Τι έκανε τελικά τον Vincent van Gogh να κόψει το αυτί του;

Το ημερολόγιο δείχνει 23 Δεκεμβρίου του 1888, παραμονές Χριστουγέννων στην γαλλική πόλη Arles. Ο άγνωστος ακόμη ζωγράφος,Vincent Van Gogh, αυτό-ακρωτηριάζεται −υποτίθεται− με ένα ξυράφι κόβοντας από την ρίζα τον λοβό του αυτιού του.

Σίγουρα αυτή η πληροφορία δεν είναι κάτι το πρωτάκουστο. Οι περισσότεροι –λάτρεις και μη της ζωγραφικής− γνωρίζουν γι' αυτό το σκοτεινό περιστατικό στη ζωή του εμβληματικού καλλιτέχνη. Αυτό, όμως, που η ιστορία δεν κατάφερε να ξεκαθαρίσει είναι η αιτία που έκανε τον ζωγράφο να φτάσει ως εκεί.

Γιατί, λοιπόν, ο Vincent Van Gogh έκοψε το αυτί του;

Τα στοιχεία που υπάρχουν έως τώρα δεν οδηγούν σε κάποιο σαφές συμπέρασμα. Κάποιοι ιστορικοί, μάλιστα, αμφισβητούν ακόμη αν πρόκειται για περίπτωση αυτό-ακρωτηριασμού.

Όμως, ο Βρετανός συγγραφέας Martin Bailey συγκέντρωσε πληροφορίες που ρίχνουν νέο φως σε αυτή τη σκοτεινή στιγμή της παγκόσμιας τέχνης. Κάνοντας έρευνα για το βιβλίο του «Study of the South: Van Gogh in Provence», κατέληξε σε μια ενδιαφέρουσα θεωρία: ο μεγάλος καλλιτέχνης αυτό-ακρωτηριάστηκε όταν έμαθε για τον αρραβώνα του αδερφού του, Theo.

«Ο Vincent φοβήθηκε τότε πως θα "έχανε" τον Theo, τον καλύτερό του φίλο» εξηγεί στο βιβλίο ο Bailey σύμφωνα με την New York Times. «Ανησυχούσε, επίσης, πως ίσως ο αδερφός του σταματούσε να τον ενισχύει οικονομικά, κάτι που τον είχε βοηθήσει σημαντικά στο να μπορεί να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην τέχνη. Όλα αυτά απειλούνταν τώρα από την αναπάντεχη εμφάνιση μιας αρραβωνιαστικιάς».

Η θεωρία του Bailey βασίζεται σε ένα γράμμα του Theo προς τον Vincent, το οποίο ο τελευταίος παρέλαβε λίγες ώρες πριν το μοιραίο συμβάν. Αν και αυτό το γράμμα δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, ούτε και υπάρχουν ακριβείς αποδείξεις για το περιεχόμενό του, ο Bailey, συνδυάζοντας άλλα σχετικά στοιχεία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σε αυτό ο Theo ανακοίνωνε στον αδερφό του τα μελλοντικά του σχέδια για γάμο.

«Το παν είναι να συνδέεις όλα τα στοιχεία» δήλωσε ο συγγραφέας στο CNN. «Δεν έχουμε αυτό το γράμμα αλλά σε ένα άλλο που έστειλε ο Van Gogh τον Ιανουάριο εκείνης της χρονιάς, αναφέρει πως έλαβε χρήματα από τον αδερφό του στις 23 Δεκεμβρίου».

Είναι ασφαλές να συμπεράνει κανείς, λοιπόν, πως ο Vincent παρέλαβε όντως ένα γράμμα από τον αδερφό του στις 23 Δεκεμβρίου του 1888. Την ίδια μέρα, η μέλλουσα γυναίκα του  Theo, Johanna Bonger, έλαβε κι εκείνη ένα τηλεγράφημα: ο αδερφός της, Henry, της έστελνε συγχαρητήρια για τον αρραβώνα της.

