Μετά από 14 χρόνια και πολλές περιπέτειες, το ΕΜΣΤ ανοίγει με την έκθεση «Κρίσιμοι διάλογοι: Αθήνα-Αμβέρσα». Η διευθύντριά του Κατερίνα Κοσκινά μιλάει για όλα.
Λαθρακουστής σε μια σύσκεψη για τις τελευταίες λεπτομέρειες. Προσκλήσεις, μπάνερ, στήσιμο, πού και πώς θα μπουν τα επεξηγηματικά κείμενα στα έργα, συνεννοήσεις με Βέλγιο, φώτα, φύλαξη έκθεσης, «για τη Chryssa και τους άλλους διεθνείς έλληνες εικαστικούς θα πρέπει να υπάρχει και η ελληνική απόδοση του ονόματός τους», πρέπει, νομίζω, αργήσαμε, προλαβαίνουμε, τα κυρίαρχα σε αυτή τη σύσκεψη ρήματα και πάνω απ’ όλα η ερώτηση σαν λούπα επαναλαμβανόμενη «ήρθε η προσφορά;». Κοντά σε όλα αυτά και μια τηλεφωνική επικοινωνία με τον αρχιτέκτονα Βαγγέλη Στυλιανίδη για την επιγραφή στην πρόσοψη. «Περιμένω να δούμε μια άλλη πρόταση για την ευκολότερη ανάγνωση των γραμμάτων. Η αλήθεια είναι πως για ένα διεθνές μουσείο, το ακρωνύμιο ΕΜΣΤ δεν είναι ό,τι καλύτερο για τη διεθνή επικοινωνία, αλλά τουλάχιστον είναι καλύτερο από το ΚΜΣΤ (σ.σ. Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και προφέρεται ΚΜ(ου)ΣΤ, στο οποίο υπήρξε για έξι και πλέον χρόνια πρόεδρος του ΔΣ και διευθύντρια της Μπιενάλε)» θα μου πει η Κατερίνα Κοσκινά, όταν μείνουμε πλέον μόνοι.
Ακούγεται λίγο σαν ανέκδοτο ότι επιτέλους ξεκινάει το ΕΜΣΤ, θα πω.
«Δεν είναι ανέκδοτο. Αρχίζει να λειτουργεί ως μουσείο και σας το λέω με απόλυτη σιγουριά. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Έχει να κάνει καταρχήν με την αποφυγή της υλικής φθοράς – ένα κλειστό κτίριο φθείρεται, αν δεν λειτουργεί. Ακολουθεί και η ψυχολογική φθορά, που είναι και μεγαλύτερη. Τόσο για τον κόσμο όσο και για εμάς. Ζούμε και δουλεύουμε στο 3% ενός ολόλευκου άδειου κτιρίου, οπότε κινδυνέψαμε να παρουσιάσουμε συμπτώματα ιδρυματοποίησης. (γέλια) Μπήκαμε εδώ πριν από περίπου 18 μήνες, με ειδική άδεια, όταν ακόμα οι εργασίες δεν είχαν ολοκληρωθεί, όταν, τύποις αλλά και σε καίριους λειτουργικούς τομείς, ήταν ακόμη εργοτάξιο. Ακούγαμε πως το μουσείο είναι το νέο Γιοφύρι της Άρτας ή για την κατάρα του ΕΜΣΤ. Ε, εμείς που δουλεύουμε εδώ ή το ΔΣ, δεν νιώθουμε ούτε πρωτομάστορες ούτε καταραμένοι. Νιώθουμε παραγωγικοί και αποφασισμένοι να αλλάξουμε αυτή την εντύπωση».
