneur της Καρόλου Ντηλ, έτσι όπως περιπλανώμενοι στην πόλη τρακάρουν με τη ζωγραφική σου; 

Στις Βιτρίνες Τέχνης του ΟΤΕ παρουσιάζω τη σειρά Little Greece, καθώς και δύο τελάρα μεγάλων διαστάσεων με έντονο το φανταστικό στοιχείο. Το πρώτο είναι βασισμένο σε μια περιπέτεια του Little Nemo (ήρωας κόμικς του υπέροχου Winsor McCay) και εξιστορεί προσωπικά βιώματα. Το δεύτερο είναι ένα σχόλιο πάνω στην αποχαύνωση του εξαρτημένου τηλεθεατή. Οι σινεφίλ ίσως αναγνωρίσουν τη φιγούρα του Peter Sellers στα δεξιά, όπως εμφανιζόταν στην αμερικανική ταινία Being there (1979). Ένας χαρακτήρας εκτός τόπου και χρόνου, «spaced out» κυριολεκτικά!

Τι περιμένω ως αντίδραση από τους περαστικούς; Ειλικρινά δεν ξέρω. Μια γρήγορη ματιά, ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο, και ποιος ξέρει, ίσως και μια βαθύτερη σκέψη σε κάποια ανύποπτη χρονική στιγμή.

Έως τις 23/7 στις Βιτρίνες Τέχνης του ΟΤΕ, στην Καρόλου Ντηλ Θεσσαλονίκης.