Η μυθική έκθεση «Mirrors of the Mind» επανέρχεται στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη προσφέροντάς μας μια δεύτερη ευκαιρία να ζήσουμε μια εμπειρία που άφησε εποχή
Αφήστε (προς το παρόν) στην άκρη το πόσο διανοούμενος υπήρξε ο Νικόλαος Κάλας (1907-1988), το ρόλο που έπαιξε στην εικαστική πρωτοπορία της μεταπολεμικής Νέας Υόρκης, το πόσο επηρέασε τη θεωρία του γαλλικού σουρεαλισμού, το γεγονός πως ήταν ένας πρωτοπόρος ή ένας σημαντικός ποιητής, και κρατήστε πόσο διαολεμένο χιούμορ πρέπει να είχε αυτός ο Έλληνας. Σε μια γωνιά της έκθεσης «Ανασκευάζοντας τους Καθρέφτες του Νου του Νικόλαου Κάλας» στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη είναι στημένο το σκάκι, αποτέλεσμα σκέψης και συνεργασίας του Κάλας με τον Αντρέ Μπρετόν. Πάνω σε μια σκακιέρα με τετράγωνα-καθρέπτες, κολονάτα ποτήρια διαφορετικών μεγεθών κρατούν ρόλο πιονιών, τα μεν με λευκό τα δε με κόκκινο κρασί. Υπάρχει όμως ένας κανόνας που πρέπει να γίνει σεβαστός. Όποιος κερδίζει ένα πιόνι-ποτήρι είναι υποχρεωμένος να πιει το περιεχόμενό του. Έτσι, αυτός που πλησιάζει στη νίκη διόλου απίθανο να βγει… ματ από το κρασί. Υπερρεαλιστικό χιούμορ που σπάει κόκαλα, καταγεγραμμένο και σε ένα κείμενό τους. «Το Σάββατο 5/10 θέλουμε να διοργανώσουμε ένα τουρνουά, αλλά πρέπει να βρούμε σκακιστές που είναι και πότες» θα πει γελώντας η Δάφνη Ζουμπουλάκη, οδηγός στη μηχανή του χρόνου.
Joseph Beuys, «Mirror Piece»
Richard Hamilton, «Palindrome», 1974
Ναι, γιατί κατεβαίνοντας τα σκαλιά της γκαλερί Ζουμπουλάκη μπαίνεις στη μηχανή του χρόνου και επιστρέφεις στο 1977. «Το ενδιαφέρον για τον Κάλας παραμένει αμείωτο. Εξαιτίας του αφιερωμένου συνεδρίου σε αυτόν που έγινε πρόσφατα στην ΑΣΚΤ ήρθε ο Κύριλλος Σαρρής, η Ειρήνη Μαρινάκη και ο Κωνσταντίνος Στεφανής να μας προτείνουν στη λογική των επανεκθέσεων –είναι πολύ στη μόδα– να επαναλάβουμε την έκθεση “Mirrors of the Mind” που είχε παρουσιαστεί εδώ το 1977. Πρόκειται για 11 έργα που, εκτός από το μπουκάλι του Joseph Beuys, ήταν φυλαγμένα σ' ένα ξύλινο μεγάλο ντοσιέ» μου λέει η Δάφνη Ζουμπουλάκη οδηγώντας με σε αυτό. Είναι συγκλονιστικό αν σκεφτείς πώς αυτό το «ντοσιέ», φτιαγμένο από ευτελές νοβοπάν, κουβαλούσε έργα των Vincenzo Agnetti, Shusaku Arakawa, Marcel Broodthaers, Richard Hamilton, Roy Lichtenstein, Bruce Nauman, Meret Oppenheim, Robert Rauschenberg, Man Ray και James Rosenquist. Πρόκειται για «πολλαπλά» έργα, στα οποία οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν τη δική τους ερμηνεία της έννοιας και του φαινομένου της αντανάκλασης. Ο Κάλας ήταν υπεύθυνος για την επιλογή των έργων. «Έχω τύχει να δω σε δημοπρασίες να βγαίνει προς πώληση το “ντοσιέ”, αλλά τις περισσότερες φορές όχι με όλα τα έργα, αφού κάποια από αυτά, όπως του Lichtenstein, δημοπρατούνται μόνα τους. Όπως θα δεις στην έκθεση υπάρχουν και ντοκουμέντα, δηλαδή γράμματα που έχει ανταλλάξει ο Κάλας με τη μητέρα μου ή με τους καλλιτέχνες, των καλλιτεχνών με τη Mariah Goodman με την οποία συνεργαζόταν ο Κάλας και μαζί επιμελήθηκαν την έκδοση του “Mirrors of the Mind”. Δεν έδιναν σε αυτά πολλή σημασία τότε, καθώς τα θεωρούσαν μέρος της διαδικασίας του στησίματος μιας έκθεσης – σήμερα όμως συμβαίνει το εντελώς αντίθετο».