Μήπως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε για ποια εγκαίνια μιλάμε;
Ξέρω ότι είθισται ένας θεσμός, όπως είναι και το ΕΜΣΤ, να εγκαινιάζεται με γιορτές, φανφάρες, κόψιμο κορδέλας, επισημότητες κ.λπ. Αυτό δεν θα γίνει εδώ στις 31 Οκτωβρίου. Δεν θα υπάρχουν προεγκαίνια και ειδικές προσκλήσεις. Όλοι όσοι επιθυμούν είναι ευπρόσδεκτοι. Άλλωστε, δεν πρόκειται για τα εγκαίνια ολόκληρου του μουσείου, αλλά για επανενεργοποίηση της περιοδικής εκθεσιακής δραστηριότητάς του που είχε ανασταλεί και για τα εγκαίνια μιας σημαντικής όσο και σημαδιακής έκθεσης. Ακούστε, στη συνέντευξη τύπου συνέβη το εξής: Την παρακολούθησαν εκτός των ελλήνων δημοσιογράφων, ατόμων της Documenta, του βέλγου συνεπιμελητή μου στην έκθεση Bart De Baere και καλλιτεχνών, και κάποιοι ξένοι δημοσιογράφοι και επισκέπτες. Μου αναφέρθηκε ότι ήταν τυχαία παρών ο πρώην διευθυντής της όπερας του Παρισιού με τη γυναίκα του, γκαλερίστα στο Παρίσι. Άκουσα ότι οι ξένοι δημοσιογράφοι και επισκέπτες εντυπωσιάστηκαν από το γεγονός ότι σήμερα, μέσα σε αυτή την αντίξοη οικονομική συνθήκη, γίνεται από ελάχιστους ανθρώπους μια προσπάθεια λειτουργίας του μουσείου παρά τις δυσκολίες και μάλιστα με ανακοίνωση προγράμματος. Έμειναν όμως άφωνοι καθώς άκουγαν από κάποιους ερωτήσεις περί φωτισμού, λειτουργίας των κυλιόμενων, θεμάτων γενικά που αφορούν σε δευτερεύοντα προβλήματα, μάλλον κοσμικών εγκαινίων. Αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν, όταν επιτέλους μετά από τόσες περιπέτειες ξεκινά το μουσείο, έστω ένα μεγάλο τμήμα του, στην Ελλάδα της κρίσης, το ενδιαφέρον κάποιων να παραμένει στο αν θα ανάψουν όλα τα φώτα στο κτίριο ή τα μισά.
Οι ξένοι όμως δεν έζησαν όλη αυτή την αναμονή, ούτε ήταν εδώ όταν είχε ανακοινωθεί το… άνοιγμα του μουσείου.
Συμφωνώ. Να δούμε όμως και μια πραγματικότητα; Η λειτουργία του ΕΜΣΤ έχει να δείξει μια παράδοξη, μη κανονική πορεία. Υφίσταται από το 1997 στα χαρτιά και από το 2000 στην πράξη. Για χρόνια είχε συνεχή δραστηριότητα, απλά νομαδική. Το νέο κτίριο του «ταλαιπωρείται» 13-14 χρόνια και μαζί το κοινό του και φυσικά οι εργαζόμενοι, οι μελετητές του και ο κόσμος της τέχνης. Είναι αναμενόμενο να υπάρχει δυσπιστία. Πώς να περιμένει κανείς μια πεπατημένη συνθήκη; Το κατανοώ. Δεν καταλαβαίνω όμως γιατί μοιάζει λογικό να γίνεται μια έκθεση οπουδήποτε στην πόλη σε μια αποθήκη, σε ένα άλλης χρήσης κτίριο, σε μια πλατεία, αλλά όχι εδώ, επειδή το μουσείο δεν είναι 100% έτοιμο. Πριν το ΕΜΣΤ φιλοξενούνταν στο Μέγαρο, μετά στο Ωδείο. Θεωρήσαμε ότι δεν υπήρχε πλέον λόγος να υφίσταται αυτή η «κατάληψη» και να εμποδίζουμε και την ανακαίνιση του Ωδείου. Έτσι ήρθαμε εδώ καταλαμβάνοντας για χρήση ένα μικρό μέρος του κτιρίου και ας μην είχε γίνει ούτε καν η προσωρινή παραλαβή του ακόμη. Ευτυχώς που το κάναμε, γιατί είμαι πεπεισμένη πως αν δεν είχε συμβεί αυτό δεν θα βρισκόμασταν σήμερα εδώ να μιλάμε για το επικείμενο άνοιγμά του. Είχαμε να διαλέξουμε στο να περιμένουμε ώστε όλα να λειτουργήσουν στην εντέλεια ή να μείνουμε πιστοί στην εκτέλεση του σκοπού, στην ιδέα του τι είναι και πώς λειτουργεί η τέχνη σήμερα. Τώρα το αν έπρεπε στο παρελθόν να ανακοινώνονται εγκαίνια χωρίς τις προϋποθέσεις και να δημιουργούνται προσδοκίες ανοίγματος, είναι μια ερώτηση που δεν έχει να κάνει με την ουσία του ΕΜΣΤ. Και σήμερα ακόμη δεν είναι έτοιμο να λειτουργήσει στη μορφή που θα θέλαμε, ωστόσο για τους λόγους που προανέφερα εμείς ξεκινάμε.
