Εικαστικα

Τι συμβαίνει με τη ελληνική συμμετοχή στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας;

Παίρνουν μέρος στις Μπιενάλε τα Σωματεία; Θα πετύχει το στοίχημα της συλλογικότητας; Θα προλάβει να ετοιμαστεί το ελληνικό περίπτερο; Τι μας είπαν οι εμπλεκόμενοι;

Δημήτρης Μαστρογιαννίτης

ΤΕΥΧΟΣ 569

19.05.2016, 11:57 11’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Η συνέντευξη τύπου, όπου μας έγινε γνωστό πως ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών - Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), είναι επιμελητής της φετινής ελληνικής συμμετοχής στην 15η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, σήκωσε και σκόνη κατεδάφισης. Εν μέρει όχι αδικαιολόγητα, αφού πρόκειται για ένα συνδικαλιστικό φορέα. «Βγήκαν και κατηγόρησαν πως το αναλαμβάνει ένα συνδικαλιστικό όργανο, όταν ο σύλλογος είναι επιστημονικός. Μπορεί να τον απαρτίζουν παρατάξεις, αλλά δουλειά του είναι να γνωμοδοτεί πάνω σε κοινωνικά και επιστημονικά θέματα. Δεν είναι σωματείο. Ας κριθούμε από το έργο μας και μη ρίχνουν το ανάθεμα πριν δουν το αποτέλεσμα. Αν κοιτάξουμε και τις προηγούμενες Μπιενάλε θα δούμε επιτυχημένες ελληνικές συμμετοχές, αλλά θα δούμε και αποτυχημένες ή συμμετοχές που δεν πέρασαν ποτέ στην ελληνική κοινωνία» αντικρούει το επιχείρημα η πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ, Τόνια Κατερίνη. «Δεν πρόκειται για ελληνική πρωτοτυπία. Το 1986 ο αντίστοιχος σύλλογος αρχιτεκτόνων της Γαλλίας έστειλε δουλειά 40 νέων αρχιτεκτόνων στη Βενετία» θα πει η αρχιτέκτονας Ευδοκία Σελιανίτη.

«Είναι πολύ ερεθιστική αυτή η απόπειρα, ένα φιλόδοξο και συγχρόνως αντιφατικό εγχείρημα. Σε μια εποχή παρακμής της αρχιτεκτονικής παραγωγής μια ομάδα μέσα από το σύλλογο επιχείρησε να εξιδανικεύσει τη συλλογικότητα» μου λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, ο οποίος υπήρξε επιμελητής για ελληνικό περίπτερο στην Μπιενάλε. «Όμως είναι λάθος να κρίνουμε το όλο εγχείρημα με ιδεολογικές προκαταλήψεις, κάτι που είδαμε ήδη να συμβαίνει, τόσο από αυτούς που το αμφισβητούν όσο και από αυτούς που το υποστηρίζουν. Οι πρώτοι νομίζω υπερβάλλουν τονίζοντας τη σχέση της κυβέρνησης με αυτό το σχήμα, όχι πως δεν υπάρχει, αλλά όχι στο βαθμό που το τονίζουν. Συνομιλώντας με φίλους μου στο εξωτερικό, σας πληροφορώ πως αυτό το εγχείρημα έχει εξάψει το ενδιαφέρον».

Υπονοείται έντονα, αλλά όχι επωνύμως, πως η ανάθεση στο ΣΑΔΑΣ από το υπουργείο ήταν ένα δώρο στους φιλικά προσκείμενους στην κυβέρνηση αρχιτέκτονες, προκειμένου οι τελευταίοι να προσθέσουν στο βιογραφικό τους τη διοργάνωση μιας Μπιενάλε. «Ίσως για να τους βοηθήσει μετά για μια θέση στο πανεπιστήμιο» μου είπε ανωνύμως ένας αρχιτέκτονας που γνωρίζει πράγματα και καταστάσεις. Ρώτησα ευθέως την κυρία Τόνια Κατερίνη. «Δεν ισχύει με τίποτα. Προσωπικά ήμουν μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά έχω φύγει και έχω υποστηρίξει ανοιχτά με την υπογραφή μου στις προηγούμενες εκλογές τη ΛΑΕ και έχω βρεθεί σε αντιπαράθεση με υπουργούς της κυβέρνησης. Δεν είναι δώρο. Αν θέλετε να πω πως είναι ένα δείγμα εμπιστοσύνης σε κάποιους ανθρώπους λόγω ιστορικής γνωριμίας, θα το πω. Μπορεί αν υπήρχαν στη θέση μας άνθρωποι που δεν ενέπνεαν στο υπουργείο εμπιστοσύνη για να βγάλουν εις πέρας ένα τόσο προοδευτικό εγχείρημα να μην τους εμπιστευόντουσαν. Αλλά τίποτα παραπάνω».

