Το ουρλιαχτό του Γιάννη Κουνέλλη

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην Athens Voice, στο τεύχος της 4ης Απριλίου 2012. 

«Κάνω το ζωγράφο» λέει κάθε τόσο και τινάζει το πέτο του. Ζει σε συνθήκες εγκλεισμού ατελείωτες ώρες μέσα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης όπου ετοιμάζει το νέο του έργο. Ο Γιάννης Κουνέλλης μίλησε στην A.V.

Τo έργο είναι άτιτλο και αταξινόμητο ακόμη – ξέρει τα υλικά. Μέχρι εκεί. «Ήρθα έτσι», παύση και μια κίνηση σαν μικρή υπόκλιση. Δεν έφερε έτοιμα έργα, ζήτησε μόνο: παπούτσια, μάρμαρο, παλτό, σακιά από λινάτσα, παλιά γυαλιά, εφημερίδες, σιδερόβεργες. Κοιτάει το στιβαγμένο υλικό στον κήπο του Μουσείου, καπνίζοντας. «Έχει μια γλωσσική αξία που έρχεσαι να δουλέψεις έτσι – δεν φτιάχνεις κάδρα και τα στέλνεις. Είναι ένας τρόπος να είσαι διαλεκτικός». Η σωματική του σχέση με τα έργα του προφανής. «Όσοι κάνουμε το ζωγράφο έχουμε σχέση σωματική με τη δουλειά μας. Δείτε τον Πόλοκ, τη γενιά μου».

Λίγο πριν την Αθήνα παρουσίασε έργα του στην Κίνα, σε λίγες μέρες φεύγει για τη Ρωσία. Πόσο διαφορετικό είναι να ετοιμάζει ένα έργο όμως για την Ελλάδα – ή μήπως η Ελλάδα είναι μια διαρκώς παρούσα συνθήκη στο δημιουργικό του τρόπο; «Εγώ γεννήθηκα εδώ. Όταν ξαναγυρίζω έχει σημασία για μένα. Για κάποιον που γεννήθηκε εδώ, η Ελλάδα έχει ένα βάρος. Είναι μπροστά σου. Πάντα. Όχι μόνο εδώ. Όπου κι αν είσαι, την έχεις μπροστά σου».

Σαν εικόνα; Καθρέφτη; Σαν συνθήκη. Και στο τέλος-τέλος σαν λογική.

Σας λείπει η Ελλάδα; …(Σιγή)

Είναι η Ελλάδα η πατρίδα σας;

Γεννήθηκα εδώ. Είμαι και Ιταλός… Αγαπώ και τη Γερμανία και την Αγγλία και τη Γαλλία. Σε αυτή την Ευρώπη έζησα τα τελευταία 50 χρόνια. Η Ελλάδα έχει κάτι το ξεχωριστό: εδώ γεννήθηκα, έμαθα τη γλώσσα, είδα όταν ήμουν μικρός τον Παρθενώνα και τον θαύμασα. Είδα κι άλλα πράγματα. Δύσκολο να ξεχάσω τον Εμφύλιο Πόλεμο. Είναι ένα μεγάλο τραύμα. Είναι και παρακμή. Τρομακτικός.

Πέρασε αυτή η τρομακτική εποχή;

Δεν ξέρουμε. Δεν ξέρουμε καν αν πέρασε η μεταπολεμική εποχή. Ζούμε μια καταστροφή ευρωπαϊκή. Είναι μια στιγμή κριτική αυτή που ζει η Ευρώπη. Έχει τα μέσα να την ξεπεράσει, αυτό νομίζω εγώ. Έχει τον πολιτισμό.

Ναι, αλλά στη σκιά της οικονομίας.

Η οικονομία κυριαρχεί στον κόσμο. Εγώ κάνω τον καλλιτέχνη, δεν είμαι υπέρ της οικονομίας. Δεν με ενδιαφέρει. Πιστεύω ότι πρέπει να μάθουμε να φτιάχνουμε. Οι Γερμανοί έχουν μια φιλοσοφία που τους ωθεί να φτιάχνουν πράγματα. Τα υπόλοιπα, τα χρηματιστήρια δεν λέω ότι είναι ανήθικα, μα οπωσδήποτε δεν είναι η πραγματικότητα. Είναι ένας προβληματισμός που φτιάχνει μονάχα ολιγαρχίες.

Του προτείνω να βγούμε έξω, στο δρόμο. Να περπατήσουμε στην Βασιλίσσης Σοφίας. Απέναντι η Βουλή και η αρένα των Αγανακτισμένων. «Οι μόνες χώρες που έχουν τεχνική κυβέρνηση σε όλο τον κόσμο είναι η Ελλάδα και η Ιταλία. Σε όλο τον κόσμο… Νομίζω ότι είναι ένα πείραμα. Και χαλάει την εξουσία των κομμάτων μονάχα» λέει. Η πολιτική τον ενδιαφέρει απόλυτα. Μου το επαναλαμβάνει συνεχώς. «Εγώ είμαι δημοκράτης. Κάθε φορά ψηφίζω (στην Ιταλία). Πάντα. Ακόμη και αν έλειπα ταξίδι γύριζα για να ψηφίσω.  Η πολιτική –το λέει και η λέξη– έχει μια αξία που βγαίνει από το βάθος των πόλεων, τον πολιτική και το κράτος».

