Τι κάνει το World Architecture Festival τόσο σημαντικό και ξεχωριστό;

Όλη η αφρόκρεμα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σκηνής βρέθηκε πριν από μερικές μέρες στη Βαρκελώνη για να δει, να κρίνει και να παρουσιάσει το έργο της. Το World Architecture Festival –το Διεθνές Φεστιβάλ Αρχιτεκτονικής που διοργανώθηκε για πρώτη φορά– ήταν εντυπωσιακό σε εύρος συμμετοχών. Την κριτική επιτροπή αποτελούσαν 63 από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες του κόσμου, υπό την προεδρία του Λόρδου Νόρμαν Φόστερ. Μεγάλες ντίβες της αρχιτεκτονικής, όπως η Ζάχα Χαντίντ, ο Μασιμιλιάνο Φούκσας, ο Ρίτσαρντ Μέγιερ, ο Σερ Πίτερ Κουκ, αποτελούσαν μεταξύ άλλων την κριτική επιτροπή που αξιολόγησε και τελικά επέλεξε τα 224 από τα 722 αρχιτεκτονικά έργα για λίστες 17 κατηγοριών (δημόσια έργα, γραφεία, κατοικίες, παραθεριστικά συγκροτήματα, εμπορικά κέντρα κ.ά.). Προϋπόθεση για τη συμμετοχή ήταν το έργο να έχει ολοκληρωθεί από την 1η Ιανουαρίου 2007 έως τις 20 Ιουνίου 2008. Για να επιλεγεί ο νικητής της κάθε κατηγορίας έπρεπε οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες να παρευρεθούν και να μιλήσουν για το έργο τους σε μια 10λεπτη παρουσίαση μπροστά σε κριτές και κοινό. Το Μεγάλο Βραβείο για το καλύτερο κτίριο της χρονιάς δόθηκε στις Crafton Architects από την Ιρλανδία, για το έργο τους Luigi Bocconi University στο Μιλάνο. Στα συνολικά 224 έργα που κρίθηκαν υπήρχαν και τρεις ελληνικές συμμετοχές. Τα γραφεία: του Αλέξανδρου Τομπάζη που διαγωνίστηκε με τον «Ναό της Αγίας Τριάδας» στη Φατίμα της Πορτογαλίας και απέσπασε διάκριση στην κατηγορία «Θρησκεία - Τόποι λατρείας», των Ρένας Σακελλαρίδου & Μόρφως Παπανικολάου που διακρίθηκαν στην κατηγορία «Διακοπές» με το «Πύλη και Στέγαστρο για τον Αστέρα της Βουλιαγμένης» και των ΜΟΒ αρχιτεκτόνων, Βασίλη Μπασκόζου, Δαρείας Τσαγκαράκη και Συνεργατών, για το «4 κατοικίες στο Πόρτο Ράφτη» στην κατηγορία «Ιδιωτικές κατοικίες».

Τα «Όσκαρ» της αρχιτεκτονικής

Σε τι διαφέρει όμως αυτό το φεστιβάλ και τα βραβεία του από άλλα σημαντικά αρχιτεκτονικά βραβεία όπως το Pritzker, το Νόμπελ της αρχιτεκτονικής; Και ποιοι ήταν οι λόγοι που κινητοποίησαν τα μεγαλύτερα ονόματα του πλανήτη;

Κατ’ αρχάς, ο αριθμός των χωρών που συμμετείχαν – 63 συνολικά. Eντυπωσιακός όχι μόνο επειδή είναι τεράστιος, αλλά και με την έννοια ότι δεν πήραν μέρος μόνο οι μεγάλες χώρες αλλά και πάρα πολλές άλλες με μικρή αρχιτεκτονική παραγωγή.

Δεύτερον, οι ίδιες οι επιλογές. Βλέπουμε να φιγουράρουν στην ίδια λίστα κάποια από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής μαζί με πιο μικρά γραφεία, τόσο σε επίπεδο φήμης όσο και έργων. Παράδειγμα, οι Σακελλαρίδου & Παπανικολάου (βλ. φωτό) είχαν «αντιπάλους» μεταξύ άλλων τα γραφεία του Φόστερ και των Λεγκορέτα. Μοιάζει για πρώτη φορά να γίνεται μια «οριζοντιογραφία» τόσο σε επίπεδο χωρών όσο και παραγωγής και να βλέπουμε καθαρότερα πού βρίσκεται η αρχιτεκτονική σήμερα.

