Η αποκάλυψη μιας εποχής

Αν βρεθείτε το Πάσχα στις ΗΠΑ, αξίζει να επισκεφθείτε την εξαιρετικά επίκαιρη έκθεση που παρουσιάζει το Ωνάσειο Μορφωτικό Κέντρο της Νέας Υόρκης στον Ολυμπιακό Πύργο του Μανχάταν.

Πώς ήταν να ζει κανείς σε μια εποχή σημαντικών κοινωνικο-θρησκευτικών αλλαγών; Πώς συνίσταται η καθημερινότητα ενός κόσμου εν μέσω επαναπροσδιορισμού και ανακατατάξεων; Πώς μια νέα κοινωνική, θρησκευτική και υλική κουλτούρα σταδιακά μπορεί να αντικαταστήσει την παλιά μέσα σε ένα κλίμα αλλαγών σαρωτικών και κατάρρευσης του παλιού κατεστημένου; Η έκθεση «Μετάβαση προς τον Χριστιανισμό - Η τέχνη στην ύστερη αρχαιότητα, 3ος-7ος αιώνας μ.Χ.», που διοργανώνει το Ίδρυμα Ωνάση της Νέας Υόρκης, εκτός όλων των άλλων βοηθά τον επισκέπτη να συνειδητοποιήσει πώς μπορεί μια περίοδος δύσκολη, σκοτεινή, μεταβατική, να ανοίξει τα παραθυρόφυλλα μιας άλλης αναγέννησης. Πόσο αισιόδοξα επίκαιρο μπορεί να ακουστεί σήμερα αυτό στους ζοφερούς καιρούς που ζούμε;

Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου, στο λόγο που εκφώνησε την ημέρα των εγκαινίων εκείνο το βροχερό βράδυ του Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο St Regis, μπροστά στους 600 προσκεκλημένους του, προέβαλε το ιστορικό περιβάλλον στο οποίο εστιάζει η έκθεση στη σημερινή εποχή με πολύ εύγλωττο τρόπο: «…Φανταστείτε μια περίοδο όπου μια μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη χτίζεται στην Ανατολή. Η Δύση υποφέρει από μια οικονομική κρίση που απειλεί να την αφήσει “ανάπηρη”. Οι υπάρχουσες θρησκείες απογοητεύουν και χάνουν σταδιακά την επιρροή τους, ενώ νέα δόγματα εμφανίζονται. Οι κοινωνικές δομές αλλάζουν με καταιγιστικούς ρυθμούς και νέα δεδομένα ηθικής προκαλούν απανωτά σοκ στην κοινωνία. Η φυσική ομορφιά και η συμμετρία του παρελθόντος αντικαθίστανται από αφηρημένες, ξενόφερτες αισθητικές…».

Πιο συγκεκριμένα, το θέμα που παρουσιάζει η ξεχωριστή αυτή αρχαιολογική έκθεση είναι η σύνθετη, πολύπλευρη, ταραγμένη πραγματικότητα εν μέσω επαναπροσδιορισμών και ανακατατατάξεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα από μια σειρά 170 περίπου σπάνιων αντικειμένων και έργων τέχνης που προέρχονται από σημαντικά μουσεία της Ελλάδας, της Κύπρου και των ΗΠΑ, πολλά εκ των οποίων ταξιδεύουν για πρώτη φορά εκτός ελληνικών συνόρων, αποκαλύπτεται μια περίοδος αξιοσημείωτης καλλιτεχνικής δημιουργικότητας στον Ελληνικό κόσμο μεταξύ του 3ου και του 7ου αιώνα μ.Χ., γνωστή ως Ύστερη Αρχαιότητα.

