Κάθε χρόνο ο ΝΕΟΝ χαρίζει ένα έργο στην πόλη. Η σύγχρονη τέχνη «στριμώχνεται» στον πολυσύχναστο δημόσιο χώρο και φέτος συναντά τον Ζάφο Ξαγοράρη σε ένα ερημωμένο οικόπεδο που έγινε -τι άλλο- πάρκινγκ. Πίσω από το τον χώρο του εμβληματικού, αλλά ερειπωμένου θεάτρου Αθήναιον, όπου παρουσιάστηκε το 1973 η παράσταση «Το μεγάλο μας Τσίρκο» στήθηκε ξανά, μετά από πολλά χρόνια, μαρκίζα.
Ο Ζάφος Ξαγοράρης αντλεί την έμπνευσή του από την παράσταση Το Μεγάλο µας Τσίρκο του ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και σεναριογράφου Ιάκωβου Καµπανέλλη, η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Αθήναιον στην συμβολή των οδών Μάρνη και Πατησίων. Η εγκατάσταση «Η Παράσταση» είναι το πρώτο μέρος του πρότζεκτ που θα ολοκληρωθεί την άνοιξη του 2017 με μια ταινία και ένα βιβλίο. Είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας έρευνας του καλλιτέχνη που μελετά τον αντίκτυπό που είχε το ανέβασμα του έργου το 1973 στην πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας.
Η αναφορά στο ιστορικό αυτό έργο αποβλέπει στην υπενθύμιση ερωτημάτων σχετικά με το ρόλο των καλλιτεχνών σε περιόδους κρίσης, τη δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των διαφορετικών καλλιτεχνικών εκφάνσεων και τέλος την ιστορία του θεάτρου του τόπου μας και την ετοιμότητα των ανθρώπων του να αντιστέκονται ή να επηρεάζουν την κοινωνική πραγματικότητα.
Όπως αναφέρει και η Κατερίνα Γρέγου, επιμελήτρια του Έργο στην Πόλη 2016: «Το έργο προκαλεί τόσο στους πεζούς, όσο και στα διερχόμενα αυτοκίνητα μια στιγμιαία αναγνώριση, αλλά ταυτόχρονα και αιφνιδιασμό που αναστέλλει τη δυσπιστία και γεφυρώνει απρόσμενα παρελθόν και παρόν».
«Παρότι η παράσταση πήρε ανάμικτες κριτικές (ο Καμπανέλλης επικρίθηκε για λαϊκισμό, μελοδραματισμό, διδακτικό ύφος και απλοϊκούς συμβολισμούς), αυτό δεν μειώνει τη σημασία του έργου, η επιτυχία και η απήχηση του οποίου μπορεί να ιδωθεί ως μια από τις σπουδαιότερες εκφάνσεις μαζικής πολιτικής κινητοποίησης την περίοδο της δικτατορίας και παράδειγμα μιας από τις λίγες πολιτικές συναθροίσεις της εποχής. Στο πρόγραμμα της παράστασης, ο Γιώργος Κουμάντος σημείωνε πως το έργο “ανασύρει στιγμές από το παρελθόν μας για να μας βοηθήσει σε μια δύσκολη στιγμή στο παρόν”. Αντίστοιχα, η αναδρομή του Ξαγοράρη στο σημαντικό εκείνο πολιτιστικό γεγονός μάς καλεί να ξαναδούμε τη σημασία του από τη σημερινή σκοπιά», σημειώνει.
Μιλήσαμε με τον Ζάφο Ξαγοράρη προκειμένου να μάθουμε περισσότερα:
Πού βρίσκεται η πολιτική τέχνη σήμερα στην Ελλάδα και πόσο την έχουμε ανάγκη;
Τα χαρακτηριστικά μιας τέχνης η οποία θα μπορούσε να απευθυνθεί στους πολίτες και να τους κινητοποιήσει σε μια προσπάθεια αλλαγής ή διεκδίκησης ευρύτερων κοινωνικών αιτημάτων είναι σήμερα αρκετά διαφορετικός από την δεκαετία του ’70. Ο έμμεσος χαρακτήρας των εικαστικών τεχνών, καθώς και άλλων καλλιτεχνικών περιοχών, η διατύπωση λόγων που καθυστερούν να φτάσουν στους παραλήπτες τους ή η απουσία δυνατότητας αναγνώρισης είναι χαρακτηριστικά που εμποδίζουν ό,τι ήταν δυνατό σε, συγκεκριμένα τουλάχιστον, ιστορικά παραδείγματα. Τα καλλιτεχνικά έργα που βρίσκονται στην πόλη, όπως η σειρά έργων που έχει παρουσιαστεί από τον οργανισμό ΝΕΟΝ, προσπαθούν να γεφυρώσουν την καθυστέρηση αυτή, δημιουργώντας παράδοξες εικόνες οι οποίες σε πρώτη φάση κάνουν τους περαστικούς να αναρωτιούνται, αλλά φιλοδοξούν στη συνέχεια να διευκολύνουν την δυνατότητα συνειδητοποίησης ή ακόμα και μιας ενεργού συμμετοχής.