Της θυμίζω τη περιβόητη συνέντευξη με τον τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Ξυδάκη, που ενεγράφη στην ιστορία του ΕΜΣΤ μάλλον για λάθος λόγους. Για το πούρο που άναψε ο υπουργός και ενεργοποίησε το σύστημα πυρασφάλειας, αλλά και για την άκομψη διατύπωσή του, ενώπιον της νυν διευθύντριας, πως θα προκηρύξει διαγωνισμό για να βρει το «διευθυντή που αξίζει στο μουσείο». «Αυτό είναι παρελθόν» απαντάει.
Η Κατερίνα Κοσκινά με το συνεπιμελητή της έκθεσης «Κρίσιμοι διάλογοι: Αθήνα-Αμβέρσα», Bart De Baere
Είναι «παλιά, ξινά σταφύλια», αλλά μάλλον φαίνεται πως δεν είχαν ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά σας σε ό,τι έχει να κάνει με τη θητεία σας. Τελικά πού βρισκόμαστε σήμερα;
Ακόμη δεν γνωρίζω τι θα γίνει με τη θητεία μου. Σήμερα μπορώ να πω μόνο πως θα είμαι εδώ περίπου για έναν ακόμα χρόνο. Ήρθα στο ΕΜΣΤ αφήνοντας δύο δουλειές: το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, στο οποίο δούλευα 22 χρόνια (σ.σ. καλλιτεχνική διευθύντρια), και το ΚΜΣΤ στο οποίο, δεν έχει σημασία αν δούλευα αμισθί, είχα δώσει την ψυχή μου για 6,5 χρόνια. Ίσως φταίω εγώ που δεν το διευκρίνισα εξ αρχής, θεωρώντας αυτονόητο πως η θητεία μου θα ήταν 4ετής. Για μένα, ως προέδρου τότε του ΚΜΣΤ που έχει κοινό ιδρυτικό νόμο με το ΕΜΣΤ, ήταν αυτονόητο, διότι αυτό ορίζει ο Νόμος. Τελικά, απ’ ό,τι φάνηκε, έπρεπε πρώτα να καλυφθεί το κενό μέχρι την ημερομηνία που έληγε η θητεία της προκατόχου μου κυρίας Άννας Καφέτση, η οποία είχε απομακρυνθεί περίπου 20 ημέρες πριν τοποθετηθώ εγώ. Κανένα πρόβλημα ως εδώ, αν είχε ακολουθήσει μια κανονική θητεία για μένα, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Δεν έγινε όμως αυτό και έτσι τον Ιανουάριο πήγα... σπίτι μου. Είχα ήδη προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας θεωρώντας πως όλο αυτό με προσβάλλει και με βλάπτει ως επαγγελματία και πως έχω το δικαίωμα μιας κανονικής θητείας, όπως έχουν όλοι. Στη συνέχεια, και μετά από συμφωνία με το Υπουργείο Πολιτισμού, επέστρεψα και αναμένω.
