2η Μπιενάλε της Αθήνας #1

XYZ - Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio, Αυγουστίνος Ζενάκος

Σχεδόν τρελοί
Ως ΧΥΖ αρχίσαμε να συζητάμε το σχέδιο διοργάνωσης της Μπιενάλε της Αθήνας το 2005. Έπεσε σχεδόν σαν αστείο σε μια καλοκαιρινή νυχτερινή κουβέντα του ποτού, η οποία όμως μπήκε σε εφαρμογή σχεδόν την επόμενη ημέρα. Δεν μπορεί εύκολα κάποιος σε ένα μικρό κείμενο να εξιστορήσει τις εκατοντάδες ιστορίες και περιπέτειες που έχουμε ζήσει κατά τη διοργάνωση των δύο πρώτων Μπιενάλε. Στην πρώτη ήμασταν άπειροι, δεν είχαμε καμιά τεχνογνωσία, δεν άνοιγαν εύκολα οι πόρτες που χτυπούσαμε γιατί ελάχιστοι έξω από το χώρο της τέχνης ήξεραν τι είναι μία Μπιενάλε. Από την άλλη είχαμε να οργανώσουμε την έκθεση που εμείς επιμεληθήκαμε, οπότε μπορούσαμε να απλωθούμε σαν παραγωγή μέχρι εκεί που έφταναν οι ικανότητές μας. Φέτος η Μπιενάλε διπλασιάστηκε σε μέγεθος, ενώ οι επιμελητές έγιναν 7 σε 6 διαφορετικές εκθέσεις. Αυτό πολλαπλασίασε σε ασύλληπτο βαθμό τη δυσκολία του εγχειρήματος, ήταν σαν να ξεκινούσαμε σχεδόν από την αρχή και μάλιστα κάτι κολοσσιαίο. Ταυτόχρονα και ακριβώς στη μέση της προετοιμασίας έγινε το οικονομικό κραχ και η αγωνία μας ήταν να καταφέρουμε να μην κάνουμε καμιά περικοπή, τη στιγμή που όλοι είχαν είτε σταματήσει τις μεγάλες παραγωγές είτε τις είχαν δραστικά σμικρύνει.

Αυτές οι προσωπικές εξιστορήσεις δεν αφορούν βέβαια το ίδιο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Το “Heaven” ήρθε να απαντήσει στο αίτημα και στις συνεχώς κλιμακούμενες αγωνίες της εποχής μας. Καθώς όλες οι Μπιενάλε ως περιοδικές εκθέσεις κάνουν μια ιστορική τομή σε ένα διάστημα δύο ετών, η μυρωδιά και το πνεύμα του 2009 δεν θα μπορούσαν να είναι ίδια με αυτά του 2007. Εκεί που το “Destroy Athens” ήταν ένα προσωπικό και σκοτεινό αφήγημα με φόντο την γκρίζα Αθήνα, το “Heaven” είναι μια σπονδυλωτή εργασία πολλών επιμελητών πάνω σε ένα από τα λίγα οικουμενικά μεγάλα αφηγήματα – την πορεία προς τη λύτρωση και την επιστροφή στην αθωότητα, την οποία και οραματιστήκαμε στο μέρος της Αθήνας που προσφέρει οπτική διαφυγή και απεριόριστη πρόσβαση προς τον ορίζοντα, στο μέρος που ονομάζεται Εδέμ. Ταυτόχρονα το “Heaven” είναι και μια σπουδή στο επέκεινα, σε αντιδιαστολή αλλά και σε συνέχεια του “Destroy Athens” το οποίο τελείωνε με τη ματαίωση του φυσικού θανάτου. Όμως κάπου εκεί τελειώνει και η δική μας συμμετοχή ως καλλιτεχνικοί διευθυντές της Μπιενάλε και αρχίζει να μιλάει το έργο των επιμελητών που προσκαλέσαμε και των καλλιτεχνών που αυτοί έχουν επιλέξει. Ελπίζουμε στην πολυσημία και στο διάλογο, τον οποίο αυτές οι 6 εκθέσεις ορίζουν να βρει ο θεατής πέρα από μια πολυσυλλεκτική καταγραφή των σημερινών τάσεων στα εικαστικά και πολλές αφηγήσεις που θα του μιλήσουν προσωπικά και που θα φυλάξει μαζί του καιρό μετά το καλοκαίρι του 2009. 

Τίποτα από όσα καταφέραμε φέτος δεν θα ήταν δυνατό να συμβούν χωρίς την υποστήριξη της Ομάδας Φίλων της Μπιενάλε, των θεσμικών και ιδιωτικών υποστηρικτών μας, όπως του ΥΠΠΟ, των Ολυμπιακών Ακινήτων, των ιδρύματων Νιάρχου και Ωνάση μεταξύ πολλών άλλων διεθνών ιδρυμάτων, καθώς και της Cosmote, του μεγάλου χορηγού μας, που επέλεξε την Μπιενάλε της Αθήνας ως το μέγα χορηγικό της έργο για φέτος, όπως και του Οργανισμού Λαμπράκη και των φίλων στην ATHENS VOICE που μας στηρίζουν από την πρώτη Μπιενάλε.

Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει τα τελευταία 4 χρόνια στην Αθήνα. Σαν ομάδα μάς ηδονίζει να φτιάχνουμε κάτι από το μηδέν, από μια απλή κόλλα χαρτί με μερικές σκόρπιες ιδέες, και ύστερα να το βλέπουμε μπροστά μας. Το “Heaven” ξεκίνησε από ένα μικρό χαρτάκι και τώρα καταλαμβάνει την παραλία του Φαλήρου, και περιμένει χιλιάδες επισκέπτες από το εξωτερικό καθώς και το κοινό ολόκληρης της Αθήνας. Έχει πλάκα να έχεις ανοικονόμητα όνειρα, αλλά ακόμα μεγαλύτερη να τα κάνεις πραγματικότητα. Όσοι βλέπουν σε έργα κλίμακας μια άσκηση φιλοδοξίας ή και ματαιοδοξίας, τους απαντούμε πως ό,τι κάνουμε το κάνουμε γιατί είμαστε δημιουργοί και μάλιστα σχεδόν τρελοί.

*καλλιτεχνικοί διευθυντές της Μπιενάλε

Ανδρέας Αγγελιδάκης

O αρχιτεκτονικός σχεδιασμός

Η σκέψη ότι κανείς θα προσπαθούσε να περιγράψει τον Παράδεισο με μια κατασκευή μού φαίνεται αστεία, κι όμως τελικά αυτό κάνουμε πάντα με οτιδήποτε χτίζουμε: προσπαθούμε να δημιουργήσουμε το δικό μας Παράδεισο.

Το κτίριο στο οποίο στεγάζεται η 2η Μπιενάλε της Αθήνας λειτουργεί σαν μια περίληψη του συνόλου της εμπορικής κατασκευής στην Ελλάδα. Βλέποντάς το σαν εκθεσιακό χώρο, φαντάστηκα ένα ιδεατό σετ κατασκευών για την τέλεια έκθεση, το παιχνίδι που θα κάνει τα πάντα τέλεια. Μακριοί καθαροί τοίχοι, διάδρομοι, λευκές επιφάνειες, ένα τέλειο σετ χτισίματος για τον τέλειο λευκό κύβο. Αντί αυτού, ο Παράδεισος περνάει σαν άνεμος και σκορπίζει τα τέλεια συστατικά του χώρου για τέχνη, αφήνοντας μισοτελειωμένους τοίχους, τυχαία έπιπλα, βιντεοδωμάτια και πρεβάζια, μετατρέποντας τα πάντα σε ένα χώρο σε συνεχή εξέλιξη, κίνηση, κατασκευή αλλά και ερείπωση.

Η 2η Μπιενάλε της Αθήνας εξαπλώνεται και σε μια περιοχή 3 περίπου χιλιομέτρων κατά μήκος της παραλίας του Φαλήρου. Στη μία άκρη της περιοχής βρίσκεται η Γέφυρα, στην άλλη άκρη η Σκηνή, μια υπάρχουσα κατασκευή πάνω σε τσιμεντένια προβλήτα, ένα κάδρο που μας ωθεί να κοιτάξουμε προς τη θάλασσα, τον ορίζοντα. Κατά μήκος της ενδιάμεσης παραλίας έργα και δράσεις συντάσσουν τα εκτιθέμενα αντικείμενα της Μπιενάλε, αν και στην κυριολεξία ολόκληρη η περιοχή είναι αντικείμενο έκθεσης. Η επιλογή της τοποθέτησης της Μπιενάλε στο παλαιό Φάληρο από την ομάδα ΧΥΖ ήταν ουσιαστικά μια επιλογή επιμελητή. Η περιοχή του Φαλήρου αντιπροσωπεύει σχεδόν όλες τις κοινωνικές ομάδες της πόλης, ένα κολάζ από τα πάντα – πλούσιοι πλοιοκτήτες δίπλα σε εργαζομένους μετανάστες, ηλικιωμένοι δίπλα σε πιτσιρίκια που κάνουν skate, προσδοκίες δίπλα στην απογοήτευση, ολοκαίνουργιες επενδύσεις δίπλα σε ερείπια. Η πρώτη σχεδιαστική πρόταση για την Μπιενάλε της Αθήνας ήταν μια σειρά από πλατφόρμες θέασης της περιοχής, σημεία στίξης στο τοπίο, σαν η έκθεση να ήταν ήδη εκεί και εμείς απλώς να σημειώναμε τις οπτικές γι’ αυτό τον Παράδεισο που είναι φτιαγμένος από τα συντρίμμια της πραγματικότητας. Σαν ένα σετ κατασκευών που έμεινε στη μέση της σύνθεσης, οι πλατφόρμες και οι σημειώσεις ίσως και να μην έχουν πάντα νόημα, δεν ξέρεις ακριβώς τι σου δείχνουν γιατί η περιοχή αλλάζει και εξελίσσεται συνέχεια, με το που γυρίσεις το κεφάλι να κοιτάξεις δίπλα ο Παράδεισος έχει εξαφανιστεί. Το σετ κατασκευών είναι διασκορπισμένο στην παραλία, μερικές φορές για να σου εστιάσει την προσοχή, άλλες φορές περιμένοντας κάτι να εμφανιστεί.

{ Καλλιτεχνικοί Διευθυντές: ΧΥΖ – Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio, Αυγουστίνος Ζενάκος

Επιμελητές: Δημήτρης Παπαϊωάννου & Ζάφος Ξαγοράρης, Χριστόφορος Μαρίνος, Νάντια Αργυροπούλου,  Cay Sophie Rabinowitz, Diana Baldon, Chus Martinez

Σχεδιασμός έκθεσης: Ανδρέας Αγγελιδάκης}