Εικαστικα

Η «παρανοϊκή» γλυπτική του Λεωνίδα Χαλεπά

Ελλάδα έχεις ταλέντο

Ο απόγονος του μεγάλου έλληνα γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά έχει να αντιπαλέψει με το προγονικό όνομα αλλά και τους αέρηδες της Τήνου, όπου πρόσφατα ανέλαβε τη διεύθυνση του Προπαρασκευαστικού και Επαγγελματικού Σχολείου Καλών Τεχνών Πανόρμου. Μιλήσαμε μαζί του για τα καλούπια της τέχνης και της ζωής.

«Δύο Κενοί Χώροι Διαχωριζόμενοι Από Τοίχο». Μάρμαρο, 2012, 155×139×269cm

Πότε και πώς αποφάσισες να αφοσιωθείς στην τέχνη της γλυπτικής; Μολονότι δεν είχαμε έργα του Γιαννούλη Χαλεπά και δεν είχα έρθει σε επαφή με το έργο του παρά μόνο σε μουσειακούς χώρους, ο Χαλεπάς και η γλυπτική ήταν μια ιστορία που την είχα ακούσει μικρός, μια αναφορά στην παράδοση των παλιών τηνιακών εργαστηρίων που δραστηριοποιούνταν όχι μόνο στο νησί αλλά και στη Μικρά Ασία, στη Ρουμανία και στην Αθήνα. Οι πρόγονοί μου είχαν μια τέτοια επιχείρηση.

«Κοσμικά Σκουπίδια». Μπρούτζος, ξύλινη βάση, 2011, 89.3×19.6×46cm

Αυτό πάντως που με έκανε να πιστέψω στην αξία της δράσης του καλλιτέχνη ήταν μία επίσκεψή μου στο ΕΜΠ όταν ήμουν 15 χρονών, για μια διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων. Όταν τέλειωσε, περπάτησα στον χώρο της Σχολής Καλών Τεχνών (τότε η γλυπτική στεγαζόταν ακόμη στην Πατησίων) και εντυπωσιάστηκα από τα συνθήματα στους τοίχους, τα καλούπια στους διαδρόμους και από τα δύο μνημεία παραδίπλα και εντός του Πολυτεχνείου, αυτό για τους αγωνιστές ενάντια στη δικτατορία και αυτό για τους πεσόντες φοιτητές κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Έτσι, κάπως συνέδεσα στο μυαλό μου την τέχνη με κάποιον κοινωνικό στόχο. Από τότε ήθελα να σπουδάσω στη Σχολή Καλών Τεχνών, και συγκεκριμένα γλυπτική.

«Μικρό Παρανοϊκό Αυτοκινητάκι». Μέταλλο, Renault 5, 2014, 357×175×318cm

Πώς σου ήρθε η ιδέα για το «Παρανοϊκό μικρό αυτοκινητάκι»; Το «Αυτοκινητάκι» το δούλεψα στο συμπόσιο γλυπτικής που έγινε το περασμένο καλοκαίρι στο Ελληνικό Ιωαννίνων, υπό την αιγίδα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεόδωρος Παπαγιάννης. Ο Θόδωρος Παπαγιάννης είναι ο δάσκαλός μου στη γλυπτική και θέλω να τον ευχαριστήσω που μου έδωσε την ευκαιρία και παρείχε τις συνθήκες να δουλέψω αυτό το έργο.

Το «Αυτοκινητάκι» στηρίζεται σε ένα προηγούμενο έργο μου, το οποίο είναι από πέτρα και το δούλεψα στο Vermont των ΗΠΑ, με τίτλο «Δύο Άδειοι Χώροι Διαχωριζόμενοι Από Τοίχο». Δεν είχα καμία προηγούμενη ιδέα τι να κάνω με εκείνη την πέτρα. Ήθελα όμως να τη δουλέψω. Επίσης πίστευα και πιστεύω ότι ίσως να μην είναι τόσο αναγκαίο να έχει κανείς συλλάβει κάποια ιδιαίτερα ευρηματική ιδέα για να φτιάξει ένα έργο. Έτσι αποφάσισα να σκαλίσω απλώς έναν κενό χώρο με ένα ντουβάρι μέσα του. Οι «Χώροι» ήταν το πρώτο κάπως μεγαλύτερο έργο όπου ρίσκαρα την άποψή μου ότι οι ιδέες ίσως να μην παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο όσο η αγάπη του καλλιτέχνη για το έργο του και η κατά το δυνατόν άρτια εκτέλεσή του.

Το «Αυτοκινητάκι» στηρίζεται στην ίδια αρχή. Δεν σκέφτηκα τόσο πολύ το σχήμα του (και γι’ αυτό εξάλλου το δούλεψα ξαπλωτό χωρίς να βλέπω πώς θα φαίνεται τελικά όταν θα στηνόταν όρθιο), αλλά ήθελα να βγει συγκεκριμένο και σαφές. Γιατί να έπρεπε να είναι ίσιο ή οτιδήποτε άλλο περιμένει κανείς; Ας ήταν ό,τι έβγαινε. Ας ήταν αυτό το συγκεκριμένο σχήμα, μέσα στο σύμπαν των δισεκατομμυρίων σχημάτων. Δεν έβλεπα τι θα μπορούσε να απαγορεύσει σε αυτό το πράγμα να είναι αυτό που είναι, με την όποια μορφή θα αποκτούσε. Όπως υπάρχουν τόσα και τόσα πράγματα στον κόσμο, έτσι θα υπήρχε και αυτό. Τελικά, αυτό το σκεπτικό οδήγησε στο να δημιουργηθεί ένα κατά κάποιον τρόπο παρανοϊκό αντικείμενο στο μέσο του πουθενά. Επίσης, το έργο είναι και ένα boundary object (ένα αντικείμενο που ανήκει σε πολλές κατηγορίες ταυτόχρονα, δηλαδή σκουπίδι, έργο τέχνης, οικογενειακό κειμήλιο κλπ).

«Ροζ Όχημα». Μέταλλο, φωσφορίζον χρώμα, τροχοί από καρότσι, 2010, 112×60×40cm

Τι προσδιορίζεις ως ερέθισμα και τι σε κινητοποιεί να προχωρήσεις στην επεξεργασία και την ολοκλήρωση ενός έργου; Οτιδήποτε προκαλεί την προσοχή μου, τα αντικείμενα (τα άβια και τα έμβια), γενικώς όλες οι καταστάσεις και οι συνθήκες που κινητοποιούν το μυαλό μου. Όλα γύρω μου μπορούν να είναι πιθανά ερεθίσματα. Κινητοποιούμαι από την αγάπη να δημιουργώ πράγματα και από την πίστη μου ότι η τέχνη έχει τον εξής ρόλο: Ενώ οι γνώσεις μου είναι πεπερασμένες, οι αισθήσεις μου απορροφούν γνώση που εγώ μεν δεν συνειδητοποιώ αλλά την κουβαλάω στον νου μου.

«Αυγό». Μάρμαρο, 2004, 52×35×35cm

Ας πούμε λοιπόν ότι εκφράζω τα δεδομένα της εποχής μου, όπως, για παράδειγμα, τα βράγχια ενός ψαριού θα προδίδανε τη σύσταση του νερού της λίμνης στην οποία κολυμπάει. Οπότε, ας πούμε ότι, καθώς φτιάχνω τα αντικείμενά μου, κατά τη διαδικασία κατασκευής εγκιβωτίζω μέσα τους γνώση ανάλογη με «τη σύσταση του νερού της λίμνης». Αυτό γίνεται χωρίς να το προκαλώ. Γίνεται έτσι και αλλιώς, αυτόματα. Οπότε, αν κάποιος δει τα αντικείμενά μου, παίρνει μια γεύση της εποχής μου όπως τη ζω. Όπως όταν βλέπουμε έργα τέχνης από αλλού.

«Αρχαϊκό / Αντικύκλωπας». Μάρμαρο, 2008, 32×22×45cm

Έχεις κάποιο εργαστήριο-γιάφκα στο οποίο δουλεύεις; Εργάζομαι στο σπίτι μου. Εκεί έχω το εργαστήριό μου, το οποίο, ενώ είναι σχετικά μικρό για γλυπτική, περίπου 12 τετραγωνικά, παρ’ όλα αυτά μου φαίνεται άνετο. Έξω βάζω τα υλικά μου. Έχει τάξη, όλα τα εργαλεία και τα υλικά είναι στη θέση που πρέπει να είναι και προσαρμόζομαι αναλόγως του τι φτιάχνω. Είναι στην περιοχή του Νέου Ψυχικού.

Άτιτλο. Τσιμέντο, γυάλινο μπουκάλι, πλαστικό δοχείο, γύψος, χαρτί, σπάγκος, μέταλλο, 2010, 26.7×81.9×23.5cm

Πόσο σε έχει εμπνεύσει η Αθήνα σαν πόλη και σε ποιες γειτονιές της προτιμάς να βολτάρεις; Η Αθήνα είναι ένα μεγάλο οικιστικό σύνολο, με τεράστια ιστορικότητα, συμβολισμούς και αλληλοσυσχετίσεις. Ζω εδώ από τότε που γεννήθηκα, το 1976. Από τη στιγμή που μπορούσα να κινούμαι μόνος μου, δεν έχανα ευκαιρία να μετακινούμαι, να κάνω τις δουλειές μου και να βλέπω τους φίλους μου, οπουδήποτε στη πόλη.