Θέμα εμπιστοσύνης, λοιπόν. Για να είμαστε δίκαιοι θέμα εμπιστοσύνης ήταν πάντοτε η ανάληψη της επιμελητείας, αλλά στο παρελθόν αφορούσε πρόσωπα και όχι φορείς. Όπως και το γεγονός πως η αρχιτεκτονική ανέκαθεν επηρεαζόταν από τις πολιτικές καταστάσεις. Όμως ο καταληκτικός τίτλος της ελληνικής πρότασης «ThisISACo-op» (Αυτό είναι μια συνεργασία), «είναι και ένα λογοπαίγνιο με το #ThisIsACoup, που αναδύθηκε στα social media την εποχή του δημοψηφίσματος» θα πει η κυρία Κατερίνη. Άρα δεν έχει να κάνει τόσο με κοινωνικοπολιτική κατάσταση, αλλά με πολιτική θέση.

Η πρόταση και η πορεία εξέλιξής της

Το ελληνικό περίπτερο σύμφωνα με τους διοργανωτές γίνεται «τόπος διαλόγου και δράσης. Φιλοξενεί συζητήσεις, συναντήσεις και δρώμενα σε μια αμφιθεατρική κατασκευή η οποία λειτουργεί ως το διαλεκτικό δοχείο υποδοχής και το κατεξοχήν σύμβολο της συμμετοχής και της συλλογικότητας. Ο ίδιος χώρος χρησιμοποιείται ως αναγνωστήριο και χώρος προβολών. Το Ελληνικό Περίπτερο αποτελεί το φυσικό τόπο συνάντησης αρχιτεκτόνων, συλλόγων, κινημάτων αλλά και όλων των πολιτών με κοινωνικό προβληματισμό από την Ελλάδα και τη διεθνή κοινότητα που αναζητούν λύσεις στα κοινά μέτωπα που γεννά η κρίση. Γίνεται χώρος ενεργοποίησης των συλλογικών φορέων της αρχιτεκτονικής σε τοπικό και διεθνές επίπεδο και τόπος διεκδίκησης και συντονισμού των δράσεων προς ένα νέο τρόπο λήψης αποφάσεων για τη θεσμική διαχείριση του χώρου και του πολιτισμού, συμμετοχικά και δημοκρατικά...»

Η πρόταση διακηρύσσει πως θέλει να αναδείξει «τη σημασία της συνεργατικότητας, την ανθρώπινη σύμπραξη ως ουσιαστική πολιτική πρόταση αντιμετώπισης της πολυδιάστατης καθημερινής κρίσης». Να επισημάνουμε πως στην Μπιενάλε δεν θα πάμε με το δείγμα γραφής μια συλλογικότητας που μετράει χρόνια σύμπραξης, αλλά με μια συλλογικότητα που στήθηκε επί σκοπού. Στα δικά μου μάτια τουλάχιστον είναι ένα είδος performance, που μπορεί να μην έχει και καμία συνέχεια. «Θα πρέπει να επισημάνουμε πως δεν έχουμε παράδοση στην κουλτούρα μας σε ό,τι αφορά τη συλλογικότητα, αλλά περισσότερο αυτό που έλεγε ο Σεφέρης “παράλληλους μονολόγους”. Η απόπειρα του συλλόγου είχε αντιφάσεις και παραλληρηματικές συγκρούσεις πολλές φορές, που δείχνουν την έλλειψη του πολιτιστικού υποστρώματος της συλλογικότητας που ανέφερα. Η συλλογικότητα δεν είναι μια απόλυτη έννοια αλλά μια έννοια διαλεκτική. Δεν είναι ισοπεδωτική αλλά αυτοπροσδιορίζεται κάθε φορά μέσα από τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις που θα προκύψουν» λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

