«Χρόνια τώρα, κάνει βουτιές μέσα στο χρόνο κι ανασύρει εικόνες, σκοτεινά κοράλλια του βυθού, σπασμένα παιδικά παιχνίδια και σκιές από δωμάτια διπλοκλειδωμένα» λέει για την ταυτότητα της ζωγραφικής του ο επίκουρος καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών Μάνος Στεφανίδης. Αυτή τη φορά ο γνωστός ζωγράφος δημιούργησε έργα σε τελάρα με λάδια, ακρυλικά και μικτές τεχνικές, σχέδια με κάρβουνο και μολύβι και έργα χαρακτικής με τη μέθοδο της ξυλογραφίας. Η νέα του έκθεση εγκαινιάζεται στις 26 Ιανουαρίου στην γκαλερί Theorema στις Βρυξέλλες με τίτλο «Εικόνες Περιπλάνησης +». Μιλήσαμε μαζί του για τη μικρή ιστορία της νέας του έκθεσης, για τη φλόγα της ζωγραφικής αλλά και την ανάγκη που έχουν οι νέοι άνθρωποι την τέχνη για να ανατρέψουν τις αδικίες του σημερινού συστήματος.
Ποιο είναι το αρχικό ερέθισμα για τα νέα σας έργα; Πάντα με απασχολούσε, τι στ’ αλήθεια θα έκαναν οι πρωτόπλαστοι αν μπορούσαν να φανταστούν τους απογόνους τους να μένουν σε κάποιο όροφο μιας πολυκατοικίας, έχοντας κάποιους άλλους επάνω από το κεφάλι τους, ενώ οι ίδιοι να πατούν ταυτόχρονα κάποιους άλλους. Μόνοι, αποκομμένοι από τον συνάνθρωπό τους. Τώρα βεβαίως οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη έχουν συνηθίσει έναν τρόπο ζωής που άλλοι τους έχουν δρομολογήσει. Στο βάθος όμως, όλοι θα ‘θελαν έναν οίκο στα μέτρα τους. Όλοι ακροπατώντας θα ήθελαν να φύγουν. Αυτή η φυγή από το αστικό τοπίο που ποτέ δεν παίρνει σάρκα και οστά, με απασχολεί στην τελευταία μου δουλειά. Είναι μια συνέχεια, μια εξέλιξη από τότε που οι καμένες, αφαιρετικές τοπιογραφίες, έδιναν τη θέση τους στα παράθυρα και αυτά με τη σειρά τους, στα παράθυρα της εικόνας, στις κιβωτούς, στις όμορφες πόλεις, στα τεχνοπαίγνια, και τέλος στις εικόνες περιπλάνησης, στα αστικά δηλαδή τοπία, με τον άνθρωπο χαμένο στο όνειρό του, μέσα σε ένα αφιλόξενο τοπίο απομόνωσης με συντροφιά όχι το φυσικό περιβάλλον, τα δέντρα, τα πουλιά και τα ποτάμια, αλλά μια εικονική πραγματικότητα μέσω διαδικτύου.
Ποια είναι τα υλικά που δουλέψατε αυτή τη φορά; Πάντα προσπαθώ να προσεγγίζω όλα τα μέσα και όλες τις τεχνικές που μου παρέχουν τα υλικά είτε έχουν σχέση με τη ζωγραφική είτε όχι. Με τα υλικά εξάλλου πάντα είχα ένα πάθος. Από πολύ μικρός στο χωριό μου πάντα ήθελα να φτιάχνω τα πράγματα που έβλεπα να κάνουν οι μεγάλοι. Έφτιαχνα τα παιγνίδια μου από πολύ «φτωχά» υλικά έχοντας απαιτήσεις τελειότητας. Αυτά πάντα με συντροφεύουν, γι αυτό και η αγάπη μου στο χώμα, στο πριονίδι, στην άμμο, (κυρίως στα πρώτα μου έργα). Αλλά και η ξυλογραφία και οι κατασκευές. Στην Αθήνα αργότερα η τυπογραφία ήταν εκείνη που με έκανε να ερωτευτώ τα φροντισμένα έντυπα και τα καλαίσθητα βιβλία, γι αυτό και τα περιοδικά τέχνης αλλά και οι συλλεκτικές εκδόσεις που κάνω. Η Σχολή Καλών Τεχνών μου άνοιξε δρόμους στο σχέδιο, στο χρώμα, στη χαρακτική και η τεχνολογία στο video. Μπορώ λοιπόν να πω πώς πολλά από αυτά τα υλικά και τις τεχνικές τα χρησιμοποιώ στην τελευταία μου δουλειά, η οποία είναι αποτέλεσμα των τελευταίων τεσσάρων με πέντε χρόνων.
