Δημήτρης Αληθεινός: Ένας πολίτης του κόσμου

Με τον Δημήτρη Αληθεινό βρεθήκαμε ένα ήσυχο πρωινό στο καφέ Zonar’s. «Τι μου θυμίσατε…» ήταν η πρώτη του φράση. «Εδώ ξεκίνησαν όλα, δεκαετία του ’70, αρχές του ’80. Εδώ γινόντουσαν όλα τα ραντεβού και οι συναντήσεις με τους ανθρώπους της τέχνης και της διανόησης της εποχής, με τον Μάνο Παυλίδη και την Έπη Πρωτονοταρίου όταν έστηναν τη θρυλική γκαλερί Δεσμός. Εδώ γνώρισα το μοναδικό Γιάννη Γαΐτη, ο οποίος βοηθούσε με ανιδιοτέλεια τους νέους καλλιτέχνες, δηλαδή εμάς…».

Ο Δημήτρης Αληθεινός είναι ένας πολίτης του κόσμου, ένας «ζωγράφος», όπως προτιμάει ο ίδιος να τον αποκαλούν. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλώv Τεχνών στην Αθήνα από το 1968 έως το 1972, κατόπιν στη Ρώμη στην Academia de Belle Arti μέχρι το 1974 και τέλος στο Παρίσι στην Ecole Speciale d’ Architecture από το 1974 μέχρι το 1979. Τα τελευταία σαράντα χρόνια δίνει με το έργο του μια προσωπική απάντηση σε καίρια πολιτικά ερωτήματα, παίρνοντας ο ίδιος θέση απέναντί τους. Έκανε αισθητή τη δυναμική του παρουσία μέσω των ανατρεπτικών περφόρμανς και του καλλιτεχνικού του έργου, που πάντοτε προκαλούσε έντονες συζητήσεις. Έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, κυρίως μέσω των «Κατακρύψεων», μιας δράσης που συνεχίζεται καθόλο το διάστημα από το 1981 μέχρι σήμερα. Τέλος εκπροσώπησε την Ελλάδα σε μια σειρά διεθνών εκθέσεων, μεταξύ των οποίων και η Μπιενάλε της Βενετίας του 1997.

Η πρώτη του αναδρομική έκθεση εγκαινιάστηκε στις 14 Φεβρουαρίου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα σε επιμέλεια Τίνας Πανδή και Σταμάτη Σχιζάκη. Ο επισκέπτης της έκθεσης, η οποία απλώνεται σε όλους τους χώρους του μουσείου, μπορεί να περιπλανηθεί στον «κόσμο» του Δημήτρη Αληθεινού. Ένας κόσμος ο οποίος είναι γεμάτος έργα τέχνης που σχολιάζουν την πραγματικότητα, δράσεις, περφόρμανς και «κατακρύψεις» σε όλα τα μέρη του πλανήτη. Η ατμόσφαιρα τη βραδιά των εγκαινίων ήταν φορτισμένη με συγκίνηση και θαυμασμό μπροστά στο μεγαλείο του συνολικού καλλιτεχνικού έργου ενός ανθρώπου που αψήφησε τη δικτατορία και τη λογοκρισία, τις κακουχίες και τους κινδύνους, ταξιδεύοντας σε επικίνδυνα μέρη προκείμενου να υπηρετήσει την τέχνη του.

Μ.Α. Ποιες είναι οι πρώτες σκέψεις που σας ήρθαν στο μυαλό τη βραδιά των εγκαινίων;

Δ.Α. Το μουσείο ήταν γεμάτο κόσμο, γεγονός που με χαροποίησε ιδιαίτερα. Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν η διαπίστωση ότι δεν άκουγες φωνές και φασαρία, κάτι που συνήθως συμβαίνει σε μεγάλες συναθροίσεις. Ο κόσμος τριγυρνούσε ανάμεσα στα έργα και στα μάτια του διέκρινες ένα θαυμασμό και μια έκπληξη. Μπορούσες να καταλάβεις ότι υπήρχε διάχυτη η χαρά και η εθνική περηφάνια ότι ένας σύγχρονος Έλληνας καλλιτέχνης είχε να επιδείξει ένα αρτιμελές σώμα δημιουργικού έργου το οποίο «στέκεται» ισάξια και συνομιλεί με το έργο σύγχρονων ξένων καλλιτεχνών.