«Η απόφαση να μας ανατεθεί η Μπιενάλε ήταν του Υπουργείου Περιβάλλοντος με τη Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος να έχει την ευθύνη του εθνικού συντονιστή, αλλά προήλθε μέσα από μια συζήτηση με εμάς πάνω στο πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε τη φετινή Μπιενάλε εκτός της γνωστής ρουτίνας» μου εξηγεί η Τόνια Κατερίνη. «Το γενικό θέμα της Μπιενάλε φέτος είναι “Ανταπόκριση από το μέτωπο”, ένα θέμα που βοήθησε στο να παρθεί η απόφαση, ώστε φέτος να μη σταλεί το έργο ενός αρχιτέκτονα αλλά πολλών, και συγχρόνως να ενισχυθεί το μήνυμα της συλλογικότητας. Εμείς αποδεχτήκαμε την πρόταση και προχωρήσαμε». Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης επισημαίνει: «Στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής κάθε χώρα θέλει να επιδείξει ό,τι καλύτερο έχει παράξει τα δύο τελευταία χρόνια. Ποια είναι τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που έχει να επιδείξει η ελληνική αρχιτεκτονική αυτά τα δύο τελευταία χρόνια; Τι θα μπορούσαμε να δείξουμε ως το πιο αξιοσημείωτο ελληνικό έργο, τοποθετημένο μέσα στο πλαίσιο της Μπιενάλε; Αυτή η συμμετοχή μοιάζει να είναι πιο κοντά σ’ αυτό το διαμελισμένο που είμαστε. Η χρήση της συλλογικότητας δείχνει την αδυναμία μας να μπορούμε να παρουσιάσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε. Και μπορεί η συμμετοχή να πνίγεται στα αρνητικά, αλλά είναι η αρχή μιας κατάφασης».

Από το «εργοστάσιο» στο «ThisISACo-op»

«Με το που πήραμε την ανάθεση κάναμε μια ανοιχτή πρόσκληση στους συναδέλφους –μετράμε 15.000 μέλη και επικαιροποιημένα έχουμε τα στοιχεία των μισών εξ αυτών– να στείλουν με λίγες λέξεις τις προτάσεις τους πάνω στο γενικό θέμα της Μπιενάλε. Ανταποκρίθηκαν 50. Κατόπιν διοργανώσαμε μια ημερίδα στην οποία συμμετείχαν όλοι όσοι έστειλαν προτάσεις για να καταλήξουμε σε μια συνθετική, συλλογική πρόταση. Επειδή ο χρόνος πίεζε, η επιστημονική επιτροπή που καταρτήσαμε είναι αυτή που έστειλε την πρότασή μας στη Βενετία που σ’ αυτή την πρώτη φάση είχε τον τίτλο “Επινοώντας στο εργοστάσιο της κρίσης”. Αυτή η πρόταση ήταν χωρισμένη σε 4 μεγάλες ενότητες: το προσφυγικό (στο προσφυγικό ήταν εστιασμένες οι περισσότερες από τις 50 προτάσεις), η κρίση πόλης, το δικαίωμα στη στέγη, η κρίση του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα. Στην πορεία μέσω συνελεύσεων και σε επαφή μέσω live streaming με συναδέλφους από την επαρχία συζητούσαμε και διαμορφώναμε την τελική πρόταση (πώς θα είναι το περίπτερο κ.λπ.) και στείλαμε πλέον την οριστική πρόταση στη Βενετία με τον τίτλο “ThisISACo-op”. Τελικά θα συμμετέχουν 132 αρχιτέκτονες, και μέσα από αυτούς στήθηκαν οι ομάδες που ασχολήθηκαν με τα επιμέρους θέματα» αναφέρει η πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ.