Με την ανάληψη της καινούργιας κυβέρνησης βρεθήκατε ανάμεσα σε ενδοκυβερνητικά παιχνίδια; Σας χρέωσαν και το γεγονός πως χάθηκε η χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Πράγματι υπήρξε περίοδος που είχα την αίσθηση πως υπήρχε μια εσωκομματική κυβερνητική διαμάχη και ένα σκέλος της, καταργώντας με ως επαγγελματία, προσπαθούσε να με κατατάξει ως «μέλος κάποιας ομάδας». Δεν είμαι όμως. Αντίθετα είμαι και λειτουργώ πάντα ως επαγγελματίας. Όσο για το θέμα της χορηγίας έχω τοποθετηθεί: η παρούσα διοίκηση του ΕΜΣΤ δεν φέρνει καμία ευθύνη καθώς για την απόκτηση της δωρεάς υπήρξαν προαπαιτούμενα που δεν ήταν έτοιμα. Η καταληκτική ημερομηνία για να έχουν ολοκληρωθεί ήταν ο Απρίλιος του 2015, δηλαδή 12 μήνες μετά την αίτηση της δωρεάς και πριν τη συνέντευξη τύπου για τη μεταφορά των διοικητικών Υπηρεσιών του ΕΜΣΤ στο ΦΙΞ. Όταν ανέλαβα δεν υπήρχε εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας, ο οποίος συνετάχθη και κατατέθηκε στο υπουργείο για έλεγχο μόλις 3 μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, τον Μάρτιο του 2015. Ούτε και σήμερα υπάρχει, αλλά δουλέψαμε, ολοκληρώθηκαν πολλά και πετύχαμε την οριστική παραλαβή του έργου. Ό,τι έμενε να γίνει από τα προαπαιτούμενα από πλευράς μουσείου ολοκληρώθηκε και ό,τι δεν έχει ακόμη γίνει δεν έχει να κάνει πια με εμάς. Σας βεβαιώνω δε πως η σχέση μας με το Ίδρυμα Σ. Νιάρχος είναι άριστες, όπως και με το υπουργείο, του οποίου έχουμε την υποστήριξη. Ναι, το λέω εγώ που, στο παρελθόν, δεν θα έλεγα πως είχαμε την ευκολότερη επικοινωνία.
Πώς μπορεί ένας διευθυντής ενός τέτοιου μουσείου να δουλέψει χωρίς να έχει μπροστά του έναν ορίζοντα; Τι νόημα έχει η έγκριση της μουσειολογικής μελέτης σας, τότε;
Λογικά δεν μπορεί και αυτό είναι ζήτημα. Όμως τόσο η μουσειολογική όσο και η μουσειογραφική μελέτη έπρεπε να εκπονηθούν σε τελικό στάδιο, να κατατεθούν και να εγκριθούν, γιατί διαφορετικά δεν μπορεί να εφαρμοστούν και να λειτουργήσει το μουσείο. Τα προβλήματα παραμένουν σε προσωπικό, επαγγελματικό επίπεδο. Χρειάστηκε να πάρω εσωτερικά αποφάσεις και να τεστάρω τις προτεραιότητές μου. Χωρίς να πάψω να διεκδικώ αυτό που δικαιούμαι, αποφάσισα τελικά να δουλεύω χωρίς να σκέφτομαι το μικρό χρονικό ορίζοντα που μου έχει τεθεί και να προσπαθώ για αυτά που μοχθώ και πραγματικά πιστεύω χρόνια, προς όφελος του μουσείου. Διαφορετικά, με όσα συνέβησαν, θα τρελαινόμουν ή θα αδρανούσα περιμένοντας λύση.
Τι γίνεται με τη στελέχωση του προσωπικού;
Αυτή τη στιγμή λειτουργούμε με 19 άτομα οργανικό προσωπικό και κάποια ακόμη, ενώ σύντομα θα αυξηθούμε. Διεκδικήσαμε 3 από 12 εργαζόμενους που ανήκαν οργανικά εδώ από μετάταξη, αλλά απασχολούνταν σε άλλες υπηρεσίες. Πριν λίγο ήμασταν μόνον 15, όταν για την πλήρη λειτουργία χρειαζόμαστε περίπου 90 άτομα. Επιπλέον, νέοι συνάδελφοι ήρθαν και θα έρθουν μέσω αποσπάσεων με τη βοήθεια του υπουργείου. Υπολογίζουμε να είμαστε μαζί με συμβασιούχους αρκετοί και κυρίως κατάλληλοι, για να λειτουργεί κανονικά το μισό περίπου κτίριο από τις 31 Οκτωβρίου. Περιμένουμε πάντως την έγκριση του Κανονισμού για να γίνει και η υπόλοιπη στελέχωση μέσω ΑΣΕΠ. Αυτή η ιστορία αντανακλά την ιστορία της χώρας και εγώ μαθαίνω πώς λειτουργεί ο κρατικός μηχανισμός.
