Μία performance ανεβάζει τη λογοτεχνία στη σκηνή και η παράσταση χτίζεται επιτόπου, μπροστά στα μάτια μας. Η ποίηση του Γιάννη Στίγκα, συναντά τον χορευτή Γιάννη Νικολαΐδη ή αλλιώς ένας από τους πιο χαρισματικούς εκπροσώπους της «νέας γενιάς» ποιητών στην Ελλάδα, συναντά έναν διακεκριμένο χορευτή. Το σκηνικό αποτέλεσμα είναι μία σύνθεση κινηματογράφου σε πραγματικό χρόνο, ηλεκτρονικών πειραματισμών και διαλόγων μεταξύ μελωδίας, σώματος και κίνησης.
Η Medea Electronique καταπιάνεται για πρώτη φορά με τη μεταφορά ενός λογοτεχνικού έργου στη σκηνή και επιλέγει ως αφετηρία την ποιητική συλλογή του Γ. Στίγκα «Ο δρόμος μέχρι το περίπτερο» (Μικρή Άρκτος, 2012). Το έργο παρουσιάζεται εντός της ευρύτερης ενότητας «Λογοτεχνία στη Σκηνή» και αποτελεί μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης αναζητώντας, στην προκειμένη περίπτωση, τη διαδρομή για την «κατασκευή της τέχνης, της ζωής, εντέλει του νοήματος προκειμένου να ζήσει ωραία κανείς».
Η γραφή του ποιητή γίνεται στα χέρια της Medea Electronique, «το διακύβευμα του καιρού, η εφεύρεση ενός-ελάχιστου- νοήματος για να περάσει κανείς τον δρόμο απέναντι, ακόμη και αν ο λόγος είναι απλώς για να πάρει τσιγάρα» και για να μάθουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό, ρωτήσαμε τον ίδιο τον Γιάννη Στίγκα και τους συντελεστές της παράστασης (στη συνέντευξη απαντούν οι: Μανώλης Μανουσάκης, Αγγελική Πούλου, Παναγιώτης Γουμπούρος).
Γιατί η «εφεύρεση ενός-ελάχιστου- νοήματος για να περάσει κανείς τον δρόμο απέναντι» είναι «το διακύβευμα του καιρού»;
Γ. Στίγκας: Ζούμε σε μια εποχή όπου αξίες, συνειδήσεις, άνθρωποι, δέχονται ανηλεή επίθεση στο όνομα του κέρδους. Είναι εξωφρενικό να προσπαθείς να ορίσεις την ανθρώπινη ύπαρξη με αριθμούς και διαγράμματα. Όλοι όσοι ασφυκτιούμε υπό αυτές τις συνθήκες οφείλουμε να κατασκευάσουμε ένα καινούργιο νόημα. Δεν θέλω να το ορίσω από εδώ, δεν προσπαθώ να επιβάλλω κάτι, η ποίηση δεν επιβάλλει, μονάχα προτείνει. Προτείνω λοιπόν ένα νόημα, όπου επίκεντρο του θα είναι και πάλι ο άνθρωπος. Όπως θα έλεγε και ο Νίκος Καρούζος, μπορεί να μην ξέρουμε τι είναι ευτυχία, μπορεί να μην τη γνωρίσουμε ποτέ, θα συμπλήρωνα εγώ, αλλά ξέρουμε τι είναι ο αγώνας για δαύτην.
Πώς είναι να βλέπεις το έργο σου να φεύγει από το χαρτί και να μεταμορφώνεται; Τι νέο αφηγείται στη νέα του μορφή;
Γ. Στίγκας: Αδυνατώ να απαντήσω στο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, μιας και δεν έχω δει ακόμη την παράσταση. Εκείνο που μπορώ να σας πω είναι ότι έχω ξανασυνεργαστεί στο παρελθόν με την medea electronique και σχημάτισα την εικόνα ότι είναι μια ομάδα με όρεξη και ταλέντο. Με προσέγγισαν με ευγένεια και σεβασμό και προσπάθησα να ανταποδώσω, αφήνοντάς τους απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Άλλωστε, κατά κάποιο τρόπο, όταν ένα έργο μας δημοσιεύεται παύει να μας ανήκει. Ο τρόπος που λειτουργεί μέσα μου «Ο δρόμος μέχρι το περίπτερο» μού είναι πλεόν σαφής. Ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός. Για μένα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δω πώς λειτουργεί και σε άλλους ανθρώπους. Εν τέλει ο Ρίτσος έχει δίκιο: οι λέξεις επιμένουν στην συνάντηση.