Το πείραμα και οι ενστάσεις επί της διαδικασίας

Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το ερεθιστικό της υπόθεσης, για το πείραμα της συλλογικότητας – και η Μπιενάλε ευνοεί τους πειραματισμούς. Όμως η πορεία διάρθρωσης της πρότασης συνοδεύτηκε από αλληλοκατηγορίες μεταξύ παρατάξεων και στο σχεδιαστικό τραπέζι έπεσαν λόγια όπως αδιαφάνεια και κομματικοποίηση. Δεν συζητάμε τόσο για το τι θα παρουσιαστεί εκεί και το πώς θα παρουσιαστεί, αλλά όλοι ασχολούμαστε με τη διαδικασία (εν μέρει λογικό, αφού το πώς θα λειτουργήσει η συλλογικότητα είναι το ζητούμενο). «Είναι τόσο ενοχλητικό όλο αυτό που βγαίνει προς τα έξω, όταν υπάρχουν και αρχιτέκτονες οι οποίοι δεν έχουν να επιδείξουν κάποια κομματική ταυτότητα. Πιστέψαμε σε αυτή την πρό(σ)κληση και συνεχίζουμε να δουλεύουμε» θα πει μια νέα αρχιτεκτόνισσα που δεν ήθελε να γραφτεί το όνομά της, γιατί πιστεύει στην έννοια της συλλογικότητας. Είναι σίγουρα η ρομαντική της υπόθεσης, που έχει το δικαίωμα να πιστεύει σε μια έννοια, δυστυχώς, ταλαιπωρημένη. Μένει να αποδειχτεί αν θα έχει και αποτελέσματα η συλλογικότητα. Η αλήθεια είναι πως σοκαρίστηκα όταν η πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ μου είπε «Θα γίνει σίγουρα το περίπτερο, αλλά υπάρχει περίπτωση να μην είναι έτοιμο στα εγκαίνια της Μπιενάλε. Θα είναι ένας άθλος αν τα καταφέρουμε. Η Μπιενάλε διαρκεί 6 μήνες και η δική μας η πρόταση είναι διαδραστική και προβλέπει τουλάχιστον 12 εκδηλώσεις που θα λάβουν μέρος στο περίπτερο». Οk, για τη συνέχεια, αλλά φαντάζεστε τι σημαίνει για την Ελλάδα, η εικόνα ενός άδειου περιπτέρου την ημέρα των εγκαινίων; «Το βασικό μας πρόβλημα είναι πως δεν έχουμε πάρει ακόμη τα χρήματα. Η γραφειοκρατία δυστυχώς έχει φανεί ανελαστική ακόμη και σε περιπτώσεις χορηγιών (δες ΔΕΗ). Όσοι συνάδελφοι έχουν δουλέψει έχουν δουλέψει αμισθί, όμως υπάρχουν και άλλα έξοδα, όπως και οι αμοιβές των κατασκευαστών» θα πει η κυρία Κατερίνη. Από την κουβέντα μας συνειδητοποίησα πως δεν είναι μόνο τα χρήματα το πρόβλημα. «Δημιουργήθηκαν ομάδες μεταξύ των αρχιτεκτόνων που θα συμμετέχουν, βάση των ενδιαφερόντων τους, και ασχολήθηκαν στοχευμένα με τα επιμέρους θέματα. Άλλοι με την κατασκευή του καταλόγου, άλλοι με την κατασκευή του περιπτέρου κ.λπ. Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα σημείο, όπου μπορούμε να πούμε πως έχουμε ολοκληρώσει τις μελέτες» θα μου πει. Το σήμερα είναι 9/5, όταν η Μπιενάλε ξεκινάει στις 28/5.

Στις αιτίες της αργοπορίας σίγουρα είναι η «πρωτοτυπία» του εγχειρήματος και η έλλειψη χρημάτων, αλλά στο διαδίκτυο κυκλοφορούν και κείμενα που υπογράφουν είτε μια πολιτική παράταξη είτε ένας αρχιτέκτονας, καθηγητής του Πολυτεχνείου Θεσσαλίας, που κατηγορούν τους διοργανωτές για μεθοδεύσεις και κακή χρήση του χρόνου.