Το αγαπημένο σας έργο από αυτή τη σειρά; Λέμε συνήθως πως το καλύτερο έργο μας θα είναι το επόμενο. Το πιστεύει θαρρώ ο κάθε συνειδητοποιημένος δημιουργός. Ξέρει ακόμα ο ποιητής πως το καλύτερο ποίημα είναι εκείνο που δεν γράφτηκε ακόμα. Πέρα από αυτό πιστεύω ότι στο τέλος κάθε ενότητας, υπάρχει κάποιο έργο που κάθε φορά ανοίγει ένα καινούριο παράθυρο. Είναι ένα έργο που μπορεί να διαφέρει από τα άλλα. Όχι βεβαίως ως προς το σκεπτικό της συγκεκριμένης ενότητας, αλλά ας πούμε ως προς την πλαστική αντιμετώπιση της φόρμας. Πάντα υπάρχουν τέτοια έργα που ο καλλιτέχνης τα ξεχωρίζει και συνήθως τα κρατάει στην προσωπική του συλλογή. Ας πούμε λοιπόν ότι αυτά τα έργα είναι τα αγαπημένα. Σ’ εμένα τουλάχιστον έτσι λειτουργεί.
Οι πιο ισχυρές σας επιρροές; Όταν είσαι νέος, εύκολα μπορείς να εστιάσεις σ’ έναν καλλιτέχνη και να ισχυρίζεσαι με βεβαιότητα πως αυτός και μόνο σου αρέσει, και ότι οι βασικές σου επιρροές είναι μόνον από εκείνον. Στέκεσαι επί παραδείγματι στον Ρέμπραντ, ή στον Βαν Γκογκ, ή στον Σίλε, ή στον Τζιακομέτι, ή στον Κλίμπτ, ή στον Τάρνερ, ή και σε πολλούς από τους έλληνες καλλιτέχνες. Μεγαλώνοντας όμως αρχίζεις να βλέπεις τα πράγματα διαφορετικά. Μπορείς και πρέπει να σταθείς πέρα από αυτούς που σε επηρέασαν . Τότε μπορεί να σε επηρεάσει έντονα ένα παιδικό ανάγνωσμα, ένας φιλόσοφος, ένας ποιητής, ένας σκηνοθέτης και φυσικά τα βιώματα και τα συναισθήματα. Εμένα βαθιά καθόρισε γενικά τη δημιουργική μου πορεία ο Ερωτόκριτος, που μου διάβαζε μικρός σαν ήμουν η μητέρα μου στο τζάκι, όπως και το αναγνωστικό της πρώτης δημοτικού με τα υπέροχα χαρακτικά του Κ. Γραμματόπουλου. Το χωριό μου επίσης, τα ποτάμια του και τα βουνά του! Είναι φανερό εξάλλου.