Η Αθήνα υπήρχε για χιλιάδες χρόνια, και εύχομαι να συνεχίσει να υπάρχει για χιλιάδες χρόνια. Σαν κέντρο της βλέπω την Ακρόπολη. Κινούμαι παντού, αλλά συνήθως πάω βόλτες στην περιοχή της Νεάπολης, γύρω από το λόφο του Στρέφη, Λυκαβηττό και Εξάρχεια. Όταν περπατάω στην Αθήνα και βλέπω κόσμο από αλλού, προσωπικά χαίρομαι. Θεωρώ ότι ο «ξένος» είναι πλούτος για έναν τόπο και νιώθω άνετα με την πολλαπλότητα στην κοινωνία.

«Διάκι». Μάρμαρο, 2009, 90×22×64cm

Γλύπτες που θαυμάζεις; Πάντα χαίρομαι το γεγονός της τέχνης, ανεξαρτήτως ονομάτων, εποχών και εθνικοτήτων. Προσπαθώ να εκτιμώ τη γλυπτική που βλέπω πέρα από τα στερεότυπα που έχουν διαμορφώσει αυτό που λέμε «καλαισθησία». Οι ανώνυμοι δημιουργοί της φυλής Baining της Νέας Βρετανίας (Αρχιπέλαγος του Bismarck, βορείως της Νέας Γουϊνέας), οι γλύπτες που έφτιαξαν τους Κούρους, οι μάστορες του ναού του Διός στην Ολυμπία, ο Constantin Brancusi. Και πολλοί άλλοι. Είναι δύσκολο να αναλύσω το γιατί τους θαυμάζω, πάντως, όταν βρεθείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, δείτε το κενό μεταξύ των χεριών των Κούρων και του σώματός τους. Παρατηρείστε το σχήμα, πόσο αψεγάδιαστο, πόσο στην εντέλεια είναι σχεδιασμένο. Ένας ψιλόλιγνος κενός χώρος μεταξύ του χεριού και του σώματος, φτιαγμένος με ώρες επί ωρών σκαλίσματος λίγο-λίγο, που φαίνεται σαν ο μάστορας να εξάντλησε το σχήμα, σα να μην υπήρξε κανένας συμβιβασμός. Σαν οι ώρες δουλειάς να μην παίζουν κανένα ρόλο.

«Αεροπλάνο». Μέταλλο, χρώμα, 2008, 117×88×55cm

Με τι καταπιάνεσαι αυτό τον καιρό; Τους τελευταίους μήνες πειραματιζόμουν με ένα σπαστό καλούπι μιας μαρμάρινης προτομής που είχα κάνει παλαιότερα. Θέλω να βγάλω ένα αντίγραφο εκείνου του κεφαλιού σε πηλό, να το ξαναδουλέψω και μετά να το περάσω στον γύψο. Κατόπιν θα το επεξεργαστώ λίγο ακόμα, και τέλος θα το ξαναπεράσω στο μάρμαρο. Θέλω να βελτιώσω κάποια πράγματα σε σχέση με το αρχικό μαρμάρινο έργο. Κατ’ αρχήν θέλω να γίνουν τα στοιχεία του όσο πιο σαφή και απλά μπορώ.

Επίσης ετοιμάζω ένα έργο από μέταλλο, το οποίο θα είναι περίεργο όπως το «Παρανοϊκό αυτοκινητάκι», αλλά θα είναι και αρκετά πιο αφηρημένο. Δεν θα υπάρχει τίποτα αναγνωρίσιμο, αλλά πάντως θα έχει το δικό του χαρακτήρα.

«Στήλη». Γύψος επάνω σε καθρέπτη και μάρμαρο, κρυμμένο μαγνητόφωνο και φως από καντήλι, 2004, 57×57×135cm

Υπάρχει κάποια ταινία στην οποία θα ήθελες να δεις κάποια δημιουργία σου; Αν ναι, ποια θα διάλεγες; Star Wars ίσως, αλλά και άλλες, αταίριαστες, θα είχε ενδιαφέρον.

«Ηλεκτρική Σκούπα». Μέταλλο, ηλεκτρική σκούπα, 2011, 117×74×87cm

Έχεις αναλάβει τη διεύθυνση του Προπαρασκευαστικού και Επαγγελματικού Σχολείου Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου. Τι φιλοδοξείς να προσφέρεις από αυτό το πόστο και ποιες δυσκολίες έχεις να αντιμετωπίσεις; Αυτή η θέση πληρώνεται με χρήματα του Δημοσίου και στόχο έχει την παιδεία των νέων μαρμαρογλυπτών αλλά και την προπαρασκευή μελλοντικών φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Με αυτά ως δεδομένα, θέλω να προσφέρω ό,τι καλύτερο μπορώ. Η θέση αυτή είναι του διδάσκοντα γλυπτικής και ταυτόχρονα του διευθυντή της Σχολής. Και οι δύο δουλειές πρέπει να γίνουν καλά.