Η Ευδοκία Σελιανίτη, που εκπροσωπεί το Νέο Κίνημα Αρχιτεκτόνων, ένα κίνημα, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, που αντιπροσωπεύει αρχιτέκτονες ποικίλων αριστερών προσανατολισμών, θα μας πει: «Αρχικά ήμασταν θετικοί σε όλο αυτό, γιατί μέχρι σήμερα τις Μπιενάλε τις μονοπωλούσαν κάποιες φίρμες αρχιτεκτόνων με κατευθείαν ανάθεση και δεν δινόταν ποτέ η δυνατότητα να δείξουν τη δουλειά τους νέοι αρχιτέκτονες. Εμείς αυτό που υποστηρίξαμε ευθύς εξαρχής είναι πως θα έπρεπε, μέσω μιας ανοιχτής πρόσκλησης στα μέλη του Συλλόγου, να προκύψει μια επιστημονική επιτροπή, της οποίας τα μέλη θα έπρεπε να πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Αν ο αριθμός υπερέβαινε τους 9, μέσω κλήρωσης θα καταλήγαμε στα μέλη. Αυτή η επιτροπή, πάλι με διαφανείς διαδικασίες, θα έκανε ανοιχτή πρόσκληση στα μέλη για να στείλουν προτάσεις-συμμετοχές, από τις οποίες θα επέλεγε κάποιες δεκάδες. Την πρόταση την ψήφισε το ΔΣ, στάλθηκε η ανοιχτή πρόσκληση, ήρθαν βιογραφικά, αλλά αίφνης πάρθηκε μια άλλη απόφαση που κατήργησε τη διαδικασία επιλογής της επιστημονικής επιτροπής, υιοθετώντας τον τρόπο που πρότεινε η παράταξη Συσπείρωση. Η απόφαση αυτή όριζε ως Επιστημονική Επιτροπή και τα 22 μέλη του Συλλόγου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον – καταργήθηκε, δηλαδή, η κλήρωση. Κάποιοι παραιτήθηκαν γιατί θεώρησαν όλη τη διαδικασία εμπαιγμό και στη θέση τους ήρθαν όλοι όσοι είχαν στείλει συμμετοχή. Αποτέλεσμα όλων αυτών των μεθοδεύσεων είναι να δημιουργηθεί μια ομάδα που συγχρόνως είναι κριτές και κρινόμενοι. Μάλιστα όλο αυτό το νομιμοποίησαν μέσω ψηφίσματος του ΔΣ. Εδώ πολύ μεγάλη ευθύνη φέρνει η κυρία Τόνια Κατερίνη, πρόεδρος του Συλλόγου, η οποία εκλέγεται με τη Συσπείρωση και από την αρχή διαφωνούσε με τις ανοιχτές διαδικασίες. Υπερψήφισε την κατάργηση της κλήρωσης, ώστε να εξασφαλίσει τη σίγουρη παρουσία της στην Επιστημονική Επιτροπή, είχε καταθέσει πρόταση για το θέμα της Μπιενάλε, που ως κριτής θα την έκρινε, και είναι τελικά και συμμετέχουσα – και όχι μόνο αυτή. Επειδή ήταν δεσμευμένοι από την αρχική απόφαση του ΔΣ σε ό,τι αφορά την ανοιχτή πρόσκληση για συμμετοχές, την έβγαλαν προς τα μέλη δίνοντας προθεσμία υποβολής των προτάσεων μόνο 3 ημέρες! Ποιος μπορεί να φτιάξει πρόταση μέσα σε 3 ημέρες; Η πρόθεση ήταν να γίνει η Μπιενάλε υπόθεση των ημέτερων και να αποκλειστεί η πλειοψηφία των συναδέλφων. Όλο αυτό είχε ως αποτέλεσμα να στείλουν προτάσεις οι “κολλητοί”». (Δείτε την καταγγελία τους εδώ )