Παναγιώτης: Δύο μέλη της Medea Electronique, ο Μανώλης Μανουσάκης και εγώ, μαζί με τον Γιάννη Νικολαΐδη και τη Μάγδα Καυκούλα θα εμφανιστούμε επί σκηνής και θα κατασκευάσουμε μία cross art παράσταση μπροστά στους θεατές. Η παράσταση είναι εμπνευσμένη εν πολλοίς από τον κονστρουκτιβισμό, και τη διακήρυξή των κονστρουκτιβιστών, ότι «η τέχνη κατασκευάζεται». Έχοντας αυτό σαν αφετηρία και χρησιμοποιώντας συνηθισμένη και προσβάσιμη τεχνολογία, όπως μία webcam και παλιά κασετόφωνα, καθώς και τη φυσική παρουσία των performers, αλλά και κατασκευές και χαρτοκοπτική, δημιουργούμε μία ιδιαίτερη θεατρική αφήγηση η οποία, πιστεύουμε, ότι θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τους θεατές.
Αγγελική: Διαβάσαμε το έργο του Στίγκα, και νιώσαμε έντονα την ιδέα της ανάγκης ο άνθρωπος να βρίσκει νόημα-έστω και εφήμερο-για τη ζωή του. Να βρίσκει κίνητρο για να δρα, να επενεργεί στη ζωή. Με λίγα λόγια, να κατασκευάζει ένα νόημα. Κάπως έτσι, οδηγηθήκαμε και στον κονστρουκτιβισμό, που αναφέρει ο Παναγιώτης. Μουσική, βίντεο σε πραγματικό χρόνο, προβολές, κίνηση, η φωνή του ποιητή, όλα βρίσκονται σε ανάπτυξη επί σκηνής, κατασκευάζοντας έτσι την ίδια την παράσταση και τη σκηνική αφήγηση του ποιητικού έργου. Κατασκευάζονται κόσμοι ολόκληροι μπροστά στα μάτια του θεατή, σπάζοντας την ψευδαίσθηση.
Μανώλης: Ξέρετε, η Medea Electronique είναι κολεκτίβα σύγχρονης τέχνης, που έχει παρουσιάσει μέχρι τώρα οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, ηχητικό περίπατο, performances ηλεκτρονικής μουσικής, πολυμεσικές παραστάσεις χορού, με έμφαση στον αυτοσχεδιασμό. Αυτό σημαίνει ότι και στην παρούσα παράσταση τα εργαλεία μας είναι συγκεκριμένα: μουσική, πειραματισμοί με τον ήχο, εικόνα, κίνηση. Μεταφέρουμε το έργο του Στίγκα σε εικόνες και ήχους, σε κίνηση, χωρίς να χάνεται η ποιητικότητα ή η ένταση.
Πώς επιτυγχάνεται η τρισδιάστατη ιστορικότητα του έργου σε παρελθόν-παρόν-μέλλον;
Παναγιώτης: Δεν θέλω να αποκαλύψω πολλά, όμως όπως είπα και πιο πάνω, θα χρησιμοποιηθεί μία μεγάλη ποικιλία διαφορετικών μέσων στην σκηνή, και αυτά με τη σειρά τους θα προσδιορίσουν πολλά πράγματα. Παρόλα αυτά, πιστεύω ότι δεν έχει σημασία να τοποθετήσουμε το έργο μέσα στον χρόνο ή σε κάποια ιστορικά πλαίσια, αλλά μέσα και έξω από τον άνθρωπο. Στο τι συμβαίνει ή έχει συμβεί δηλαδή στο εσωτερικό μας αλλά και τριγύρω μας, και βεβαίως στο τι είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε γι αυτό.
Η performance είναι μία προσπάθεια να βρεθεί «το νόημα»;
Παναγιώτης: Όχι κατηγορηματικά! Η performance είναι μια προσπάθεια να «ντύσουμε» την δική μας ανάγνωση του ποιήματος του Γ. Στίγκα, μέσω του ήχου, της εικόνας και της κίνησης. Από κει και πέρα τόσο ο θεατής μας, όσο και ο αναγνώστης του Γ. Στίγκα, θα πρέπει να βάλει τον εαυτό του στη διαδικασία να βρει το νόημα, ή, με πιο χιουμοριστική διάθεση, το τι εννοεί ο ποιητής.