Το θέατρο του παραλόγου μπορεί να αποτυπώσει αυτή την πραγματικότητα.
Αν θέλουμε να πάρουμε δάνειο από τα εικαστικά, το έργο ποιου καλλιτέχνη να χρησιμοποιήσουμε; Δεν μου έρχεται στο μυαλό κάποιος... Α, να μια χαρά τα λέει ο Ιονέσκο. Σκέφτομαι πως και ο «Πύργος» του Κάφκα συμπληρώνει το σκηνικό.
Η ύπαρξη πόρων είναι αναγκαία σήμερα. Αναρωτιέμαι αν στο καταστατικό λειτουργίας σας επιτρέπεται η «ενοικίαση» αυτού του εξαιρετικού χώρου σε εταιρείες για παράδειγμα, ώστε να υπάρχει εισροή χρημάτων και με άλλους τρόπους.
Σας είπα ότι δεν έχει ακόμη εγκριθεί ο Κανονισμός, αλλά εν αναμονή προσπαθούμε να τον εφαρμόζουμε όσο μπορούμε. Ακόμη, είναι γεγονός πως δεχόμαστε προτάσεις από μεγάλες εταιρείες και οργανισμούς που ενδιαφέρονται για χώρους του ΕΜΣΤ για εκδηλώσεις. Προς το παρόν δεν είναι όλοι οι χώροι απολύτως έτοιμοι. Μετά, θα εξετάζονται κατά περίπτωση οι προτάσεις. Η ιδιάζουσα κατάστασή μας μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου δεν είναι σαφής. Πρέπει να διασφαλίσουμε πώς θα ζητάμε χρήματα, σε περίπτωση φιλοξενίας, τουλάχιστον για τα έξοδα λειτουργίας και χρήσης του κτιρίου. Το αντιμετωπίζουμε ήδη, γι’ αυτό και αυτή την περίοδο «μετράμε» πόσα άτομα μπορεί να υποδεχτεί κάθε ο χώρος, ποια τα έξοδα για τη φύλαξη ή το φωτισμό κ.λπ.
Παρακολουθώντας τη συνέντευξη τύπου για την ανακοίνωση του προγράμματος είχα μια αίσθηση πως, εκτός αυτής της έκθεσης, όλα τα υπόλοιπα είναι (πάλι) ρευστά. Μετά την έκθεση και αφήνοντας για χάρη της κουβέντας στην άκρη την εκπαιδευτική σας δραστηριότητα, υπάρχει μόνο μια γενικόλογη ανακοίνωση συνεργασίας με την Documenta.
Δεν ανακοινώνουμε προς το παρόν περισσότερες λεπτομέρειες. Όχι γιατί είμαστε μυστικοπαθείς, αλλά διότι χρειάζεται χρόνος και σοβαρές διαπραγματεύσεις για να καταλήξουμε στην τελική μορφή της όποιας συνεργασίας. Δεν θα ήταν σωστό να σας ανακοινώνουμε κάτι που δεν είναι εξασφαλισμένο, αλλά σύντομα θα μπορούμε να το κάνουμε. Άλλωστε πρόκειται για μια παγκόσμιας σημασίας διοργάνωση που θα ανακοινώσει το πρόγραμμα και τις συνεργασίες της σε δική της, ξεχωριστή συνέντευξη. Ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ αυτής της έκθεσης και της Documenta είναι ελάχιστος. Αρκετά με τις ανακοινώσεις που δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα για την υλοποίησή τους. Θα επαναλάβω όμως κάτι που είπα στην αρχή: Τώρα που ξεκινήσαμε, δύσκολα θα σταματήσουμε την παραγωγή. Γιατί πρέπει να λειτουργήσει κανονικά αυτό το κτίριο και ν’ αποδοθεί στον κόσμο.