Η κυρία Τόνια Κατερίνη απαντάει πως όλα αυτά είναι θέμα πολιτικών αντιπαλοτήτων. «Το Νέο Κίνημα Αρχιτεκτόνων είναι μια παράταξη που έχει ένα μέλος στο ΔΣ, και είχε τις απόψεις του για το πώς έπρεπε να γίνει η Μπιενάλε. Όμως ό,τι έγινε, έγινε με αποφάσεις του Συμβουλίου, οι οποίες πάρθηκαν πλειοψηφικά. Νομίζω δεν υπάρχει άλλη μεγαλύτερη κατοχύρωση από αυτή. Το Νέο Κίνημα έχει κάνει την επιλογή να μη συμμετάσχει πλέον στην Μπιενάλε, οπότε και δεν παρακολουθεί τα τεκταινόμενα. Με κατηγορούν πως έχω πρόταση στην Μπιενάλε, αλλά δεν ισχύει, όπως και κανένα μέλος του συμβουλίου δεν έχει. Αποφασίσαμε από κοινού να μην πραγματοποιήσουμε την κλήρωση γιατί θεωρήσαμε πως άξιζαν όλες οι προσφορές για συμμετοχή και δεν θέλαμε να αφήσουμε κάποια απ’ έξω. Δεν υπήρχε κάποιου είδους συνωμοσία και ούτε ποτέ παρενέβην υπέρ μιας πρότασης ή κάτι παρόμοιο. Για το τριήμερο προθεσμίας ήταν ένα κάλεσμα επαναεπιβεβαίωσης της πρότασης των μελών μέσα στη λογική του νέου τίτλου και όχι του γενικού τίτλου της Μπιενάλε. Νομίζω ως ομάδα δείχνει μια πολύ συντηρητική διάθεση, η οποία ευνοεί τη λογική των διαγωνισμών και όχι τη συλλογική διαδικασία».

Η επώνυμη καταγγελία έρχεται από τον κύριο Ιορδάνη Στυλίδη. «Οι συζητήσεις γινόντουσαν κυρίως από το skype, αφού πολλοί από τους συμμετέχοντες δεν ζουν και δουλεύουν στην Αθήνα. Η χρήση του skype αποδείχτηκε προβληματική καθότι δεν μπορούσε να υποστηρίξει τον ταυτόχρονο διάλογο πολλών ατόμων, αλλά αυτό δεν είναι το μείζον θέμα. Στην αρχή έδειχνε πως το όλο εγχείρημα μπορεί να λειτουργήσει, αλλά στην πορεία έγινε ένα “ατύχημα”. Δεν μπορέσαμε να ξεκαθαρίσουμε νωρίς ότι γι’ αυτό το εγχείρημα υπάρχει ένα κομμάτι που είναι καθαρά τεχνικό και ένα κομμάτι που είναι ιδεολογικό, στοχαστικό, και έχει να κάνει με τη γοητευτική και ρομαντική πλευρά του πράγματος. Η μεγαλύτερη αδυναμία μας φάνηκε πως δεν μπορούσαμε να συντονιστούμε στα τεχνικά κομμάτια.

Ενώ στην αρχή υπήρχε μια συλλογική τακτική, στην πορεία δημιουργήθηκε και αναδείχτηκε μια ομάδα –δεν ξέρω, μάλιστα, αν εκ των προτέρων υπήρχε και ένας μηχανισμός εγκατεστημένος ώστε το όλο εγχείρημα να καταλήξει υπόθεση κάποιων– η οποία άρχισε να αποφασίζει και να διατάζει, χωρίς να τους έχει εκχωρηθεί η εξουσία απ’ όλους μας.