Ο Δημήτρης Αληθεινός δουλεύει με αποφασιστικότητα και συνέπεια. «Η συνέπεια», όπως τονίζει, «είναι το πιο σημαντικό στοιχείο στην έρευνα. Η έρευνά μου έχει ως αφετηρία και σημείο αναφοράς τη ζωγραφική. Αυτός είναι και ο λόγος που με ενοχλεί ο όρος “καλλιτέχνης”. Είμαι ζωγράφος και όλη η δημιουργική μου δραστηριότητα ξεκινάει από τη ζωγραφική. Πολύ νωρίς βέβαια με απασχόλησε η ύπαρξη μιας καινούργιας προοπτικής και έτσι βγήκα στο χώρο. Όταν βγαίνεις στο χώρο, δηλαδή στις τρεις διαστάσεις, το επόμενο βήμα είναι να θέλεις να μπεις και σε μία τέταρτη διάσταση, δηλαδή να χρησιμοποιήσεις την κίνηση και τον ήχο. Έτσι δημιουργήθηκαν τα τρισδιάστατα έργα/κατασκευές στα οποία προστίθεται, για παράδειγμα, ο ήχος από μεγάφωνα και η κίνηση από τη χρήση τρεχούμενου νερού. Το επόμενο βήμα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την αναζήτηση της πέμπτης διάστασης, την οποία δεν βλέπω, αλλά υπάρχει. Δεν είναι πια η αναζήτηση της φόρμας, αλλά της ενέργειας μέσω των ταξιδιών. Ως αποτέλεσμα η μετάβαση από τη ζωγραφική στις δράσεις και τις περφόρμανς έγινε ανεπαίσθητα και με πολύ αργούς ρυθμούς και όχι από τη μία στιγμή στην άλλη. Το απόσταγμα όλων αυτών είναι οι “Κατακρύψεις”.

Μ.Α. Πώς ξεκίνησε η δράση των «Κατακρύψεων»; Είχατε φανταστεί ότι τριάντα χρόνια μετά θα συνεχίζατε τη δράση αυτή σε όλο τον πλανήτη;

Δ.Α. Οι «Κατακρύψεις» είναι ένα τεράστιο project που αγκαλιάζει τον πλανήτη, προτείνοντας τη διάσωση της πολιτισμικής πολυφωνίας ως απάντηση στην επανερχόμενη έννοια της παγκοσμιοποίησης. Ταξιδεύω στον πλανήτη ως φορέας του δικού μας πολιτισμού, συναντώ τους φορείς του πολιτισμού στον κάθε τόπο και ενσωματώνω στις τελετουργίες τους την τελετή «κατάκρυψης» ενός έργου μου μέσα στη γη. Η κάθε κατάκρυψη είναι μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία περιλαμβάνει την επιλογή του ακριβούς χρόνου και χώρου, πολλές φορές και την παραγωγή του έργου, το οποίο συνδιαλέγεται με τον τόπο όπου θα μείνει. Η πρώτη «Κατάκρυψη» πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1981. Η υποδοχή από τους παρόντες ήταν ιδιαίτερα θερμή. Νιώθοντας ότι κατάφερα να περάσω στο κοινό το μήνυμά μου, αποφάσισα να συνεχίσω τη δράση σε άλλα μέρη του κόσμου. Έτσι ξεκινάει μια έρευνα άλλων πολιτισμών, με έντονους προβληματισμούς για την επίδραση της παγκοσμιοποίησης και με εμφανή τη διάθεση διατήρησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της ταυτότητας απομακρυσμένων πολιτισμών σε όλο τον πλανήτη. Σε αντίθεση, όμως, με την επιστήμη της αρχαιολογίας, εγώ σκάβω τη γη και κρύβω σύμβολα για τις επόμενες γενιές.