Ένας απαράβατος κανόνας που πρέπει να τηρεί ένας ζωγράφος. Δεν θα μιλήσω για όλα εκείνα που θεωρούνται τετριμμένα όπως ότι ο ζωγράφος θα πρέπει να μελετάει, να δουλεύει, να παρατηρεί, να κάνει ταξίδια, να βλέπει εκθέσεις και να διαβάζει ποίηση. Είναι προφανές ότι όλα αυτά και άλλα ισχύουν. Είναι δεδομένα. Το κυριότερο όμως κατά τη γνώμη μου, είναι το κατά πόσο στο πέρασμα του χρόνου έχει μείνει άσβεστο εκείνο το πάθος που κάποτε μπορεί στον φιλόδοξο νεαρό ζωγράφο να είχε εμφυσήσει έρωτα στο χρωστήρα του ζωγράφου, αλλά και στην «μυθική» ζωή του. Αυτή η φλόγα είναι ο κανόνας!
Πώς πιστεύετε ότι λειτουργεί η τέχνη για τους ανθρώπους στις μέρες μας; Πολλοί μιλούν για λύτρωση και παρηγοριά, άλλοι περιμένουν να πάρει θέση. Εσείς τι πιστεύετε; Πιστεύω ότι λειτουργεί με την ίδια ένταση που επιβάλλεται να λειτουργεί σε κάθε χρονικά δύσκολη στιγμή για την ανθρωπότητα. Μην ξεχνάτε ότι ο άνθρωπος αν δεν τραγουδήσει πεθαίνει. Το θέμα βέβαια δεν είναι η τέχνη μόνο να παρηγορήσει ή να λυτρώσει, αλλά και να υποκινήσει καταστάσεις ή ακόμα και …επαναστάσεις. Το γεγονός αυτό δεν είναι μια θέση από μόνο του; Πως αντέχουν οι λαοί την καταπίεση; Πως αντιστέκονται; Νομίζετε χωρίς τον χορό ή το θέατρο και το τραγούδι; Χωρίς τις τέχνες; Σήμερα οι νέοι άνθρωποι τολμούν και επιδιώκουν την ανατροπή όλων αυτών των εγκληματικών καταστάσεων που συντελούνται, γιατί γνωρίζουν ότι η κοινωνία θα έχει πάντα στο πλευρό της τους ποιητές, τους ηθοποιούς, τους ζωγράφους. Σίγουρα η τέχνη δεν μπορεί να κάνει η ίδια την επανάσταση, μπορεί όμως σε περιόδους κρίσης να πάρει θέση και να σταθεί δίπλα στο δοκιμαζόμενο λαό. Και είναι παρήγορο το ότι η σοβαρή τέχνη αντιστέκεται στο ξεδιάντροπο life style της τηλεόρασης και μερικών εντύπων. Είναι ελπιδοφόρο που υπάρχουν και επιμένουν δεκάδες μουσικά, θεατρικά και χορευτικά σχήματα.
Μια συμβουλή που σας έδωσε ένας δάσκαλος – συνάδελφος στο ξεκίνημα της καριέρας σας και αποδείχτηκε σοφή; Σαν σφουγγάρι πάντοτε ρουφούσα τις συμβουλές από ανθρώπους της τέχνης αλλά και γενικότερα. Ασχέτως αν αργότερα υποσυνείδητα - κυρίως το βράδυ όταν πήγαινα για ύπνο - τις περισσότερες τις πέταγα. Σίγουρα μερικές από αυτές τις κρατούσα και ακόμα με ακολουθούν. Θυμάμαι ένα φίλο κρητικό στα γυμνασιακά μου χρόνια, λίγο μεγαλύτερο από μένα. Διάβαζε με μανία, μου δάνειζε βιβλία, παρακινώντας με να διαβάζω Καζαντζάκη και Ντοστογέφσκυ. Αργότερα θυμάμαι να μου λέει «θα παρατήσω κάποτε τους ηλιακούς θερμοσίφωνες και θα ασχοληθώ με τη μελέτη και το γράψιμο». Το έκανε. Θυμάμαι ακόμα έναν άλλο φίλο. Ζωγράφος εκείνος και γραφίστας δεν χρειάστηκε να με συμβουλέψει αν και συχνά μου έλεγε αστειευόμενος «Όταν πεθάνω ποιον θα έχεις να ρωτάς». Αυτός με επηρέασε με τον μποέμικο τρόπο που ζούσε, τα χιλιάδες ενδιαφέροντα και τις απίθανες μικροσυλλογές που έκανε.