Τι χαρακτηριστικά θα πρέπει να έχει ένα έργο στις μέρες μας για να λειτουργήσει με τον τρόπο που λειτούργησε «Μεγάλο μας Τσίρκο» το 1973;
Η απόσταση που μας χωρίζει από το 1973 και το ’74 μας δυσκολεύει να δούμε με ευκρίνεια τις λεπτομέρειες του γεγονότος αλλά ταυτόχρονα μας επιτρέπει να δούμε κάποια πράγματα πιο ξεκάθαρα. Η παρουσία συνεργασίας μεταξύ συντελεστών από διαφορετικές περιοχές, η δυνατότητα εκφοράς ενός λόγου με ευρεία εμβέλεια μέσω ενός ταυτόχρονα λαϊκού αλλά και ισχυρά πολιτικού θεάματος, όπως και πολλοί άλλοι λόγοι, μας οδηγούν σε μια νοσταλγική θέαση, αλλά την ίδια στιγμή (τουλάχιστον ελπίζω) αφυπνίζοντάς μας. Αν η ανασύνθεση και το άναμμα της μαρκίζας είναι ένα φάντασμα το οποίο εμφανίζεται και αποχωρεί, τότε η εγκατάσταση είναι ένας από τους πολλούς τρόπους που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στο νετάρισμα της θαμπής εικόνας του παρελθόντος εμψυχώνοντάς την.
Πώς ήταν η εμπειρία των συνεντεύξεων με τους συντελεστές της παραγωγής του έργου; Τι θα δούμε στην ταινία και το βιβλίο που θα κυκλοφορήσουν;
Η γνωριμία με κάποιους από τους συντελεστές της παράστασης ήταν για μένα πολύτιμη και έμαθα πολλές λεπτομέρειες οι οποίες φώτισαν την εικόνα που είχα για το ιστορικό γεγονός με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η σχέση αυτή καθώς και η σχετική έρευνα θα ήθελα να συνεχιστεί για το επόμενο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε με την Κατερίνα Γρέγου και την βοήθεια συνεργατών μου να ολοκληρωθεί ένα μικρό φιλμ και μια σχετική έκδοση. Η έρευνα αυτή, όπως είναι φυσικό, δεν γίνεται με καθαρά επιστημονικούς όρους αλλά περισσότερο καλλιτεχνικούς. Νομίζω ότι είναι παράλληλα απαραίτητο να οργανωθούν για το συγκεκριμένο γεγονός του παρελθόντος, αλλά και αντίστοιχα άλλα, πιο εκτεταμένες μελέτες οι οποίες θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν σημαντικές πρωτοβουλίες, όπως το εξαιρετικό αρχείο της Κατερίνας Καμπανέλλη.
Το οικόπεδο του θεάτρου πρόκειται να αξιοποιηθεί από μια πολυεθνική αλυσίδα ξενοδοχείων. Αντί για την πώληση του οικοπέδου στην ξενοδοχειακή αλυσίδα, πώς θα θέλατε να δείτε, ιδανικά, τον χώρο του Αθήναιον;
Η εγκατάσταση αυτή είναι ένα μικρό αφιέρωμα στο Μεγάλο μας Τσίρκο αλλά και ταυτόχρονα ένας αποχαιρετισμός του θεάτρου Αθήναιον. Οι κάτοικοι της συγκεκριμένης περιοχής του κέντρου, αλλά και ολόκληρης της πόλης μας, οφείλουν να διεκδικούν τα εδάφη της και να δοκιμάζουν να ξαναζωντανεύουν τις χρήσεις που κρίνουν ότι είναι απαραίτητες για την καθημερινότητά τους.
12°