Πιστεύετε πως υπάρχει αληθινό ενδιαφέρον για τον πολύ κόσμο για το ΕΜΣΤ;
Πρώτα απ’ όλα γιατί να υπάρχει ενδιαφέρον από τη στιγμή που δεν λειτουργεί; Δεν μου αρέσει που θα αναφέρω ένα ξένο παράδειγμα, αλλά θα το κάνω. Το Μπομπούρ φύτρωσε αναπάντεχα σε μια περιοχή και ο κόσμος αντέδρασε πολύ στην εμφάνισή του, αλλά στη συνέχεια το αγκάλιασε, το υποστήριξε. Γιατί να μη συμβεί αυτό και εδώ;
Γιατί δεν υπάρχει η ιστορία χρόνων αγάπης και σχέσης με την Τέχνη, γιατί, συγνώμη που θα το πω, αλλά ο χώρος σας παρουσιάζει χαρακτηριστικά εσωστρέφειας…
Να υποθέσω ότι αναφέρεστε στη σύγχρονη τέχνη, έτσι; Δεν θα διαφωνήσω. Είναι όμως και στο χέρι μας να το αλλάξουμε αυτό. Ο κόσμος δεν μπορεί να μην νιώσει περήφανος γι’ αυτό το κτίριο. Αυτή την περηφάνια εμείς θέλουμε να τη μετατρέψουμε σε αγάπη. Είναι υποχρέωσή μας να επικοινωνήσουμε τη σύγχρονη τέχνη. Να είμαστε εξωστρεφείς, φιλικοί, ανοιχτοί, να μπαίνει κόσμος για να δει και να κάνει διαφορετικά πράγματα. Δεν λέω πως εμείς έχουμε το κουμπί που θα το πατήσεις και όλα ως διά μαγείας θα αλλάξουν. Δεν μου αρέσει και η έκφραση «πατάω το κουμπί», γιατί παραπέμπει σε άλλες εποχές. Τα πράγματα κατακτώνται, δεν έρχονται από μόνα τους. Ξέρετε, έχω και την εμπειρία της Θεσσαλονίκης. Με τα χρόνια κατάλαβα πως η Μπιενάλε του ΚΜΣΤ έφτασε να αφορά όλη την πόλη. Δεν γίνονται όλα στην εκκίνηση. Θυμάμαι, όταν ανέλαβα τη διεύθυνσή της γελούσαμε, γιατί λέγαμε πως ήμασταν σαν τον Γάμο εν Κανά. Με ελάχιστα δημιουργούσαμε στο μέτρο του δυνατού το μέγιστο. Την ίδια διάθεση έχουμε και εδώ. Είναι τελικά ωραίο παράδειγμα το θαύμα του εν Κανά Γάμου. (γέλια)
Η ΕΚΘΕΣΗ «ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ: ΑΘΗΝΑ-ΑΜΒΕΡΣΑ»
«Η έκθεση είναι αποτέλεσμα ενός διαλόγου στην Μπιενάλε της Βενετίας του 2015 με τον Bart De Baere, διευθυντή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας (Μ ΗΚΑ). Αυτός ο διάλογος ξεκίνησε από απελπισία και επιθυμία να μοιραστώ μ’ ένα συνάδελφο που εκτιμώ και σέβομαι πολύ και που έχει κι αυτός στο παρελθόν αντιμετωπίσει διάφορα, την αγωνία μου για αυτά που συνέβαιναν τότε εδώ και αυτά που ήθελα και δεν θα πρόφθανα μάλλον να υλοποιήσω. Η συζήτηση συνεχίστηκε με mail και τηλεφωνικές επικοινωνίες, διεκόπη όταν έφυγα από το μουσείο, για να συνεχιστεί με την επιστροφή μου. Η ανταλλαγή απόψεων οδήγησε στη συνεπιμέλεια και στην ουσία της έκθεσης. Η λογική του Σωκρατικού Διαλόγου μάς επηρέασε. Ο διάλογος έγινε από διαπροσωπικός, πολυπρόσωπος και πρακτική εφαρμογή. Αυτός ήταν η αφορμή να σκεφτώ μια σειρά για διάλογο του ΕΜΣΤ με μουσεία του κόσμου, κατά προτίμηση αυτά με τα οποία έχει κοινούς στόχους, βασισμένο στην ανταλλαγή. Ακόμη επιτρέπει το δικό μας μουσείο να δείξει μέρος της συλλογής του παράλληλα με την Ελλάδα και στο εξωτερικό».