Πώς, όμως, μπορούν να συνδυαστούν αυτά τα δύο στοιχεία; Σύμφωνα με τον Bailey, είναι λογικό πως, εφόσον ο Henry ειδοποιήθηκε για τα μελλοντικά σχέδια γάμου στις 23 Δεκεμβρίου, η πληροφορία αυτή θα έφτανε την ίδια ημέρα και στον Vincent, ως αδερφό του γαμπρού.

Κι αν το μυστηριώδες γράμμα περιείχε όντως την ανακοίνωση του γάμου; Χωρίς να μπορεί να πουλήσει μέχρι τότε τους πίνακές του και με ήδη κλονισμένη την ψυχική του υγεία, ο Vincent Van Gogh στηριζόταν στον αδερφό του για να τα βγάλει πέρα – όχι μόνο οικονομικά αλλά και συναισθηματικά. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό να μην ενθουσιαζόταν με την ιδέα να αρραβωνιαστεί το άτομο με το οποίο βρισκόταν πιο κοντά από κάθε άλλον και ουσιαστικά να το «χάσει».

«Ο φόβος ήταν αυτό που τον ώθησε στα άκρα και οδήγησε στο νευρικό κλονισμό» εξηγεί ο Bailey στο CNN. «Ο φόβος πως θα τον εγκαταλείψουν τόσο συναισθηματικά όσο και οικονομικά».

Κάποιοι αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τη θεωρία του Bailey καθώς δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί μέσα από αδιαμφισβήτητες αποδείξεις. Μία από αυτούς είναι και η Nienke Bakker, επιμελήτρια έργων του μεγάλου ζωγράφου στο μουσείο Van Goghστο Άμστερνταμ.

Όπως σχολίασε η ίδια στη New York Times «Μπορεί να περιείχε τα νέα του αρραβώνα του Theo, αλλά αυτό δεν μπορεί να αποδειχθεί. Είναι εξίσου πιθανό ο Theo να ενημέρωσε τον Vincent για τον επικείμενο γάμο του όταν τον επισκέφθηκε στο νοσοκομείο, δηλαδή μετά το περιστατικό με το αυτί».

Προτού διατυπώσει ο Bailey τη θεωρία του, η πιο δημοφιλής υπόθεση ήταν ότι ο Van Gogh έκοψε το αυτί του μέσα σε ένα ψυχωτικό επεισόδιο, μετά από έντονο καυγά με τον στενό του φίλο, Paul Gauguin, επίσης ζωγράφο. Οι δύο φίλοι έμεναν μαζί εκείνο το διάστημα στο σπίτι του Van Gogh, στην Arles.

Βέβαια, η μια εικασία δεν αποκλείει την άλλη: είναι πιθανό πως η αναγγελία του γάμου και ο καυγάς έπαιξαν εξίσου τον ρόλο τους στην ψυχολογική κατάρρευση του καλλιτέχνη οδηγώντας τον να κόψει το ίδιο του το αυτί.

Ακόμη, όμως, κι αν δεν έρθει ποτέ στην επιφάνεια η αιτία που ο Vincent Van Gogh πλήγωσε τόσο ανεπανόρθωτα τον εαυτό του εκείνο το ταραγμένο βράδυ, τα στοιχεία και οι θεωρίες συνεχίζουν να προκύπτουν. Μέσα από τις διαφορετικές όψεις της ιστορίας που φωτίζουν, σκιαγραφείται με όλο και περισσότερη λεπτομέρεια το πορτρέτο της βασανισμένης αλλά θρυλικής ζωής ενός καλλιτέχνη που άλλαξε για πάντα τη ροή της ζωγραφικής. Οι πίνακές του, γεμάτοι εκφραστική ειλικρίνεια και βαθιά πρωτοποριακοί για την εποχή τους, είναι η σταθερότερη απόδειξη της αξίας του.