Είναι γεγονός ότι παρά την εντύπωση ορισμένων ότι η ύστερη αρχαιότητα ταυτίζεται με τη Δύση και την παρακμή, την ίδια περίοδο επωάστηκε ουσιαστικά η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και η έκθεση, σύμφωνα με τον ιστορικό του Πανεπιστημίου Πρίνστον Peter Brown και σημαντικό συνεργάτη της έκθεσης, αντικατοπτρίζει την αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τις τελευταίες δεκαετίες οι ειδικοί επιστήμονες αντιλαμβάνονται τους χρόνους παρακμής της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: «Υπήρχε ζωή και μετά τον 3ο αιώνα και αυτή η ζωή ονομάστηκε Ύστερη Αρχαιότητα. Αυτή η έκθεση είναι αφιερωμένη κατά κύριο λόγο στην ανάδειξη της παράξενης και πολυποίκιλης ζωής μιας εποχής που κάποτε είχε βυθιστεί στο σκοτάδι ως εποχή θανάτου και σκότους. Εδώ υπάρχει μια διαφορετική ιστορία, κάτω από ένα διαφορετικό, πιο ειρηνικό ανατολικό ουρανό: η εκκόλαψη ενός Βυζαντινού Πολιτισμού που θα διαρκούσε για περισσότερο από μία χιλιετία… Πρόκειται για την τελευταία και πιο εξωστρεφή από τις σημαντικές εποχές της αρχαιότητας…».

Την έκθεση διοργανώνει από κοινού το Ίδρυμα Ωνάση και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας σε επιμέλεια της διευθύντριάς του Ευγενίας Χαλκιάς και της αναπληρώτριας διευθύντριας Αναστασίας Λαζαρίδου. Μέσα από τα εξαιρετικά εκθέματα που παρουσιάζονται στις αίθουσες του Olympic Tower στη Fifth Avenue, αντιλαμβάνεται κανείς μεταξύ άλλων ότι η μετάβαση από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό δεν έγινε με τον πιο ειρηνικό τρόπο. Αρκεί να παρατηρήσει κάποιος το έξοχο άγαλμα της Αφροδίτης του 1ου αιώνα (φωτό) που βρέθηκε στην Αρχαία Αγορά (και σήμερα ανήκει στη συλλογή του Αρχαιολογικού μας Μουσείου) για να δει τις αλλοιώσεις  που προκάλεσαν με σφυρί οι χριστιανοί πάνω στα χαρακτηριστικά του, για να χαράξουν ένα σταυρό προκειμένου να το «εκχριστιανίσουν».

Ή τα πρόσωπα των φαγιούμ, που ξαναζωντάνεψαν στις βυζαντινές εικόνες σαν μορφές αγίων. Μπορεί να δει όμως ο επισκέπτης και την υπέροχη ποικιλία των θησαυρών της εποχής, όπως τα ασημένια πινάκια από τη Λαμπούσα της Κύπρου, τα ελεφαντοστέινα πλακίδια από τη Μαρώνεια, ψηφιδωτά, εικόνες, κοσμήματα, αρχιτεκτονικά μέλη, νομίσματα, αντικείμενα οικιακής χρήσης, 170 συνολικά σπάνιους θησαυρούς που αποκαλύπτουν όχι μόνο το μέγεθος της δημιουργικότητας της συγκεκριμένης εποχής αλλά και το εύρος του ελληνικού κόσμου, αφού τα εκθέματα προέρχονται από ένα ευρύ γεωγραφικό πλάτος που εκτείνεται από την Κύπρο μέχρι τη Μακεδονία και από τη Συρία μέχρι την Ιταλία.

Η έκθεση συνοδεύεται από έναν πολυτελή κατάλογο και καθόλη τη διάρκειά της είναι προγραμματισμένα δωρεάν σεμινάρια και ξεναγήσεις του κοινού από ειδικούς. Σε μια πόλη σαν τη Νέα Υόρκη, με τόσα μουσεία και τόσο εξοικειωμένο και δύσκολο κοινό, η έκθεση που παρουσιάζεται στον Ολυμπιακό Πύργο με σκοπό να δείξει την «άλλη», την «καλή πλευρά» του Ελληνισμού είναι τόσο μεστή και υποδειγματικά διοργανωμένη, που μόνο σεβασμό και συγκίνηση, ακόμα και στο δύσκολο Φίλιπ Ντε Μοντεμπέλο (θρυλικoύ πρώην πρόεδρου του Metropolitan Museum), κατάφερε να προκαλέσει.

Info: Ως 14/5/12. Η έκθεση είναι ανοιχτή στο κοινό Δευτ.-Σάβ. από τις 10 π.μ. έως τις 6 μ.μ. Η είσοδος είναι δωρεάν. Οι δωρεάν ξεναγήσεις γίνονται κάθε Τρίτη και Πέμπτη στη 1 μ.μ.

Olympic Tower, 645 Fifth Avenue (είσοδος από 51st Street), 212 4864.448, www.onassisusa.org