Χρύσα Βαρδέα-Μαυρομιχάλη (Chryssa), «Χωρίς τίτλο», μόνιμος δανεισμός της καλλιτέχνιδος στο ΕΜΣΤ
Σήμερα πού μιλάμε πόσα έργα αριθμεί η συλλογή του ΕΜΣΤ;
Περίπου 1.100. Αλλά η συλλογή εμπλουτίζεται συνεχώς, με τη συγκινητική προσφορά έργων από καλλιτέχνες, ιδιώτες, συλλέκτες...
Με ποιον τρόπο έγινε η επιλογή για το ποια από τα έργα θα συνδιαλαγούν στην έκθεση;
Άλλοτε θέτουμε κρίσιμα ερωτήματα ή θέματα που «καίνε» σήμερα και σκεφτόμαστε ποια έργα καλλιτεχνών από τις δύο συλλογές δίνουν απαντήσεις ή παίρνουν θέση. Το οικονομικό, η απομόνωση, το προσφυγικό, για παράδειγμα. Άλλοτε αναρωτιόμαστε πότε και πώς καλλιτέχνες έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Αποφασίσαμε το διάλογο επί αυτών με έργα ενός έλληνα και ενός βέλγου καλλιτέχνη, δηλαδή από δύο χώρες της ίδιας έκτασης και πληθυσμού, με τη μία να είναι κέντρο αποφάσεων και την άλλη να έχει μετατραπεί σε κέντρο της προσοχής πειραματισμού για να επιβιώσει. Δύο χώρες με καίριες διαφορές, αλλά σε ό,τι αφορά το ρόλο τους στο διεθνή πολιτισμό σημαντικές. Στο διάλογο προσθέσαμε και έναν καλλιτέχνη, άλλης καταγωγής. Η έκθεση αποπειράται να αναδείξει τη δύναμη του εικαστικού λόγου που απαντάει, προκαλεί ερωτήματα ή και αντιδράσεις και δράσεις πάνω σε θέματα. Δουλέψαμε όμως και αντίστροφα. Μερικές φορές ένα έργο μάς προκαλούσε την ερώτηση και ψάχναμε να βρούμε τους συνομιλητές του. Πρόκειται για ουσιαστική συνεργασία και διάλογο που ξεκίνησε από τον Bart και εμένα, διευρύνθηκε με τη συμμετοχή των στενότερων συνεργατών μας και βοηθών επιμελητών κ.κ. Σταμάτη Σχιζάκη (ΕΜΣΤ) και Jan de Vree (M HKA) και εξαπλώθηκε με άλλους συνεργάτες και καλλιτέχνες.
Marina Abramovic, «Rest Energy», Συλλογή M HKA, Αμβέρσα
Μέσω αυτής της διαδικασίας είναι που ο Bart De Baere χάρισε στο ΕΜΣΤ ένα σχέδιο του Μπάικα, το οποίο ήταν στην προσωπική του κατοχή;
Ακριβώς. Κοιτάζοντας το έργο ενός άλλου καλλιτέχνη είπε πως εγώ θα έβλεπα δίπλα του ένα έργο του Μπάικα. Έχετε κάποιο έργο του, δικαίως, με ρώτησε. Όχι, ήταν δυστυχώς η απάντησή μου. Έτσι το δώρισε και μας ευχήθηκε να αποκτήσουμε και ένα μεγαλύτερο έργο του καλλιτέχνη. Όμως, καλύτερα να πάμε να δούμε από κοντά όσα έργα έχουν ήδη στηθεί για να έχετε καλύτερα γνώμη.