Γράμμα του ManRay στη Marian Goodman σχετ. με το έργο του grandtrans-Parents, με ημερομηνία 3 Μαρτίου 1975
Το αρχειακό υλικό της Γκαλερί Ζουμπουλάκη συμπληρώθηκε από το αρχείο Nicolas and Elena Calas της Βιβλιοθήκης των Βορείων Χωρών στην Αθήνα και του Nicolas Calas Estate, από το Μουσείο Louisiana της Κοπεγχάγης. Η Δάφνη εξηγεί την ιστορία κάθε γράμματος και μου επισημαίνει πως στο εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής του Κάλας, «Οδός Νικήτα Ράντου», η φωτογραφία είναι του πατέρα της. Υπήρξαν φίλοι το ζεύγος Ζουμπουλάκη με τον Κάλας, αλλά η Πέγκυ Ζουμπουλάκη προτιμάει να κρατάει τις αναμνήσεις δικές της και να μην τις μοιραστεί μαζί μας. Αρκεί η έκθεση. Ούτε φωτογραφίες υπάρχουν από εκείνη την έκθεση, μόνο άρθρα σε εφημερίδες. «Ήταν ουσιαστικά μία από εκείνες τις εκθέσεις που έφεραν το ελληνικό, μη εξοικειωμένο, κοινό σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη. Κι ενώ υπάρχουν τα βιβλία των επισκεπτών από εκείνα τα χρόνια για άλλες εκθέσεις σύγχρονης ζωγραφικής –όπου διάβαζες για παράδειγμα το σχόλιο “Είχαμε ακούσει τόσα για τον Πικάσο, όμως δεν περιμέναμε πως έκανε τέτοιες βλακείες”–, της χρονιάς 1977 δεν υπάρχει. Όπως και δεν έτυχε να συναντήσω μέχρι σήμερα κάποιον που να μου πει πώς είχε έρθει και σε εκείνη την έκθεση. Από την άλλη συναντώ νέους που έρχονται ίσως και για να επιβεβαιώσουν το μύθο του Κάλας ή να γνωρίσουν την όχι τόσο γνωστή ιδιότητά του, αυτή του επιμελητή ή για να δουν έργα τόσο μεγάλων καλλιτεχνών».
Οι επανεκθέσεις (restaging) αποτελούν μια δεύτερη ευκαιρία. Να ζήσει κάποιος την εμπειρία που προσέφερε η αρχική έκθεση. Στο σήμερα συμπληρώνεται και με έργα της σύγχρονης τέχνης που πραγματεύονται εννοιολογικά και εικαστικά την έννοια του καθρέφτη και της αντανάκλασης από τους: Διαμαντή Αϊδίνη, Κώστα Βαρώτσο, Νικόλαο Κάλας, Χάρη Κοντοσφύρη, Γιάννη Μιχαηλίδη, Κύριλλο Σαρρή, Νίκο Τρανό, Michelangelo Pistoletto και Takis.
Διαμαντής Αϊδίνης, «Specula»
Χάρης Κοντοσφύρης «Έσοπτρο, στον κήπο κατά τη διάρκεια μιας δεξίωσης, 1999»
19°