Χθες υπέστην απίστευτη λεκτική βία («είσαι φίδι», «κρύψου στην τρύπα σου», «Θα δεις τι θα σου κάνουμε, θα σε πετάξουμε από το πανεπιστήμιο»), από συναδέλφους που προΐστανται της ομάδας, και ευτυχώς όλη η συζήτηση έγινε από απόσταση. Το καταλαβαίνω γιατί είναι νέοι στην ηλικία και ίσως έτσι έχουν μάθει να εκφράζονται, αλλά το σίγουρο είναι πως δεν είναι πρέπουσα συμπεριφορά, επειδή βγήκα ανοιχτά και επώνυμα να δηλώσω τις αντιρρήσεις μου ή την κριτική μου. Για μένα αυτή η συμπεριφορά δεν δηλώνει τίποτα περισσότερο από ένα κρυφό σκεπτικό “εδώ είναι η ευκαιρία μας να κάνουμε Μπιενάλε και ας την εκμεταλλευτούμε” και δεν ενδιαφέρονται για τη συλλογικότητα. Το πρόβλημα είναι πως όταν κάνεις παρατηρήσεις για τεχνικά προβλήματα θεωρούν πως κάνεις παρατηρήσεις πάνω σε ιδεολογικά θέματα. Κι αυτό είναι τεράστιο λάθος στο επίπεδο επικοινωνίας.

Δεν θα φύγω, αν και μου το ζητάνε, γιατί το εγχείρημα είμαι κι εγώ. Όταν μπαίνεις σε ένα εγχείρημα γίνεσαι η σύστασή του. Δεν φεύγεις, αν δεν σου βγει. Θα πάω στη Βενετία προκειμένου να καταγράψω ό,τι συμβαίνει με βίντεο είτε αυτό είναι ένα κενό περίπτερο, είτε 5 άτομα που μπορεί και να μου την πέσουν, ώστε να κλείσει ο κύκλος και μετά από καιρό να αξιολογήσω και να στοχαστώ το τι συνέβη στη ζωή μου αυτούς τους πέντε μήνες που εμπλέχτηκα στην υπόθεση».

«Δεν θα κάνω κριτική στις απόψεις που εκφράζει ο κύριος Στυλίδης σε ό,τι αφορά το αρχιτεκτονικό κομμάτι» θα πει η Τόνια Κατερίνη, «όπως και δεν με απασχολεί που στο στόχαστρο μπαίνω εγώ, μια και είμαι πρόεδρος του Συλλόγου. Είναι προβληματικό όμως πως στοχοποιεί συγκεκριμένους ανθρώπους, γιατί πιθανόν είναι αυτοί που του απαντούν στα ίσα, ή στοχοποιεί εύκολους στόχους, για παράδειγμα την κυρία Μπαλαούρα λόγω της σχέσης της με τον ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό που είναι προβληματικό στην όλη διαδικασία είναι ο τρόπος με τον οποίο εκφράζει τις θέσεις, ο οποίος είναι πολύ προσβλητικός και επιθετικός. Έχει μιλήσει για φασίζουσες συμπεριφορές, που υπό άλλους συνθήκες θα ήταν ένα casus belli, αλλά νομίζω πως πατάει στην ανοχή μας. Στην ουσία αυτό που επικαλείται είναι πως δεν διαμορφώνονται οι άριστες προϋποθέσεις για τη συμμετοχή του –πέφτει το live streaming– κάτι που το ερμηνεύει ως διαδικασία αποκλεισμού. Κατά τη γνώμη του θα έπρεπε να υιοθετηθούν μόνο οι προτάσεις του, τις οποίες και θεωρεί ως τις πιο σωστές, ενώ ταυτόχρονα μιλάει για συλλογικότητα».

Το σίγουρο πάντως είναι πως όλη αυτή η διαδικασία με τις καλές (και τις τυχόν μεθοδευμένες προθέσεις), τα όποια στοιχεία αυτοσχεδιασμού και τις αντιφάσεις της είναι από μόνη της ένα project για την ελληνική εκδοχή της συλλογικότητας και θα άξιζε να βγουν (αντικειμενικά) συμπεράσματα από αυτή. Το θέμα μας είναι όμως η Μπιενάλε. Ευχόμαστε να πετύχει το εγχείρημα και κυρίως να είμαστε έτοιμοι στα εγκαίνια της διοργάνωσης.

A dialogic place, 2016, Ανθόκοσμος, Ανθή Κοσμά