Κατευθυνόμαστε στο εργαστήριο συντήρησης των έργων – ναι, πλέον το μουσείο έχει και εργαστήριο συντήρησης! Εκεί βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα σχεδιάγραμμα με φωτογραφίες των έργων που απαρτίζουν τις 22 ενότητες της έκθεσης. Διαβάζουμε τίτλους, βλέπουμε τις φωτογραφίες των έργων. «Οργή» (Jef Geys, Βλάσης Κανιάρης, Cady Noland). «Κοσμική λατρεία» (Απόστολος Γεωργίου, Marlene Dumas, Koen van den Broek). «Αντιμετωπίζοντας την καταστροφή» (Κώστας Βαρώτσος, Francois Curlet, N.S. Harsha). «Παράδειγμα, για το θέμα της καταστροφής, έλεγα στον Bart για το έργο που δημιούργησε ο Βαρώτσος στο λιμάνι του Οτράντο. Είναι το μνημείο για το τραγικό ναυάγιο, μετά τον εμβολισμό από ένα πολεμικό πλοίο, του καραβιού που κουβαλούσε στα αμπάρια του μετανάστες από την Αλβανία και είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 81 άνθρωποι. Επειδή δεν μπορούμε να φέρουμε αυτό το έργο ρώτησα τον Βαρώτσο αν έχει κάποιο άλλο, σχετικό. “Έχω”, μου απάντησε, “την προπέλα του πλοίου”. Ο Bart είχε στη συλλογή το έργο του Curlet. Ο Curlet πήρε από το σπίτι ενός διάσημου για την αγριότητα κατάδικου, που εξόντωσε με το χειρότερο τρόπο τα μέλη της οικογενείας του, τμήματα από έπιπλά του που πέταξαν και δημιούργησε σπίτια για πουλιά. Δεν είναι κλουβιά και τα πουλιά μπορούν να φύγουν και να έρθουν όποια ώρα θέλουν. Κάπως έτσι κινηθήκαμε».
Στη συνέχεια κατεβήκαμε στους χώρους των περιοδικών εκθέσεων, όπου ήδη κάποια από τα έργα ήταν στημένα. Marina Abramonic & Ulai, Χρύσα, Jan Fabre, Μπία Ντάβου, Κώστας Τσόκλης, James Lee Byars, Viad Monroe, ήδη έχουν ξεκινήσει το διάλογο. Απομαγνητοφωνώντας μετά στο σπίτι τη συζήτηση, ακούω τα τακούνια της κυρίας Κοσκινά να αντηχούν στο χώρο.
Ελένη Μυλωνά, Box Man, 2011, από τη σειρά Tahrir Square. Δωρεά της καλλιτέχνιδας στο ΕΜΣΤ.
Έχετε καθίσει ποτέ μόνη σας εδώ, όταν το μουσείο είναι τελείως άδειο; Αν ναι, τι ακούτε;
Ατέλειωτες μέρες και ώρες. Το καλοκαίρι είναι λίγο περίεργα. Το μουσείο, καθώς αλλάζει η θερμοκρασία, κάνει έντονους θορύβους. Το χειμώνα είναι ήσυχο.
Στις στιγμές απελπισίας υπάρχει κάποιο μέρος του μουσείου που σας βοηθάει να την ξεπεράσετε;
Πώς το γνωρίζετε αυτό; (γέλια) Ισχύει. Κοιτάζω προς τα πάνω την εσωτερική σκαλωσιά και λέω στον εαυτό μου, εντάξει, αξίζει τον κόπο όλη αυτή η προσπάθεια. Το αγαπώ, αν και με τρομάζει με το μέγεθος και την ιστορία του∙ με προκαλεί με τις δυνατότητές του αυτό το κτίριο.
Guy Mees, Water te Water [Νερόσενερό], 1970, Ασπρόμαυρο βίντεο, ΣυλλογήMHKA, Αμβέρσα
11°