Οι συμβουλές που εσείς με τη σειρά σας δίνετε στα νέα παιδιά. Τους συμβουλεύω να παρατηρούν, να διαβάζουν, να σχεδιάζουν, να πειραματίζονται συνεχώς με νέα υλικά, κυριευμένοι από πίστη γι αυτό που κάνουν. Να ταξιδεύον κυρίως εντός τους και να βλέπουν τις εκθέσεις των συναδέλφων τους. Αλλά και να αμφισβητούν με σεβασμό τους δασκάλους αφού το ζητούμενο πάντα θα είναι να τους ξεπεράσουν σπρώχνοντας τα πράγματα λίγο πιο μπροστά.
Η καλύτερη έκθεση που είδατε τελευταία και γιατί; Την Κυριακή που πέρασε πήγα στο Μουσείο Μπενάκη. Χάρηκα την έκθεση του Νίκου Χουλιαρά. Ενός προικισμένου πολυτάλαντου καλλιτέχνη. Ταξίδεψα στην προσωπική του ποιητική γραφή. Γραφή έντονα εξπρεσιονιστική με μεταφυσικές και σουρεαλιστικές διαστάσεις και παρασύρθηκα από τις μουσικές του διασκευές στα ηπειρώτικα τραγούδια. Την ίδια μέρα πέρασα από τα « Άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης». Μια λαμπρή έκθεση που όμως εδώ γίνεται φανερή η έλλειψη μιας πραγματικά μεγάλης Πινακοθήκης-Μουσείο, ώστε κάθε φορά να μην είναι τόσο στριμωγμένα τα έργα, καθιστώντας πολλές φορές αδύνατη τη θέασή τους. Η κλοπή το ίδιο βράδυ του έργου του Πικάσο και άλλων έργων δείχνει πόσο το κράτος μεριμνά για την πνευματική του κληρονομιά. Στο μουσείο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης μου άρεσε επίσης η ποιητική λιτότητα του εικαστικού (ζωγράφου και γλύπτη) Μιχάλη Κατζουράκη και το ταξίδι που μας πρόσφερε η Βάσια Καρκαγιάννη παρουσιάζοντάς μας το όλον έργο τού καλλιτέχνη.
Καλλιτέχνες της νέας γενιάς που σας αρέσουν; Δεν θα αναφερθώ σε ονόματα. Είναι αλήθεια όμως πως υπάρχει πλούσιο εικαστικό αλλά και γενικότερα καλλιτεχνικό δυναμικό στη χώρα μας. Μέριμνα δεν υπάρχει γι’ αυτό. Ο υπουργός πολιτισμού ο κύριος Γερουλάνος (και το πρόβλημα βεβαίως δεν είναι μονάχα ο σημερινός υπουργός) δίνει την εντύπωση πως το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το ποδόσφαιρο. Ευκαιρία βέβαια να αποδείξουμε στην πλευρά εκείνη του κράτους που θέλει μονίμως να μας πατρονάρει, πως μπορούμε και μόνοι μας!
*Ο ΓΙάννης Στεφανάκις γεννήθηκε στην Γρηγοριά Ηρακλείου Κρήτης το 1951, σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, ζωγραφική, χαρακτική, αγιογραφία, καθώς και τέχνη του βιβλίου και τυπογραφία. Εκδίδει τα περιοδικά τέχνης: «Νέο Επίπεδο» και «Τεχνοπαίγνιον» και κάνει συλλεκτικά βιβλία (εκδόσεις Χειροκίνητο).Έχει κάνει σκηνικά για το θέατρο, έχει διοργανώσει σεμινάρια χαρακτικής και έχει συνεργαστεί με εκδοτικούς οίκους και λογοτεχνικά περιοδικά. Διδάσκει σχέδιο και χαρακτική στη σχολή Ακτο
19°