Μανώλης: Φιλτράραμε την ποιητική συλλογή του Στίγκα μέσα από τα δικά μας εργαλεία, το δικό μας αλφάβητο, τις δικές μας προσλαμβάνουσες. Έτσι δε γίνεται κάθε φορά; Άλλωστε, κάθε σκηνοθεσία δεν είναι και μια νέα ανάγνωση, μια "αναδημιουργία" κατά κάποιο τρόπο του πρωτότυπου έργου; Οπότε, όχι, ούτε η performance είναι προσπάθεια "μετάφρασης" της ποίησης του Στίγκα στη σκηνή, αλλά ούτε μόνο ένας συνειρμικός αυτοσχεδιασμός εκ μέρους μας. Περισσότερο ο τρόπος που δουλέψαμε επικεντρώθηκε στο να βρούμε την αίσθηση και τις εικόνες, τις ατμόσφαιρες του, τη βασική δομή του, και να τη μεταγράψουμε στο δικό μας αλφάβητο, μέσα από ισοδυναμίες.
Δεν ψάξαμε να βρούμε "τι θέλει να πει ο ποιητής" λες και αυτό είναι ένα μόνο, αλλά περισσότερο τι είναι αυτό που εμάς μας δονεί. Εμένα για παράδειγμα μου άρεσε ιδιαίτερα ο ρυθμός της ποίησης του.
Αγγελική: Βέβαια, στην περίοδο προετοιμασίας, μελετήσαμε προσεκτικά την ποίησή του, και αναλύσεις κάναμε, και συζητήσεις. Τώρα, σε σχέση με το αν επιχειρεί η performance να βρει ένα νόημα...όχι, όπως λέει και ο Παναγιώτης, αφού για να βρεθεί κάτι, πάει να πει ότι προϋπάρχει, έξω από τον άνθρωπο, που να τον περιμένει να το ανακαλύψει. Αυτό όμως δε συμβαίνει με το νόημα. Αυτό θα έλεγα ότι είναι και το φορτίο, και το καθήκον, και η αδυναμία: η κατανόηση, δηλαδή, και η ανάληψη της ευθύνης της ζωής μας, η ανάληψη του κόστους των επιλογών και των επιπτώσεών. Η προσωπική ευθύνη καθενός/καθεμιάς και κάθε κοινωνίας να «κατασκευάζει» τα όρια, τα διακυβεύματα, τα προτάγματά της.
Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε το ενδιαφέρον στην ποίηση του Γιάννη Στίγκα;
Παναγιώτης: Αν εξαιρέσουμε το γεγονός ότι πρόκειται για έναν από τους καλύτερους εκπροσώπους της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, τα έργα του Γ. Στίγκα είναι πολύ πυκνά σε νοήματα και έχουν επίσης πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης. Επιπλέον, μας κέντρισε το ενδιαφέρον η ίδια η προσωπικότητα του ποιητή, ο οποίος δεν αρέσκεται να εξηγεί τα έργα του και ταυτόχρονα είναι πολύ δεκτικός στις διαφορετικές αναγνώσεις του κοινού του. Αυτά τα δύο μας έδωσαν την καλλιτεχνική ελευθερία που χρειαζόμασταν προκειμένου να δημιουργήσουμε τη δική μας ανάγνωση επί σκηνής.
Αγγελική: Είναι ο λόγος του σκληρός, αλλά και τρυφερός. Δεν είναι περίκλειστος σε πύργο, νιώθει την εποχή, τη μιλάει, εγγράφεται σε αυτήν. Πολιτικός, ερωτικός, υπαρξιακός ταυτόχρονα. Α, και ένα άλλο στοιχείο: Γνώστης και αναγνώστης ο ίδιος της ποίησης (παγκόσμιας και ελληνικής), κάτι που φαίνεται και στο έργο του, παιδευμένος, συνομιλεί μαζί της, στον άξονα του χρόνου. Είναι επίσης σεμνός, μιλά περισσότερο με το έργο του, και λιγότερο εκτός αυτού, δεν είναι κοσμικός, γεγονός άκρως γοητευτικό. Διαβάζοντας το, στριφογυρνούσε στο μυαλό η ιδέα του χάους και της τάξης, της εύθραυστης ισορροπίας, της διαρκούς κίνησης και αλλαγής. Και σκέφτομαι-δεν ξέρω ποια είναι η γνώμη των παιδιών- πόσο πρωτοποριακό είναι αυτό που κάνει ο Στίγκας, να γράφει ένα έργο που να μην αμελεί την ιστορικότητα των πραγμάτων, ούτε το παρελθόν, ούτε την ποιητική παράδοση, είναι η ποίησή του δύναμη κονστρουκτιβιστική, δύναμη δόμησης, δημιουργίας, κατάφασης, σε αντίθεση με τη θραυσματοποίηση και το χάσιμο του καιρού. Έχουμε πλέον πάλι ανάγκη από αφηγήσεις (μικρές ή μεγάλες).
5°