Με τις «Κατακρύψεις» ο Δημήτρης Αληθεινός θέτει ερωτήματα για την παγκοσμιοποίηση, θάβοντας αντικείμενα και σύμβολα ταυτότητας με σκοπό να τα βρουν οι επόμενες γενιές. Σε προσεκτικά επιλεγμένα σημεία του πλανήτη τοποθετεί κάτω από τη γη, μέσα σε λίμνες και ποτάμια, έργα, κείμενα, αντικείμενα παλιότερων πολιτισμών, δημιουργώντας ένα δίκτυο κατακρύψεων οι οποίες αυξάνονται χρόνο με το χρόνο. Ο σκοπός του είναι η συνάντηση του σύγχρονου καλλιτέχνη με διαφορετικούς πολιτισμούς και η υπεράσπιση αυτών. Τα μέρη που διαλέγει έχουν κάποια ιστορική, πολιτιστική, πνευματική ή φυσική σημασία.

Μ.Α. Πείτε μας δυο λόγια για την παράλληλη δράση «Standing Up for the Cultures of the World».

Δ.Α. Από το 1993 συμμετέχω ενεργά στην καθημερινή ζωή απομονωμένων πολιτισμών και εμπλέκομαι μαζί τους, σεβόμενος απόλυτα τις ιδιαιτερότητες και τις συνήθειές τους. Προσεύχομαι στους θεούς τους, τρώω το φαγητό τους, συμμετέχω σε θρησκευτικές τελετές, όπου μου είναι επιτρεπτό, και αποδέχομαι το βαθμό οικειότητας και φιλίας που μου προσφέρουν. Το αποτέλεσμα αυτής της συνομιλίας και συνύπαρξης είναι η δημιουργία των δράσεων «Standing Up for the Cultures of the World».

Μ.Α. Με το πέρας της αναδρομικής έκθεσης στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα πραγματοποιήσετε την επόμενη «Κατάκρυψη» στην Ιθάκη. Η Ιθάκη αποτελεί σημείο αναφοράς στην καλλιτεχνική σας πορεία, ο παππούς σας είναι ο Οδυσσέας είπατε κάποτε. Τι σημαίνει, λοιπόν, για σας η κατάκρυψη αυτή και γιατί τώρα;

Δ.Α. Η Ιθάκη αποτελεί εφαλτήριο για την καλλιτεχνική μου διαδρομή, η οποία δίνει έμφαση στη σημασία του ταξιδιού και όχι στον προορισμό per se. Η μυθολογική φιγούρα του Οδυσσέα ως ταξιδευτή και η αναζήτηση της Ιθάκης συνοδεύουν εδώ και σαράντα χρόνια τη σκέψη και τις αναζητήσεις μου. Το γεγονός ότι δεν επεδίωξα εγώ την πραγματοποίηση μιας κατάκρυψης στην Ιθάκη, αλλά μου προτάθηκε, επιβεβαιώνει ότι τώρα είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή.

Μ.Α. Ποια ανάγκη σάς οδήγησε να γράψετε τα μυθιστορήματα «Ιστορίες ενός ρευστού έργου» και «Αν δεις το χρόνο πες του ότι πέρασα»(Εστία);

Δ.Α. Η γραφή είναι για μένα ξεκούραση και απόλαυση. Τα μυθιστορήματα αυτά έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία και επικεντρώνονται στις εμπειρίες που αποκόμισα στις περιπλανήσεις μου και στη σχέση που έχω με το χρόνο, η οποία είναι ιδιαίτερα φιλική. Η φαινομενική ακινησία, η προσμονή της κίνησης, ο χρόνος που υπάρχει και που επηρεάζεται από το χώρο είναι προβληματισμοί που διαπραγματεύομαι στα μυθιστορήματά μου.

Info: Η Μαρίνα Αθανασιάδου είναι ιστορικός τέχνης-μουσειολόγος/ Ο Δημήτρης Αληθεινός, Αναδρομική έκθεση, ΕΜΣΤ, Βασ. Γεωργίου Β΄ 17-19 & Ρηγίλλης, μέχρι 26 Μαΐου [Φωτό: Θανάσης Ζέκος]