Ποια είναι η γνώμη σας για το κίνημα των Αγανακτισμένων;

Και στην Ιταλία είδα πολλά παρόμοια πράγματα, αλλά μέσα από το παράθυρo του ατελιέ μου, στη Ρώμη. Πάντοτε με ενδιέφερε η πολιτική, αλλά δεν βγήκα ποτέ έξω στο δρόμο. Μου αρέσει η πραγματική πολική, δεν νομίζω ότι προσφέρουν κάτι αυτές οι ιδεολογικές παρελάσεις. Δεν υπάρχουν οι όροι για να έχεις ένα αποτέλεσμα από αυτές. Είναι ένας δημοκρατικός προβληματισμός βέβαια. Εγώ δεν βγήκα, γιατί ο ζωγράφος είναι πάντα πίσω απ’ τα παράθυρα, δεν βγαίνει έξω.

Τι είδους συναισθηματική φόρτιση σας προκαλεί η συγκυρία που ζούμε; 

Έχει σημασία η κουλτούρα που έχει ο καθένας. Οι Λατίνοι έχουν μια άλλη εικόνα των συναισθημάτων. Εμείς είμαστε πιο θετικοί… (σταματάει για λίγο και σκέφτεται). Είσαστε, και εγώ μαζί (χαμογελά). Πολλά πράγματα φέρνουν αυτού του είδους την αισιοδοξία. Είναι και ότι ο Οδυσσέας γύρισε νικητής. Η λατινική κουλτούρα δεν το έχει αυτό.

Ποια είναι η σχέση σας με το χρόνο; (Χαμογελάει) 

Έχει μια φυσιολογική αξία. Δεν πρέπει να περιμένεις θαύματα από το χρόνο. Βλέπεις και αν είσαι τυχερός μιλάς.

Είστε τυχερός;

Δεν είμαι άτυχος. Αυτό.

Πώς αντιμετωπίζετε το μέλλον και το παρελθόν;

Το μέλλον δεν έχει σύνορα. Το παρελθόν, εκείνο το αρχαίο και μετά το οικογενειακό –τα βιώματα– είναι πράγματα που ξέρουμε, που έχουν αξία. Λέγεται αναγέννηση, όχι γένεσις. Μπορείς ιδεολογικά να ξαναγεννηθείς. Το μοντέλο είναι το παρελθόν.

Ποια ανάγκη σάς ωθεί να φτιάξετε αυτό το νέο έργο εδώ, στην Αθήνα;

Λες ανάγκη αυτό που λέγεται ποίηση. Ποίηση είναι ότι εγώ κάνω ένα πράγμα που δεν υπάρχει. Έχεις μια συνείδηση, ένα όραμα τρομακτικό: ότι η αρχαία λογική πεθαίνει. Εκεί βρίσκεται η ανάγκη να κάνεις ένα νέο πράγμα. Ο Γκόγια με τις μαύρες ζωγραφικές είχε αυτή τη συνείδηση. Είναι τρομακτικό να αισθάνεσαι ότι η παλιά λογική ήδη πεθαίνει. Το καινούργιο στηρίζεται εκεί. Δεν ψάχνεις ένα φουτουριστικό προβληματισμό, βλέπεις ότι εκείνη η λογική πεθαίνει και φτιάχνεις ένα άλλο πράγμα που δεν υπήρχε. Είναι πολύ δύσκολο να αφήσεις τα παλιά χνάρια της λογικής. Πρέπει να τα βλέπεις. Είναι σαν φάντασμα. Όλη η ζωγραφική είναι ένα φάντασμα.

Η δική σας;

Οπωσδήποτε.

Επιστρέφουμε στο Μουσείο. Προσπαθώ να μιλήσουμε για το έργο. «Θα μιλήσω όταν τελειώσει». Αναρωτιέμαι αν έχει εμμονές – λέξη που δεν αναγνωρίζει. Μου ζητά να του εξηγήσω. «Η γενιά μου είναι κατά αυτών που είχαν ένα στιλ. Εγώ προτιμώ τη διαλεκτική. Ο Πικάσο έκανε την Γκερνίκα, είδε τον πόλεμο και απάντησε. Ο Μοντριάν με το θεοκρατικό της ζωγραφικής του δεν απάντησε στον πόλεμο. Πριν και μετά ήταν ο ίδιος. Εμένα μου αρέσει ο Πικάσο. Δεν είναι ότι θέλω πάντοτε να απαντάω, μα καμιά φορά διανοητικώς πρέπει να απαντάς. Η δημοκρατία στο τέλος κυριαρχεί. Δημοκρατία λέγεται η ελευθερία και η διαλεκτική. Μπροστά σε κάτι τρομακτικό θα ’ναι ωραίο να κάνεις ένα urlo, ένα ουρλιαχτό.

Θα δούμε ένα ουρλιαχτό στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης; Ποιος ξέρει. Ίσως. Γιατί όχι;

Φωτό: Ani Jo