Όλες οι πόλεις ψάχνουν κτίρια - εμβλήματα

Τρίτον, το φεστιβάλ επιβεβαιώνει ότι βρισκόμαστε μπροστά στο ξεκίνημα της δημιουργίας ενός είδους “industry”, βιομηχανίας όπως αυτών του θεάματος και της μόδας, που έχει ως στόχο να εκφραστεί προς τα έξω –προς ένα ευρύτερο κοινό– ένας ολόκληρος χώρος, ο οποίος αφορά όχι μόνο το αρχιτεκτονικό αλλά και το κατασκευαστικό έργο. Κι αυτό σε μια κρίσιμη χρονικά στιγμή, όπου έχουν ανοίξει οι τεράστιες αγορές της Ανατολής. Είναι γνωστό ότι η Δύση δουλεύει πια με την Κίνα σε μεγάλα έργα (βλ. το Στάδιο του Πεκίνου η «Φωλιά» των Herzog & de Meuron, ο πύργος της CCTV του Rem Koolhaas, το Terminal 3 του Norman Foster, το Ολυμπιακό Κολυμβητικό Κέντρο, το «Παγάκι» των Αυστραλών PTW Architects). Το Αμπού Ντάμπι επίσης βρίσκεται στην αιχμή, με τεράστια μεταμοντέρνα φουτουριστικά μουσεία (Louvre Abu Dabi, Abu Dabi Performing Arts Center, Abu Dabi Guggenheim, Maritime Museum), τα οποία έχουν αναλάβει οι Jean Nouvel, Zaha Hadid, Frank Gehry και Tadao Ando.

Οι αρχιτέκτονες ως καλλιτέχνες

Τέταρτον, συμβάλλει αποφασιστικά στην εδραίωση ενός αρχιτεκτονικού star system, με το ρόλο της αρχιτεκτονικής να αναγνωρίζεται πια ευρύτερα στο παγκόσμιο –με τη σοβαρή έννοια του όρου– “life style”. Όπως τα ντιζάιν αντικείμενα και τα είδη πολυτελείας, έτσι και η αρχιτεκτονική δημιουργεί «αντικείμενα» κοινωνικής και πολιτιστικής ταύτισης, συμμετέχει ενεργά στο παιχνίδι, γίνεται σημείο αναφοράς σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα ξεφεύγοντας από τον κύκλο των “connoisseur”. Ποιος δεν γνωρίζει, για παράδειγμα, σήμερα τη «Φωλιά» ή το «Παγάκι» του Πεκίνου;

Τέλος, αυτό το φεστιβάλ με τον τρόπο που οργανώθηκε αναδεικνύει εκείνο που όσο περνάει ο καιρός τείνει να γίνει μια σχέση όλο και πιο στενή: τη σχέση αρχιτεκτονικής, βιομηχανίας υλικών και κατασκευαστικής βιομηχανίας. (Δεν είναι τυχαίο ότι πίσω του βρίσκονται τα ηχηρότερα ονόματα της αρχιτεκτονικής, ότι βασικός σπόνσορας ήταν το ARUP Associates, το μεγαλύτερο και πιο πρωτοποριακό γραφείο στατικών στον κόσμο αλλά και το Architectural Review, ένα από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά περιοδικά). Είναι γεγονός ότι τα πρωτοποριακά αρχιτεκτονικά γραφεία απαιτούν πια ιδιαίτερα εξελιγμένες μεθόδους κατασκευής, με τα πλέον καινοτόμα υλικά σε επίπεδο κατασκευής. Αυτό το είδος μη τυποποίησης στο βιομηχανικό προϊόν που επιτρέπει η τεχνολογική πρόοδος είναι που δημιουργεί αυτή την αμφίδρομη σχέση. Οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες καθοδηγούν σήμερα την έρευνα. Σαν πιο λαμπρό και «διάφανο» παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε το ETFE, το υλικό που έχει αντικαταστήσει το γυαλί και το πλαστικό σε μερικά από τα πιο καινοτόμα κτίρια που έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί στις μέρες μας (πανάλαφρο, διαφανές, επιτρέπει τη διέλευση περισσότερου φωτός, είναι καλύτερο μονωτικό, είναι ελαστικό, αυτοκαθαριζόμενο, ανακυκλώσιμο και φτηνότερο κατά 24-70%), που ξεκίνησε από το στάδιο του Μονάχου για να αναδειχθεί σήμερα παγκοσμίως στο «Παγάκι».

Είναι, λοιπόν, όλη αυτή η συγκυρία την οποία προσπαθεί να εκφράσει το Διεθνές Φεστιβάλ Αρχιτεκτονικής και με αυτή την έννοια έχει βεβαίως ευρύτερο ενδιαφέρον από ένα ακόμα βραβείο αρχιτεκτονικής. Με αιχμή την αρχιτεκτονική συσπειρώνεται και συνενώνεται όλη η «βαριά βιομηχανία του αρχιτεκτονικού έργου». Οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες έδωσαν το «παρών» στη Βαρκελώνη για να παρακολουθήσουν από κοντά τους πρωτοπόρους, να ενημερωθούν και να ενημερώσουν. Περιττό να πούμε ότι η Ελλάδα δεν συμμετείχε στο «πάρτι» με επίσημους φορείς. Κλασικά. Όταν παντού στον κόσμο η αρχιτεκτονική γίνεται το ισχυρότερο επικοινωνιακό όπλο, εμείς εξαντλούμε τη συζήτηση σε μια πολυκατοικία στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου.