Εικαστικα

Φουτουρισμός ή βαρβαρότητα!

20 Φεβρουαρίου 1909: το «Μανιφέστο του Φουτουρισμού» δημοσιεύεται στη Le Figaro

Προσέξτε φλόγα, επιτακτικότητα και θριαμβικό τόνο: «Παιανίζουμε την αγάπη του κινδύνου, την έξη της ενεργητικότητας, τη γενναιότητα… Θάρρος, ανταρσία και αποκοτιά θα αποτελέσουν συστατικά στοιχεία της ποιήσεώς μας… Εκθειάζουμε την επιθετική δράση, την πυρετώδη αϋπνία, το διασκελισμό του δρομέα, το σάλτο μορτάλε, τη γροθιά και το σκαμπίλι… Θέλουμε να επιβεβαιώσουμε ότι το ανθρώπινο μεγαλείο εμπλουτίστηκε από ένα νέο ιδεώδες: το ιδεώδες της ταχύτητας».

Χρειάστηκε να μείνει και ο ίδιος πυρετωδώς άυπνος, μουτζουρώνοντας φύλλο μετά το φύλλο. Να βουτήξει στη σιωπή, αφουγκραζόμενος το γουργουρητό των καναλιών, την κλαγγή των αμαξοστοιχιών στις ράγες, το παλινδρομικό ποδοβολητό των μεθυσμένων, να παραπαίουν σαν τραυματισμένα περιστέρια. Η αυγή τον προϋπάντησε με τους συρμούς του τραμ («σαν ολόκληρα χωριά σε διακοπές») και τον επιτακτικό βρυχηθμό των αυτοκινήτων. Αναμφίβολα, ο Φίλιπο Τομάσο Μαρινέτι ήταν ένας άνθρωπος παράφορος με την εποχή του.

Το «Φουτουριστικό Μανιφέστο» του, δημοσιευμένο στη «Le Figaro» στις 20 Φεβρουαρίου του 1909, όχι μόνο δήλωσε την ύπαρξη μιας τεχνοτροπίας που ενέπλεξε τα εικαστικά, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία, τη μουσική και τον κινηματογράφο, και η οποία προανέκρουσε την αρτ ντεκό, τον κυβισμό, το σουρεαλισμό και το dada, αλλά ταυτόχρονα εξήρε τον πόλεμο και επηρέασε τον εθνικοσοσιαλισμό και το φασισμό, σε σημείο να παραμένει αμφιλεγόμενη έναν αιώνα μετά τη σύστασή της.

Ο φουτουρισμός μεταστάθηκε με την ταχύτητα ιού στη Γαλλία, την Αγγλία και τη Ρωσία, ενώ ανάμεσα στους κοινωνούς του υπήρξαν οι Μπρακ, Πικάσο, Ντυσάν, Λέζερ, Κούπκα, Λαριόνοφ. Ωστόσο, αποτελεί μια ξεκάθαρα ιταλική επινόηση, με κύριους εκπροσώπους του τους Ουμπέρτο Μποκιόνι, Λουίτζι Ρούσολο, Τζίνο Σεβερίνι, Κάρλο Καρά.

Ευτυχήσαμε να βρεθούμε σε μια μεγάλη φιέστα του φουτουρισμού, το 2009, όταν η Ρώμη φιλοξένησε και διέσπειρε σαράντα έξι σχετικά αφιερωματικά πρότζεκτ, μετατρεπόμενη σε παλλόμενο μνημείο του κινήματος. Την εκθεσιακή κορωνίδα αποτέλεσε η «Futurismo. Avangardia - Avanguardie» στη Scuderie del Quirinale, με τη συνεργασία του κέντρου Πομπιντού και της Tate Modern.

Σε μια πιο σύγχρονη εκδοχή του φουτουρισμού, συμμετείχε επίσης ο Μπράιαν Ίνο, με μια οπτικο-ηχητική εγκατάσταση στο Palazzo Ruspoli. Ο επισκέπτης εισερχόταν σε ένα κατασκότεινο δωμάτιο με αναπαυτικούς καναπέδες, με την ambient μουσική να πηγάζει από διαφορετικά σημεία και οθόνες plasma να μετασχηματίζονται χρωματικά σε έναν πολύπλοκο, αενάως αλλιώτικο αφηρημένο πίνακα. Ίσως οφειλόταν στην ελεύθερη είσοδο, ίσως στην αίσθηση απόδρασης από την καθημερινότητα, αλλά συμμετέχοντας στην εγκατάσταση κατέληγες να αισθάνεσαι πραότητα και μια κατάνυξη σχεδόν θρησκευτική. Oh, happy days.